Gắn giáo dục đại học với năng lực giải quyết thực tiễn

Tạo bước phát triển mới

Hiện nay, Việt Nam đang triển khai các chương trình, kế hoạch cụ thể để đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục ÐH nhằm đáp ứng những đòi hỏi của sự nghiệp CNH, HÐH đất nước cũng như  hội nhập quốc tế trong giai đoạn mới. Có nhiều chương trình đã và đang được triển khai, trong đó có Ðề án phát triển các chương trình đào tạo tại các trường ÐH đạt trình độ tiên tiến trong khu vực và trên thế giới, hình thành các trường ÐH có trình độ quốc tế vào giai đoạn 2015-2020.

Cụ thể là tiến hành triển khai đào tạo theo chương trình của các ÐH có uy tín của nước ngoài tại các trường có trình độ khá, gọi tắt là chương trình tiên tiến (CTTT). Chương trình bắt đầu từ năm 2006 ưu tiên cho khối ngành kỹ thuật, tự nhiên, kinh tế, mục tiêu bao gồm: Xây dựng một trường ÐH mới trên cơ sở lực lượng nòng cốt của Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam- ÐH Khoa học và Công nghệ Hà Nội; phát triển ÐH Quốc gia Hà Nội và ÐH Quốc gia TP Hồ Chí Minh thành các trường nghiên cứu đa ngành, chất lượng cao; thành lập trường ÐH Việt - Ðức với sự tham gia của 17 trường ÐH tại Bang Hessen, (CHLB Ðức) và ÐH Quốc gia TP Hồ Chí Minh; thu hút một trường ÐH Mỹ vào đầu tư tại Việt Nam theo đề xuất của Công ty Intel Products Vietnam,...

Việc triển khai các CTTT hay hình thành các trường ÐH mới đều nhằm phấn đấu đưa những cơ sở đào tạo này thành nơi có chất lượng cao, trung tâm sáng tạo tri thức và công nghệ mới của Việt Nam, trở thành cơ sở tiên phong hợp tác nghiên cứu với các ÐH, viện nghiên cứu và công ty nước ngoài sau giai đoạn 2015, là các cơ sở chủ lực đào tạo tiến sĩ cho các ÐH khác và cho nền kinh tế (theo số liệu báo cáo của Bộ GD và ÐT tại Hội nghị tổng kết giáo dục ÐH Việt Nam 2006-2007 thì hiện nay trong tổng số 155 trường ÐH của nước ta chỉ có 54 trường có đào tạo tiến sĩ) và là các hình mẫu về quản lý hiệu quả, chất lượng quốc tế cho nền giáo dục nước nhà.

CTTT còn nhiều vướng mắc

Giáo dục ÐH nước ta đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, nhiều cơ hội mới đang đến nhưng cũng là thách thức lớn cho ngành. Chỉ nói riêng về CTTT đang được áp dụng tại một số trường hiện nay cũng còn nhiều vấn đề cần tháo gỡ.

PGS.TS. Nguyễn Cảnh Lương, Phó Hiệu trưởng Trường ÐH Bách khoa Hà Nội cho biết: "Hiện nay nhà trường mới chỉ thực hiện được chương trình này ở hai ngành là cơ điện tử và khoa học vật liệu, nhưng lại rất khó khăn khi liên hệ với trường đối tác trong việc thống nhất chương trình đào tạo giữa hai trường, khó mời được thầy giáo tại trường đối tác sang giảng dạy tại Việt Nam.

Bởi họ không có nhiều thời gian, chủ yếu là phải bố trí vào dịp hè mà như thế thì khó bảo đảm việc hoàn thành chương trình. Việc trả thù lao cho các giảng viên nước ngoài cũng là một vấn đề không nhỏ so với kinh phí của các trường ÐH Việt Nam. Ðào tạo theo CTTT yêu cầu từ sinh viên cho đến cán bộ giảng dạy, cán bộ phòng thí nghiệm... đều sử dụng ngôn ngữ tiếng Anh. Vì thế, nếu sự phối hợp giữa các đơn vị trong trường không chặt chẽ, chính sách không rõ ràng lại càng khó hơn".

Bộ GD và ÐT cũng đã chỉ rõ cho các trường ÐH áp dụng CTTT chủ động tiếp xúc ký thỏa thuận với các trường đối tác, nhưng hiện nay mới chỉ có một trường đồng ý cấp bằng, việc tuyển sinh cho khóa đầu tiên cũng gặp rất nhiều khó khăn... Hiện nay, có nhiều trường ÐH trong nước đã chuyển đổi từ hình thức đào tạo theo niên chế sang đào tạo theo tín chỉ.

