Phòng, chống tham nhũng, lãng phí là chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán Nhà nước và đã được thể hiện rõ trong Hiến pháp 2013, Luật Kiểm toán Nhà nước, Chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước và các văn bản pháp luật có liên quan.
Ngăn chặn các hành vi tham nhũng, lãng phí từ chính sách
Ðiều 118 Hiến pháp quy định: “Kiểm toán Nhà nước là cơ quan do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công”. Như vậy, Kiểm toán Nhà nước chính là công cụ kiểm soát quan trọng của Nhà nước đối với mọi cơ quan, tổ chức, đơn vị có quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.
Cùng với đó, Luật Kiểm toán Nhà nước và các luật khác đã quy định cụ thể về đối tượng kiểm toán, loại hình kiểm toán cũng như quyền hạn, trách nhiệm của Kiểm toán Nhà nước trong tổ chức hoạt động kiểm toán… Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí cũng nêu rõ “trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm thực hiện kiểm toán nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí”.
Ðây là cơ sở pháp lý thuận lợi để Kiểm toán Nhà nước thực hiện tốt hơn chức năng đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị đối với những vi phạm về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý tài chính công, tài sản công.
Nhận thức rõ trọng trách của mình, trong suốt những năm qua, Kiểm toán Nhà nước đã bám sát chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để tổ chức triển khai, cụ thể hóa các yêu cầu đặt ra bằng các kế hoạch khoa học nhằm thực hiện nghiêm túc, hiệu quả.
Ðặc biệt, trong những năm gần đây, với vai trò thành viên Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, Kiểm toán Nhà nước liên tục đổi mới hoạt động kiểm toán, tăng cường thực hiện công tác phòng, chống lãng phí.
Trung bình mỗi năm, Kiểm toán Nhà nước thực hiện khoảng 250 cuộc kiểm toán, qua đó đã phát hiện những hiện tượng, dấu hiệu lãng phí, sử dụng kém hiệu quả các nguồn lực công. Ðơn cử, trong lĩnh vực chi thường xuyên, Kiểm toán Nhà nước đã phát hiện và chỉ rõ tình trạng phân bổ dự toán chậm, nhiều lần, không sát thực tế, không có nhiệm vụ chi cụ thể, phân bổ khi chưa đủ điều kiện... dẫn đến không giải ngân được, phải hủy dự toán; phân bổ vượt định mức...
Ðối với chi đầu tư, việc bố trí vốn cho một số dự án chưa đủ điều kiện, không có trong kế hoạch đầu tư công trung hạn, phân bổ vượt khả năng thực hiện, vượt nhu cầu... dẫn đến không giải ngân được, phải điều chỉnh giảm hoặc tỷ lệ giải ngân thấp, kế hoạch vốn phải hủy bỏ lớn; thiết kế chưa tiết kiệm; nhiều dự án đầu tư chậm tiến độ làm giảm hiệu quả vốn đầu tư; xây dựng khu tái định cư vượt quy mô cần thiết, không phù hợp nhu cầu và nguyện vọng của người dân, gây lãng phí...
Trong quản lý, sử dụng tài sản, Kiểm toán Nhà nước phát hiện một số đơn vị chưa sử dụng hết diện tích đất được giao hoặc sử dụng không hiệu quả, chưa đúng mục đích, để bị lấn chiếm, tranh chấp; thực hiện liên doanh, liên kết, cho thuê, mượn đất không đúng quy định...
Thông qua các phát hiện kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị xử lý tài chính tăng thu, giảm chi ngân sách nhà nước hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm; kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân có liên quan; chuyển nhiều hồ sơ kiểm toán cho các cơ quan chức năng để điều tra, xử lý theo quy định, qua đó giúp đơn vị chấn chỉnh kịp thời, tạo sự răn đe, cảnh báo, ngăn ngừa vi phạm nghiêm trọng hơn.
Ðồng thời, thực hiện nhiệm vụ được giao, hằng năm, Kiểm toán Nhà nước đều có báo cáo ý kiến gửi Quốc hội về dự toán ngân sách nhà nước và phương án phân bổ ngân sách Trung ương, chủ trương đầu tư chương trình mục tiêu quốc gia, dự án quan trọng quốc gia.
