Giáo dục hòa nhập - mô hình chăm sóc có hiệu quả trẻ khuyết tật

Cùng học, cùng chơi, cùng tiến bộ

Vào mỗi đầu giờ học, bao giờ cô Lê Hồng Phước, giáo viên Trường Mầm non 8, quận 3 TP Hồ Chí Minh cũng bắt đầu bằng câu nói đó. Lớp mầm non bốn tuổi của cô, ngoài những trẻ bình thường còn có cháu Nguyễn Ðình Phương Trang không may bị khiếm thính từ lúc mới sinh. Từ năm ba tuổi, sau khi được Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục trẻ khuyết tật thành phố kiểm tra thính lực, tư vấn, hướng dẫn, bố mẹ Trang đã gửi cháu vào học chương trình hòa nhập tại trường mầm non với mong muốn trong môi trường mới, khả năng nhận biết, giao tiếp, nhất là về ngôn ngữ của cháu sẽ tiến triển khá hơn.

Hằng ngày được hòa đồng, được học, được chơi với hàng chục, hàng trăm bạn nhỏ bình thường cùng lứa tuổi, bé Trang không chỉ bạo dạn, tự tin hơn mà khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ cũng hơn hẳn lúc còn ở nhà với cha mẹ. Chứng kiến một giờ học của các lớp có học sinh khuyết tật hòa nhập, nghe các cháu phát âm, trả lời những câu hỏi của cô, hát trọn vẹn cả bài dân ca "Hò lý hò lờ"... mới cảm nhận hết hiệu quả thành công mà chương trình giáo dục hòa nhập mang lại cho các cháu.

Ở Trường Mầm non 8, không chỉ lớp của cô Phước, các lớp khác của các cô Nguyễn Thị Nhung, Nguyễn Kim Thuận, Bùi Thị Yến cũng đang tiếp nhận trẻ khuyết tật từ ba đến năm tuổi học chương trình hòa nhập. Với những lớp như vậy công việc của các cô thêm phần vất vả như phải nói chậm rãi hơn, kiên nhẫn nhắc đi nhắc lại bài học nhiều lần, bố trí tiết học riêng, vừa dạy vừa dỗ... nhưng thương các cháu, có trách nhiệm với xã hội, với cộng đồng, cho nên từ năm 1998 đến nay không năm nào các cô không nhận nuôi dạy các cháu khuyết tật.

Chương trình giáo dục hòa nhập cho trẻ khuyết tật được ngành giáo dục - đào tạo TP Hồ Chí Minh triển khai từ năm học 1991-1992. Ban đầu chỉ thử nghiệm đưa một số cháu khiếm thị từ Trường chuyên biệt Nguyễn Ðình Chiểu sang học chung với các bạn trong các trường PTCS ở quận 10. Kết thúc năm học, những học sinh khiếm thị không những tiếp thu kiến thức tốt như các bạn sáng mắt mà khả năng, trình độ nhận thức xã hội còn vượt trội so với các em học trong trường chuyên biệt. Thêm vào đó, kỹ năng sống, giao tiếp với những người chung quanh hơn hẳn, những mặc cảm bị gạt bỏ; tự tin hơn trong các hoạt động cộng đồng xã hội.

Từ kết quả đó, bắt đầu từ năm học 1998-1999, Sở Giáo dục - Ðào tạo khuyến khích các trường tiếp nhận trẻ khuyết tật vào học theo chương trình hòa nhập. Ðến nay, ngoài 25 trường chuyên biệt, toàn thành phố đã có 848 lớp của 312 trường, tiếp nhận 1.217 học sinh khuyết tật theo học ở đủ các bậc học từ mầm non đến THPT. Với mô hình giáo dục này, năm học 2002 - 2003, TP Hồ Chí Minh đã có hai học sinh khiếm thị tốt nghiệp đại học, hàng chục sinh viên khuyết tật khác đang theo học trong các trường đại học, cao đẳng trong thành phố.

Can thiệp sớm, cơ hội vàng cho trẻ khuyết tật

Phát hiện sớm, can thiệp sớm là yếu tố vô cùng quan trọng đối với trẻ khuyết tật, quyết định mức độ tiếp thu kiến thức văn hóa - xã hội của trẻ khi được tham gia chương trình giáo dục hòa nhập, đồng thời là cơ sở ban đầu quan trọng cho quá trình hòa nhập cộng đồng, hòa nhập xã hội sau này. Với trẻ khiếm thính, nếu được phát hiện từ ba tháng tuổi, kiểm tra thính lực, cho dùng máy trợ thính sớm thì khả năng nhận biết âm thanh, ngôn  ngữ sẽ giúp ích rất nhiều cho quá trình học nói sau này. Với trẻ khiếm thị, can thiệp sớm các cháu sẽ được trợ giúp phát triển khả năng định hướng di chuyển, sớm nhận biết âm thanh phát ra từ hướng nào, khoảng cách bao nhiêu mà có phản xạ thích hợp... Với các loại khuyết tật khác như chậm phát triển trí tuệ, thiểu năng vận động... phát hiện, trợ giúp sớm cũng đem lại kết quả cao hơn.

Nhằm giúp trẻ khuyết tật thuận lợi trong quá trình hòa nhập cộng đồng, từ năm 1989, TP Hồ Chí Minh đã thành lập Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục trẻ khuyết tật, với nhiệm vụ chính là nghiên cứu tìm những phương pháp tốt nhất nhằm phát huy hết hiệu năng những bộ phận cơ thể lành lặn của trẻ, bù trừ những khiếm khuyết mà các cháu không may phải gánh chịu... Thực tế hơn 10 năm thực hiện chương trình giáo dục hòa nhập tại thành phố cho thấy, những cháu được hưởng chương trình giáo dục hội nhập sớm, nhất là trong độ tuổi mầm non thì khả năng phục hồi chức năng, khả năng tiếp thu kiến thức học vấn, văn hóa, xã hội càng cao, cơ hội, điều kiện để hòa nhập đời sống cộng đồng sau này càng rõ nét hơn.

Ðể thực hiện các hoạt động can thiệp sớm, ngoài các hoạt động tư vấn tại văn phòng, truyền thông xã hội. Trung tâm còn hợp tác các cơ quan, tổ chức y tế khám, đánh giá mức độ khuyết tật cho từng cháu xây dựng phác đồ điều trị, tập luyện đem lại hiệu quả cao nhất. Với những cách làm này, mỗi năm trên địa bàn thành phố đều có hàng nghìn lượt cháu khuyết tật được đi học ở những trường lớp bình thường, trong đó các cháu trong độ tuổi mầm non và tiểu học chiếm hơn 90%.

Ðể vơi bớt những thiệt thòi cho trẻ khuyết tật, chương trình giáo dục hòa nhập đang rất cần sự quan tâm hỗ trợ không chỉ của nhà trường mà của toàn xã hội.