Lễ hội đua thuyền mừng Quốc khánh
Theo Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Thông tin huyện Lệ Thủy Dương Văn Liên, ngày 2-9-1946, kỷ niệm một năm ngày Quốc khánh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nhân dân Lệ Thủy tổ chức lễ hội đua thuyền mừng Tết Ðộc lập. Ðây vốn là trò chơi truyền thống từ lâu đời của người dân vùng Lệ Thủy. Tổ chức hội đua thuyền thể hiện khát vọng đi lên và niềm lạc quan, yêu đời của nhân dân địa phương. Từ đó đến nay, cứ đúng vào ngày mồng 2 tháng 9 hằng năm, Lệ Thủy lại tổ chức lễ hội đua thuyền truyền thống để ngợi ca, tri ân công lao của Ðảng, Bác Hồ đã mang lại độc lập, tự do cho dân tộc. Ngày 1-9-2003, lễ hội đua thuyền trên sông Kiến Giang được UBND tỉnh Quảng Bình công nhận là lễ hội cấp tỉnh.
Với người dân Lệ Thủy, lễ hội đua thuyền trên sông Kiến Giang vào dịp Tết Ðộc lập đã trở thành máu thịt. Lễ hội diễn ra ngày 2-9 hằng năm song thực tế từ đầu tháng tám, cả huyện đã rộn ràng, tất bật không khí chuẩn bị. Công việc đầu tiên và cũng là quan trọng nhất để tham gia lễ hội là chuẩn bị thuyền. Cụ Nguyễn Lâm ở xã An Thủy, huyện Lệ Thủy cho biết, thuyền bơi (thuyền nam) cũng như thuyền đua (thuyền nữ) thường được đóng bằng các loại gỗ nhẹ, chịu nước tốt như dổi, chò, huỵnh. Thuyền do năm tấm gỗ ghép lại, đáy thuyền gọi là tấm tiếp, kế theo là hai tấm tè và phía trên là hai tấm mạn. Sau khi ghép xong thuyền, người thợ đặt đòn cân là một cây tre vừa phải, được uốn thẳng ở giữa, chỗ cho trai bơi (vận động viên) ngồi là hai bên. Ðòn cân có tác dụng làm chắc và cân đối thuyền, là chỗ thúc nêm theo kỹ thuật đóng thuyền, sao cho thuyền nhẹ, giảm đến mức thấp nhất sức cản của nước. Mũi thuyền được tạo theo hình đầu rồng có hoa văn, đầu mũi được sơn đỏ gọi là "mũi sỏ", phần đuôi thuyền vuốt nhỏ, được vẽ hoa văn đuôi rồng uốn lượn với mong muốn con thuyền như con rồng đầy sức mạnh, rẽ sóng tiến lên. Chiếc thuyền dài khoảng 17 m, lòng thuyền rộng chừng 1,2 m. Thuyền đua cũng cấu tạo giống thuyền bơi nhưng ngắn và hẹp hơn. Khi xuất phát, trên thuyền phải đủ các vị trí về nhân sự như: người lái thuyền, người gõ mõ để tạo nhịp bơi (xem như là người chỉ đạo kỹ thuật bơi thuyền) đứng ở giữa thuyền, người tát nước và 15 cặp trai bơi, ngoài ra có một người dự bị. Thuyền đóng xong, các làng dành nhiều thời gian để đua thuyền thử, người địa phương gọi là "thụa". Sau đó đưa thuyền lên bờ cân chỉnh để lướt nhanh hơn. Không khí gần ngày khai hội càng rộn ràng, người làng nhiều đêm không ngủ.