Ðáng chú ý, thông qua hoạt động kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước đã chỉ ra hàng loạt những kẽ hở trong cơ chế, chính sách, pháp luật, những “điểm nghẽn”, rào cản ảnh hưởng đến động lực phát triển kinh tế nhanh và bền vững để kiến nghị các cơ quan chức năng hoàn thiện, “bịt” lỗ hổng, góp phần ngăn chặn các hành vi tham nhũng, lãng phí từ chính sách, tạo cơ sở pháp lý, điều kiện thuận lợi hơn cho công tác quản lý, sử dụng nguồn lực công được hiệu quả, tiết kiệm.
Qua đó, Kiểm toán Nhà nước đã khẳng định được vị trí, vai trò là công cụ hữu hiệu của Ðảng, Nhà nước trong việc kiểm tra hoạt động quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công và là công cụ sắc bén trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
Nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả phòng, chống lãng phí
Từ những thành tựu đã đạt được, trong xu hướng đổi mới của đất nước với mục tiêu phát triển bền vững và ổn định nền kinh tế vĩ mô gắn với sử dụng hiệu quả nguồn lực của quốc gia; cũng như yêu cầu, nhiệm vụ cấp bách, trọng tâm về công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong giai đoạn hiện nay đặt ra trách nhiệm của Kiểm toán Nhà nước trước Ðảng, Nhà nước và nhân dân ngày càng lớn hơn. Ðể thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, Kiểm toán Nhà nước sẽ tập trung thực hiện một số giải pháp trọng tâm sau:
Thứ nhất, bám sát chỉ đạo của Trung ương Ðảng, các nghị quyết, yêu cầu của Quốc hội để tổ chức hoạt động kiểm toán có hiệu quả, gia tăng giá trị và đặc biệt là nâng cao chất lượng, giá trị và hiệu lực ý kiến kiểm toán đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.
Thứ hai, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong hoạt động kiểm toán nhà nước. Tổ chức thật tốt việc thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để lựa chọn đúng, trúng các chủ đề kiểm toán; trong đó, đặc biệt quan tâm lựa chọn kiểm toán các lĩnh vực có nhiều nguy cơ tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, những vấn đề “nóng” được dư luận xã hội và cử tri quan tâm để xây dựng kế hoạch kiểm toán khoa học, có trọng tâm, trọng điểm.
Từ đó, phát hiện kịp thời những bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật, những rào cản làm ảnh hưởng đến động lực phát triển kinh tế để kiến nghị với Ðảng, Nhà nước hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật, góp phần nâng cao việc quản lý, sử dụng nguồn lực công và ngăn ngừa thất thoát, lãng phí.
Thứ ba, để nâng cao chất lượng hoạt động kiểm toán cũng như cung cấp đầy đủ, kịp thời các thông tin đáng tin cậy phục vụ đắc lực cho Trung ương, Quốc hội, Chính phủ xem xét, quyết định chủ trương, chính sách vĩ mô và giám sát việc thực hiện ngân sách nhà nước, chính sách tài chính của quốc gia, Kiểm toán Nhà nước sẽ đẩy mạnh loại hình kiểm toán hoạt động, kiểm toán chuyên đề, ngân sách nhà nước, ý kiến về chủ trương đầu tư các dự án quan trọng quốc gia và thực hiện kiểm toán các lĩnh vực dễ phát sinh và có nguy cơ cao về lãng phí nguồn lực như tài nguyên khoáng sản, đất đai, mua sắm trang thiết bị, đầu tư xây dựng.
Thứ tư, tăng cường công khai kết quả kiểm toán, đặc biệt là công khai các vụ việc thất thoát, lãng phí và trách nhiệm của các tổ chức cá nhân có liên quan, tạo áp lực và tác động mạnh mẽ mang tính hiệu ứng, tạo nên dư luận xã hội rộng rãi đến đông đảo công chúng để cùng tham gia vào quá trình giám sát hoạt động của các đơn vị trong việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.
Thứ năm, chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, nâng cao năng lực, bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của các kiểm toán viên; tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát hoạt động kiểm toán; xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm đạo đức nghề nghiệp để không ngừng nâng cao uy tín của ngành, đáp ứng lòng tin của Ðảng, Nhà nước và nhân dân đối với Kiểm toán Nhà nước.
Qua 30 năm hoạt động, Kiểm toán Nhà nước đã phát hiện và kiến nghị xử lý 722.290 tỷ đồng; kiến nghị sửa đổi bổ sung, thay thế, hủy bỏ 2.181 văn bản không phù hợp để bịt các “lỗ hổng” cơ chế, chính sách làm thất thoát nguồn lực công; chuyển 40 vụ việc có dấu hiệu tội phạm sang cơ quan Cảnh sát điều tra để điều tra làm rõ và xử lý theo quy định của pháp luật.
