"Hàng xóm" và khoảng lặng của những khuôn hình

Sự căng thẳng, những suy tưởng bức bối, ám ảnh và ngột ngạt trên khuôn mặt đau khổ của nhân vật được mô tả bằng những góc quay đặc tả và hất ngược.

Ánh sáng và  âm thanh, đặc biệt thứ âm thanh kịch tính của kỹ thuật mới (âm thanh lập thể, lần đầu tiên được áp dụng làm phim tại Việt Nam)..., tất cả hòa quyện và hỗ trợ nhau, tạo nên sức biểu đạt tâm trạng nhân vật ở chiều sâu tinh tế, có sức nặng, và bởi vậy, gây ấn tượng mạnh về hiệu quả truyền tải thông tin, mà  mặc nhiên những khuôn hình lặng lẽ đi qua ấy không cần bất kỳ một lớp thoại nào.

Hà, (Ðức Khuê), nhân vật chính của phim bước ra màn hình như thế. Ðó cũng là cảnh mở đầu của phim "Hàng xóm", bộ phim tâm lý xã hội với những thể nghiệm được xem là mới mẻ trong nghề của đạo diễn Phạm Lộc, người vừa từ Hãng phim truyện I về đầu quân cho Hãng phim truyện Việt Nam. Tác phẩm mới trình làng này của anh, như lời Giám đốc Nguyễn Văn Nam: Là tác phẩm thuộc dòng phim nghệ thuật của hãng (bên cạnh hai dòng phim khác là phim truyền thống và phim mang tính giải trí).

Hà là chủ một  doanh nghiệp vừa bước ra từ cơ chế bao cấp. Có một xưởng dệt lụa tơ tằm, mặt hàng truyền thống được thị trường nước ngoài ưa chuộng, song cũng như nhiều doanh nhân khác, khó khăn lớn của Hà là không có cửa hàng, thương hiệu. Cuộc đấu tranh tạo lập chỗ đứng cho mình đã đẩy Hà vào âm mưu phá hoại tài sản của Hùng, người đã giành phần thắng trong việc mua lại căn nhà của Thu, hàng xóm của Hà để làm cửa hàng kinh doanh mà trước đó  Hà đã định mua.

Sau khi liên kết làm ăn, thấy việc kinh doanh của Hùng và Thu thuận lợi, sinh lãi lớn bằng chính mặt hàng của mình cung cấp, Hà cảm thấy bất công và càng ngày nỗi ám ảnh về việc mua nhà trước đây không thành càng thôi thúc Hà trả thù Hùng và Thu. Lợi dụng sự tin tưởng của mọi người, nhân lúc sơ hở Hà đã đốt cửa hàng của Hùng, làm cho Hùng phá sản. Hà đã giành giật lại được cửa hàng. Song, Thu lại là bạn học cũ của Hùng, đoán biết được việc làm xấu xa của Hà nên định trả thù cho bạn bằng cách nhử Hà vào một vụ làm ăn "ảo" hòng khiến Hà khuynh gia bại sản. Tuy nhiên, trước sự chân thật và đáng thương của vợ Hà, lòng vị tha, độ lượng đã níu hành động của Thu lại. Và vợ Hà khi biết chuyện đã ôm con bỏ đi, để lại Hà với tất cả sự ăn năn hối hận, dằn vặt và cô đơn...

Một cốt truyện phim không nhiều kịch tính phức tạp, tình huống xung đột ít và thường được đẩy lên đỉnh điểm. Ðứng về mặt nội dung cốt truyện có lẽ ít có điều đáng nói. Nhân vật phim ít, chỉ xoay quanh câu chuyện của ba người và cũng do vậy mối quan hệ qua lại của các nhân vật diễn ra đơn giản, dễ hiểu, dễ dự đoán diễn biến, kể cả kết thúc.

Tuy nhiên, như đạo diễn Phạm Lộc nói, những vấn đề đó không được đặt ra làm tiêu chí và cốt lõi của phim. Vậy phim được ghi nhận ở những khía cạnh nào?

Ðiều trước tiên đó là phương pháp thể hiện. Loại bỏ cách tự sự thông thường, Hàng xóm là phim có lối thể hiện theo chiều hướng suy tưởng. Theo mạch suy tưởng của nhân vật, diễn biến cốt truyện được phát triển. Hà, Hùng, Thu ba nhân vật chính của phim cũng đại diện cho ba kiểu gương mặt doanh nhân trong cơ chế mới. Mỗi người được khắc họa bằng những đường nét, sắc thái sinh động thông qua một thủ pháp được đạo diễn Phạm Lộc nhấn mạnh: Kết hợp hiệu quả giữa hình ảnh và âm thanh, một thủ pháp vốn không mới với điện ảnh thế giới song ở phim Việt Nam người xem chưa được thưởng thức nhiều.

Nếu Hà đại diện cho một loại doanh nhân nhạy bén, thức thời song cũng có cái nôn nóng của người muốn khẳng định mình nhanh, giành giật bằng mọi cách để tự biến mình từ người tốt trở thành kẻ vô lương tâm, thì Hùng lại là một lớp người mang sự ngây thơ, hồn nhiên và cả sự lãng mạn của mình bước chân vào thương trường, trong khi Thu, có cái nền nã, sang trọng, khôn ngoan và tỉnh táo của một con người văn minh hợp thời và cũng có những sai lầm. Tất cả họ đều bị bật khỏi vòng xoáy của cuộc cạnh tranh quyết liệt thương trường và bản thân mỗi người phải tự nhìn nhận lại mình sau tất cả những gì phải trả giá.

Bộ phim là một thông điệp dự báo những quan hệ mới trong thời kinh tế thị trường, đồng thời là tiếng chuông cảnh tỉnh cho bất cứ ai làm giàu một cách độc tôn, tiêu diệt các cá thể song song tồn tại.

Ðiều làm nên một phần cho thành công của phim phải kể tới dàn diễn viên tên tuổi: Chiều Xuân, Ðức Khuê, Diệu Thuần... Ðặc biệt, với Ðức Khuê, có lẽ đây là bộ phim đắc địa cho sở trường diễn chiều sâu tâm trạng nhân vật của anh. Những khuôn hình không lời với những âm thanh khi dồn dập lúc vọng về từ xa vắng, nhân vật luôn sống trong tâm trạng giằng xé, bứt bả và những tình huống kịch tính... Tất cả được Ðức Khuê thể hiện bằng sự tập trung cao độ và diễn xuất của anh phải thừa nhận có đường nét riêng, dù "người nói nhiều" trong phim này có thoại chỉ khiêm tốn.Và đó cũng là chủ ý trong xây dựng nhân vật của đạo diễn Phạm Lộc.

Bên cạnh đó đáng tiếc cho diễn xuất của Thủy Hương, một gương mặt mới của điện ảnh, vốn là người mẫu nhiếp ảnh nổi tiếng. Thu là một nhân vật có cá tính và hứa hẹn những sáng tạo hấp dẫn với những diễn viên có nghề, song với Thủy Hương có lẽ hơi quá sức. Diễn xuất của Thủy Hương ở phim này chỉ dừng lại ở nhan sắc và những trang phục đẹp qua dáng người thon thả bắt mắt của chị mà chưa đưa lại những cảm xúc tươi mới cho nhân vật.

Một vài tình tiết phim cũng chưa được xử lý thấu đáo như lý do ra đi của hai người phụ nữ trong phim diễn ra quá vội vàng, thiếu sức thuyết phục. Việc Thu tham gia làm ăn chung với Hùng được quyết định dễ dãi, nhân vật vợ Hùng quá mờ nhạt...

Ðiều cuối cùng, sẽ là thiếu sót nếu không nhắc tới, đó là bối cảnh phim. Có thể nói đây là phim có bối cảnh đẹp, công phu. Họa sĩ Nguyễn Quang Vĩnh, người nổi tiếng trong việc "phù phép" cho những cảnh phim cho biết, một số cảnh phim được dựng tại trường quay của Hãng (như cảnh mua bán ở cửa hàng và cảnh cháy cửa hàng...), dù có tốn kém hơn nhưng đã tạo điều kiện cho việc thực hiện quay kỹ và đạt hiệu quả tối ưu.

 Theo ông Nguyễn Văn Nam, mặc dù hiện nay "Hàng xóm" đã có quyết định phát hành, song Bộ Văn hóa-Thông tin và Cục Ðiện ảnh đã có kế hoạch giữ phim này lại dành chiếu phục vụ Lễ kỷ niệm 50 năm Giải phóng thủ đô (10-10). Ðây cũng là một trong tám bộ phim tham gia LHP 14 sắp tới của Hãng phim truyện Việt Nam.