Với người dân quê hương Ðại tướng Võ Nguyên Giáp "dù ai đi tây về đông/mồng 2 tháng 9 cũng mong về nhà" là bởi ai cũng háo hức, chờ mong lễ hội đua thuyền. Trưởng ban Tuyên giáo Huyện ủy Lệ Thủy Võ Xuân Bình chia sẻ, người Lệ Thủy có cái rất lạ, Tết Nguyên đán là dịp đoàn viên gia đình, dòng họ nhưng lễ hội đua thuyền mừng Tết Ðộc lập mới là cuộc gặp gỡ cộng đồng làng xã rộn rã tình thân và tinh thần thượng võ. Bởi thế, ai cũng cố gắng sắp xếp công việc, dành thời gian về quê dự lễ hội đua thuyền. Làng xóm rộn ràng, nhà nhà đông vui. Nhiều gia đình gói bánh chưng cho con mang đi xem lễ, mua áo quần mới cho con dự hội. Với nhiều gia đình, bữa cơm mừng Tết Ðộc lập còn đủ đầy hơn bữa cơm tất niên. Có người không về được thì gửi tiền, quà về động viên trai bơi, gái đua làng mình. Bây giờ có mạng xã hội nên người xa quê có thể cập nhật diễn biến lễ hội, nhờ người live stream (truyền hình ảnh trực tiếp) về thuyền đua của làng mình để vơi đi nỗi nhớ làng trong dịp lễ 2-9. Người dân trong huyện tạm gác việc đồng áng, hoạt động sản xuất, những trăn trở với cuộc mưu sinh để cùng với cả nước, cả tỉnh hưởng trọn niềm vui trong ngày Tết Ðộc lập.
Tinh mơ ngày 2-9, khắp các ngả đường đổ về trung tâm huyện lỵ Lệ Thủy đông đúc người và xe. Ðể đến được nơi này, có những người ở xa phải đi từ ba, bốn giờ sáng song ai cũng vui, nét mặt rạng ngời. Hai bên bờ sông, người già, trẻ em tập trung chờ xem, cổ vũ lễ hội. Dưới sông, những chiếc ca-nô, thuyền bè lớn nhỏ đều rợp cờ hoa với các băng-rôn, biểu ngữ mang nội dung cổ động. Mặt sông Kiến Giang dậy sóng. Hệ thống loa phóng thanh phát những bài hát truyền thống ca ngợi Ðảng, Bác Hồ, ca ngợi quê hương, đất nước. Khoảng bảy giờ, sau khi khai hội thì cuộc đua bắt đầu. Thuyền đua, thuyền bơi vào vị trí theo quy định, các ca-nô, thuyền nhỏ đều dạt sang hai bên bờ nhường mặt sông cho thuyền dự thi. Sau phát súng lệnh, người gõ mõ trên từng thuyền gõ liên tục, miệng hò "khoan dô khoan - hò khoan/lên hô lên - hô lên" liên tiếp, trai bơi theo tiếng mõ vục mạnh, sâu mái dầm trong nước đều răm rắp, hợp sức đẩy con thuyền lướt nhanh trên mặt nước. Hết mái xắp lấy đà để bứt phá vươn lên, thuyền bơi chuyển theo mái khoan đều, vừa phải để dưỡng sức trên chặng đua dài. Mặt sông đang yên tĩnh bỗng trở nên cuộn sóng. Dưới sông, trên bờ, tiếng reo hò, tiếng trống chiêng khua vang, tưng bừng.
Hình thành sản phẩm du lịch
Một nhà nghiên cứu văn hóa Quảng Bình chia sẻ: Nhiều nơi ở Quảng Bình tổ chức đua thuyền nhưng hấp dẫn nhất, rộn ràng nhất vẫn là Lệ Thủy. Bởi dòng sông Kiến Giang càng về cuối nguồn càng hẹp do vậy không gian lễ hội không quá lớn, từ đó thu hút sự cổ vũ của hàng vạn người dân. Không chỉ ở trung tâm huyện là nơi chính diễn ra lễ hội mà suốt dọc hơn 20 km đường đua trên dòng Kiến Giang, thuyền bơi, thuyền đua đều nhận được sự cổ vũ vô tư, rất nhiệt tình của người dân hai bên bờ sông. Trên đường, từng đoàn xe máy, xe đạp chạy theo reo hò, cổ vũ thuyền đua làng mình; dưới sông tiếng hò reo, vẫy tay, vẫy nón mũ, tiếng chiêng trống khua vang. Các bà, các mẹ xắn quần quá gối, lội ra mép sông dùng nón lá, xô chậu… múc nước tạt theo thuyền để động viên khích lệ tạo những vòng cung nước lung linh. Theo sau các thuyền bơi là hàng trăm thuyền máy rợp cờ, trống hội thúc giục liên hồi động viên thuyền bơi, đua.