Sắp tới, theo yêu cầu và lộ trình đổi mới chương trình giáo dục ÐH sẽ còn nhiều trường tham gia chương trình này. Nhưng theo kinh nghiệm rút ra từ nhiều trường đang và sẽ thực hiện chương trình đào tạo theo tín chỉ thì cũng có không ít khó khăn. Rất nhiều trường chưa sẵn sàng cho chương trình này trong giai đoạn hiện nay. Vì cơ sở vật chất còn hạn hẹp, giáo viên chưa đủ cả về số lượng lẫn trình độ giảng dạy...

Bên cạnh các chương trình đào tạo, vấn đề nghiên cứu khoa học trong các trường ÐH cũng chưa phát huy được yêu cầu và nhiệm vụ trong thời kỳ đổi mới. Công bằng mà nói mọi người đều thấy chất lượng và hiệu quả các đề tài  khoa học công nghệ (KHCN) thấp, các giá trị ít được sử dụng trong thực tiễn, chưa có sản phẩm trở thành thương hiệu mỗi ngành, mỗi lĩnh vực, mỗi trường. Việc công bố các công trình nghiên cứu trên các tạp chí quốc tế rất hạn chế. Hoạt động KHCN của một số trường chưa tương xứng với tiềm năng, chưa gắn kết được công tác nghiên cứu khoa học  (NCKH) với đào tạo (nhất là đào tạo tiến sĩ), với các hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Làm gì để đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực?

Vậy ngành giáo dục và đào tạo cần làm gì để đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao; phục vụ sự nghiệp CNH, HÐH đất nước. Theo Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Giáo dục và Ðào tạo Nguyễn Thiện Nhân thì cần có một số giải pháp như: có chương trình kiểm định chất lượng hợp lý, nghiên cứu triển khai mô hình đào tạo theo nhu cầu xã hội, khuyến khích doanh nghiệp thành lập trường ÐH, hợp tác quốc tế để có điều kiện hội nhập nhanh, các trường ÐH phải phấn đấu có 20-30% số giáo viên đạt trình độ nghiên cứu.

Cũng bàn về vấn đề này, PGS.TS. Trần Ðức Viên, Hiệu trưởng Trường ÐH Nông nghiệp 1, đưa ra giải pháp về hoạt động NCKH trong các trường ÐH. Theo đó, NCKH suy cho cùng là phục vụ các mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo cho ngành giáo dục và nhu cầu xã hội. Hoạt động NCKH tại các trường ÐH một phần do Nhà nước đầu tư nhưng phần lớn hơn là do ý thức của các trường.

Thực tế có trường được Nhà nước đầu tư nhưng hiệu quả NCKH vẫn thấp, ngược lại có trường dù không được đầu tư nhưng vẫn có những sản phẩm NCKH được đánh giá cao. Vì vậy, Nhà nước cần xem lại chính sách và việc quản lý vốn đầu tư như thế nào cho hiệu quả. GS Hoàng Ngọc Hà, Vụ trưởng Vụ KH và CN  (Bộ GD và ÐT) khẳng định: Ðể nâng cao khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn, năm học 2007 - 2008, Bộ GD và ÐT chủ trương ban hành chính sách NCKH theo thế mạnh của từng trường, trường nào tiến hành nghiên cứu có hiệu quả sẽ được tăng kinh phí hằng năm. Bộ có chính sách khuyến khích nhà giáo tham gia NCKH.

Các trường ÐH phải phấn đấu có sản phẩm NCKH mang thương hiệu của mình. Hình thành cơ sở dữ liệu quốc gia về NCKH của các trường ÐH, CÐ. Triển khai chợ công nghệ trên mạng làm nơi giao dịch đặt hàng nghiên cứu và thương mại hóa các kết quả nghiên cứu. Nhân rộng mô hình vườn ươm công nghệ, xây dựng mô hình đào tạo, NCKH có hiệu quả, xây dựng một số ÐH nghiên cứu, theo đó các trường này sẽ được hưởng những đầu tư đặc biệt...

Bắt đầu từ năm học 2007 - 2008, ngành giáo dục - đào tạo nước ta phấn đấu đến năm 2020 có một ÐH được xếp hạng trong 200 ÐH hàng đầu của thế giới và một số trường ÐH trong top 500 trường. Ðể thực hiện mục tiêu này, Bộ GD và ÐT đã hướng đến một số trường ÐH khoa học-kỹ thuật có tiềm năng.

Vậy, các giải pháp được đưa ra đã đủ thực hiện mục tiêu đó chưa? Nên chăng chúng ta cần suy nghĩ đến câu nói của Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ GD và ÐT Nguyễn Thiện Nhân: Trường đại học không phải là nơi bình yên cho những ai không phấn đấu để không chỉ phấn đấu được xếp hạng mà trước mắt là nâng cao năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn.