Điểm lại một số kết quả hai năm qua, Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho rằng, trong mọi hoàn cảnh, khoa học đóng góp thầm lặng nhưng tiên phong. Ngay từ những ngày đầu dịch bùng phát, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cùng Bộ Y tế và các nhà khoa học vào cuộc kịp thời phân lập, nuôi cấy thành công nCoV. Kết quả này giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới phân lập, nuôi cấy thành công nCoV.
Ngay sau đó, Bộ sinh phẩm realtime RT-PCR cũng được Học viện Quân y phối hợp Công ty Cổ phần Công nghệ Việt Á nghiên cứu, sản xuất thành công sau một tháng. Bộ sinh phẩm này đạt tiêu chuẩn quốc tế phát hiện nCoV, được Bộ Y tế cấp phép sử dụng ngày 7/3/2020. Đến nay, nhiều loại kit test nhanh cũng được nghiên cứu và sản xuất thành công sau đó.
Vaccine phòng Covid-19 đã được các nhà khoa học bắt tay nghiên cứu. Hiện vaccine Nanocovax do Công ty Cổ phần Công nghệ sinh học Dược Nanogen nghiên cứu sản xuất đã được đánh giá giữa kỳ giai đoạn ba, đang trình Hội đồng cấp phép sử dụng khẩn cấp.
Ở lĩnh vực thuốc điều trị, hiện thuốc PegLambda là sản phẩm của nhiệm vụ Khoa học và Công nghệ cấp quốc gia, hiện đang được nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 2 trên bệnh nhân Covid-19.
Mặt khác, hiện nay nhiều đơn vị nghiên cứu trong cả nước đã nghiên cứu xây dựng được mô hình dự báo, diễn biến dịch Covid-19. Trong số này Viện Nghiên cứu hệ gene đã xác định đặc điểm hệ gene người liên quan tiên lượng bệnh; Trường đại học Y Hà Nội nghiên cứu theo dõi diễn biến các biến chủng của nCoV; các nghiên cứu chế tạo robot hỗ trợ y tế (Vibot) cũng kịp thời hoàn thiện và đưa vào ứng dụng...
Thứ trưởng Bùi Thế Duy nêu rõ, trong giai đoạn tới ngành khoa học tập trung nghiên cứu vaccine và thuốc điều trị; hội chứng hậu Covid-19; hỗ trợ hoàn thiện công nghệ máy thở oxy dòng cao (HFNC), hệ thống làm giàu oxy; các phương pháp xét nghiệm mới phát hiện nCoV qua mẫu bệnh phẩm là nước bọt, hơi thở, các nghiên cứu đánh giá tác động đến kinh tế và khuyến nghị các mô hình hoạt động giáo dục, y tế thích ứng trong giai đoạn mới…
PGS, TS Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế), Cố vấn cao cấp Trung tâm đáp ứng khẩn cấp sự kiện y tế công cộng Việt Nam cho rằng, dịch Covid-19 sẽ còn kéo dài nên việc thích ứng, sống chung với dịch, thiết lập trạng thái bình thường mới là cần thiết. Mỗi khu vực, mỗi vùng phải áp dụng các biện pháp khác nhau. Vaccine chỉ làm giảm nhẹ triệu chứng cho người mắc, khả năng lây nhiễm vẫn còn. Việc xét nghiệm cũng cần được tập trung vào người ho, sốt, lái xe, người có dịch tễ phức tạp thay vì xét nghiệm ồ ạt... gây lãng phí. Ông đề xuất cần có những nghiên cứu cơ bản như giải trình tự gene, điều tra dịch tễ, đánh giá kháng thể cộng đồng sau khi tiêm vaccine cũng như hiệu quả của từng loại vaccine Covid-19. Việt Nam có 8 loại vaccine nhưng phải đánh giá hiệu quả của từng loại, thời điểm tiêm nhắc lại thế nào. Ngoài ra, cần phải có công nghệ lấy mẫu xét nghiệm nhanh, rẻ.