Kiến Giang - thị trấn ngã ba sông nay có sự thay đổi lớn về hạ tầng. Hai cây cầu mới nối đôi bờ Kiến Giang tạo thuận lợi cho người dân đi lại, đồng thời cũng là địa điểm cho bà con thỏa sức reo hò, cổ vũ lễ hội đua thuyền. Ðứng trên cầu Kiến Giang có thể phóng tầm mắt dõi theo các thuyền bơi đi xa hơn. Khoảnh khắc các thuyền bơi, đua về đích là lúc vận động viên và hàng vạn người cổ vũ bừng lên niềm phấn khích. Các cây cầu người như nêm. Hai bên bờ sông tiếng hò reo như sấm dậy. Vận động viên như được tiếp thêm sức mạnh, rướn người, vục mái dầm sâu hơn, kịp đưa thuyền về đích nhanh nhất. Sau cuộc đua, thuyền nào theo làng đó, tất cả trở về cùng vui bên mâm cỗ liên hoan và hẹn mùa lễ hội năm sau.
Theo Phó Chủ tịch UBND huyện Lệ Thủy Ninh Thị Hòa, lễ hội đua thuyền trên sông Kiến Giang từ một nghi thức tế lễ trở thành môn thể thao giàu chất thượng võ gắn với đời sống, sản xuất của người dân vùng sông nước Lệ Thủy, không chỉ có sự tham gia của hàng vạn người dân địa phương mà còn thu hút một lượng lớn khách du lịch trong và ngoài tỉnh Quảng Bình. Ðến Lệ Thủy, du khách có thể thăm nhà lưu niệm Ðại tướng Võ Nguyên Giáp, dâng hương lăng mộ Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh, người có công khai phá vùng đất phương nam Tổ quốc, thăm ngôi chùa cổ Hoằng Phúc hơn 700 năm tuổi, tắm suối khoáng nóng Bang, xem đua thuyền và nghe hò khoan Lệ Thủy, di sản văn hóa phi vật thể quốc gia với nhiều nét độc đáo. Ðịnh hướng đã rõ và cùng với việc hoàn thiện hạ tầng các khu du lịch, trong tương lai Lệ Thủy sẽ là điểm đến không thể bỏ qua của khách du lịch khi đến với Quảng Bình.
Mỗi lần về quê hương dự lễ hội đua thuyền, Giáo sư, Anh hùng Lao động, Thầy thuốc Nhân dân Nguyễn Anh Trí thường rủ thêm nhiều người bạn, có khi ông tổ chức cho một số cán bộ nơi ông từng lãnh đạo là Viện Huyết học truyền máu Trung ương về Lệ Thủy xem đua thuyền và nghe hò khoan. Từ cảm xúc của những chuyến trở về ấy, ông viết bài hát "Bơi đua quê mình" với những ca từ rất dung dị, đời thường như mời gọi, như níu kéo: "Trai này! Bơi bơi bơi/ Gái này! Ðua đua đua/Mời về Lệ Thủy, xem này bơi đua/Tháng tám mùa thu người người háo hức/Làng làng rạo rực, đóng thuyền luyện quân/Những chàng trai xuân, những cô gái đảm/Kiến Giang dòng lụa tưng bừng ngày đêm".
Vâng, lễ hội đua thuyền Lệ Thủy năm nay lại đến, dòng Kiến Giang đang rộn rã những tiếng hô lên, hô lên.