PGS, TS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện đại học Y Hà Nội đánh giá cao ứng dụng khoa học, đặc biệt là ứng dụng AI trong chống dịch Covid-19. Bệnh viện Đại học Y Hà Nội đang phối hợp Tập đoàn FPT sử dụng người máy AI để gọi điện truy vết bệnh nhân Covid-19, tổ chức đánh giá, thử nghiệm trên gần 100 F0 đem lại hiệu quả rất cao. Ngoài ra, công nghệ AI còn được sử dụng phân loại, kết nối giường bệnh trống, xe cấp cứu gần nhất...
PGS, TS Nguyễn Viết Nhung, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương đề xuất một chương trình chiến lược tổng thể quốc gia về Covid-19 gồm nghiên cứu cơ bản, dịch tễ, xét nghiệm, vaccine, các dữ liệu lâm sàng, phác đồ điều trị, phát triển thuốc, trang thiết bị y tế... Mặt khác kiến nghị, nên có một chương trình vừa chống lao, vừa chống Covid-19, vì đây là hai bệnh có chung cơ chế lây truyền.
Giám đốc Học viện Quân y GS, TS Đỗ Quyết cũng mong muốn các ngành mở rộng hình thức đặt hàng các cơ sở nghiên cứu. Từ đây, các nhà khoa học sẽ tập trung giải quyết. Hơn nữa, cần mở rộng ngoại giao công nghệ để Việt Nam có các nguồn cung cấp vaccine, thuốc điều trị Covid-19 phong phú, nhiều lựa chọn.
GS, VS Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam mong muốn nhận được đặt hàng từ Bộ Y tế. Ông nhấn mạnh, khi đó các nhà khoa học sẽ biết rõ Bộ Y tế đang cần gì để lực lượng nghiên cứu sẵn sàng chia sẻ. Cách này cũng là để các đơn vị nghiên cứu tránh được tình trạng nghiên cứu chồng chéo, gây lãng phí nguồn lực…
Chia sẻ tại hội nghị, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt nêu rõ, từ hoạt động nghiên cứu phòng chống dịch, đã có ba bài học được rút ra. Một là, các nhà khoa học của Việt Nam đã đủ năng lực nghiên cứu thành công nhiều sinh phẩm, trang thiết bị phục vụ phòng, chống dịch Covid-19 dựa trên những nghiên cứu cơ bản về dịch tễ học và virus học, trong đó có nCoV. Việt Nam đã bước đầu nghiên cứu sản xuất thành công vaccine và thuốc điều trị Covid-19. Các nhà khoa học xã hội và nhân văn đã nghiên cứu về tác động của đại dịch đến phát triển kinh tế - xã hội, cũng như đề xuất các khuyến nghị chính sách nhằm giảm thiểu các tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 đến phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam.
Hai là, việc huy động tiềm lực của xã hội, từ doanh nghiệp vào thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đóng vai trò rất quan trọng. Hợp tác công - tư trong tổ chức nghiên cứu khoa học và công nghệ có thể tận dụng được tối đa tiềm năng của cả hai khu vực này. Thực tiễn thời gian qua cho thấy, nhiều nhiệm vụ nghiên cứu có sự phối hợp giữa các tổ chức khoa học và công nghệ và doanh nghiệp đã thành công từ kit test, đến vật tư, sinh phẩm, thậm chí cả vaccine và thuốc điều trị.
Ba là, cần kiên quyết hơn nữa trong việc cắt giảm thủ tục hành chính trong việc tổ chức các nhiệm vụ khoa học và công nghệ nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất để các nhà khoa học, các doanh nghiệp tham gia thực hiện các nhiệm vụ, chương trình do ngân sách nhà nước tài trợ. Liên quan đến vấn đề này, Bộ Khoa học và Công nghệ đang rà soát để sửa đổi, bổ sung các quy định quản lý các nhiệm vụ cấp quốc gia giai đoạn tới với tinh thần cầu thị, nỗ lực cắt giảm thủ tục hành chính.
Tại Hội nghị, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam ghi nhận sự vào cuộc của ngành khoa học chủ động và có những đóng góp tích cực. Nhìn lại hai năm chống dịch, ông cho rằng đã có những thứ đã làm đúng nhưng có những thứ chưa thật tốt cả tầm chủ trương chính sách và thực thi. Phó Thủ tướng mong muốn các nhà khoa học nghiên cứu giải pháp, giúp Chính phủ có cái nhìn tổng thể và bước chuẩn bị tốt hơn trong giai đoạn sắp tới.
