Đốt vàng mã: Hãy tìm cách ứng xử hài hòa!

“Công cộng” khác “nơi quy định”

Nghị định 103/2009/NĐ-CP của Chính phủ “Ban hành Quy chế hoạt động văn hoá và kinh doanh dịch vụ văn hoá công cộng” từ khi ra đời đến nay vẫn còn hiệu lực. Thông tư hướng dẫn thực hiện nghị định này quy định: “Cấm đốt đồ mã ở nơi công cộng”.

Liên quan đến vấn đề vàng mã, đốt mã, Nghị định 158/2013/NĐ-CP của Chính phủ về “Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo” được ban hành năm 2013. Trong Điều 15 của nghị định này với nội dung xử phạt khi vi phạm quy định về nếp sống văn hóa, có nêu: “Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 200.000 đồng đến 500.000 đồng đối với hành vi đốt vàng mã không đúng nơi quy định tại nơi tổ chức lễ hội, di tích lịch sử - văn hóa”.

Hai quy định này trong thực tế vận dụng, đã bộc lộ điểm không thống nhất, gây khó khăn cho những người thực hiện công tác quản lý, thanh kiểm tra các hoạt động văn hóa. Bởi nếu theo Nghị định 103, thì bất cứ hành động đốt mã nào diễn ra ở nơi công cộng thì đều là vi phạm và cơ quan chức năng có thể ngăn cấm, xử lý. Còn theo Nghị định 158, thì yếu tố “công cộng” được thay bằng “không đúng nơi quy định”. Trước hai phạm vi “nơi công cộng” và “không đúng nơi quy định” này, các nhà quản lý tỏ ra băn khoăn và đã có những lúng túng trong việc áp dụng cả hai nghị định vào thực tế.

Thực tế, trước khi có Nghị định 158 thì việc thực hiện theo Nghị định 103 – “cấm đốt nơi công cộng” cũng đã đầy thách thức. Bởi việc đốt mã đã ăn sâu trong thói quen, nếp nghĩ của nhân dân, trở thành tập quán phổ biến, rộng khắp, và nhất là được thực hiện một cách cũng rất tự do. Vì thế, dù đã có Nghị định 103 thì vào các ngày mùng Một và rằm theo âm lịch, các dịp lễ truyền thống trong năm như xá tội vong nhân, lễ hóa vàng đầu năm, thanh minh, tảo mộ… các ngày giỗ, vàng mã lại được đốt nghi ngút ở hầu khắp nơi, từ sân thượng đến hiên nhà, vỉa hè, từ nghĩa trang cho đến khuôn viên đền, miếu… Ngoài các tư gia, thì không gian công cộng cũng bao gồm nhiều trong số những địa điểm trên, và việc ngăn cấm xem chừng tỏ ra “yếu ớt”.

Vấn đề ứng xử với vàng mã càng nổi cộm khi trở nên thái quá, gây nhiều ảnh hưởng không tốt. Đặc biệt là vào các dịp lễ hội, khi nhiều sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng, tâm linh diễn ra liên tục ở khu vực các đền, chùa, trong các danh lam thắng cảnh nơi có cơ sở thờ tự… Tại đây, việc đốt đồ mã liên tục, đốt với số lượng lớn và đốt tràn lan ở nhiều vị trí, địa điểm khác nhau đã gây ra ô nhiễm khói, tro bụi cùng với nguy cơ hỏa hoạn thường trực. Những băn khoăn, cảnh báo, kiến nghị, đề xuất của báo chí và các nhà nghiên cứu, quản lý cũng hướng trọng tâm vào các dịp “nóng” này. Nhiều người lên tiếng về sự “vênh nhau” và tính khả thi của quy định trong hai nghị định trên, cho rằng, đó cũng là kẽ hở cho vi phạm xảy ra.

Phải điều chỉnh nhiều yếu tố liên quan

Rất cần chỉnh sửa, bổ sung những quy định không phù hợp, gây khó khăn cho việc áp dụng vào thực tế. Cũng như có những định hướng, quy định để áp dụng tại các các địa phương.

Nên thống nhất là “cấm đốt vàng mã không đúng nơi quy định”. Nếu chỉ nói chung là cấm đốt ở “nơi công cộng” thì sẽ rất khó xác định địa điểm. Đơn cử việc đốt vàng mã trong lễ hội, thì dứt khoát người đi lễ không thể được đốt ngoài đường, ngoài cổng đền, chùa hay các khu vực bến, bãi… Mà chỉ có thể và được phép đốt vàng mã ở trong phạm vi nơi thờ tự với một vị trí, địa điểm được tính toán cẩn thận. Trong khi, nhiều địa điểm thuộc phạm vi này cũng chính là không gian công cộng.

Từ đó, liên quan đến việc sử dụng, đốt vàng mã trong các cơ sở thờ tự, các lễ hội, cần đưa ra những yêu cầu đối với các địa phương, các ban quản lý di tích và những người trông nom các cơ sở thờ tự. Các thành phần này phải xác định được nơi đốt vàng mã trong phạm vi di tích – cơ sở thờ tự, bảo đảm thuận tiện, mỹ quan, không gây ô nhiễm môi trường.

Ngay trong Nghị định 103, có Điều 21 về “Quy định đối với người đến dự lễ hội”, xem chừng nhiều người lại bỏ qua chi tiết này. Điều 21 nói rõ: “Người đến dự lễ hội phải thực hiện nếp sống văn minh và quy định của Ban Tổ chức lễ hội”. Như vậy, Điều 21 đã gián tiếp xác định trách nhiệm của ban tổ chức lễ hội đối với người đến dự lễ hội. Căn cứ theo đó, mỗi ban tổ chức phải có quy định rõ ràng về việc không được đốt vàng mã tràn lan, bừa bãi; phải xác định, bố trí được những vị trí, khu vực đốt vàng mã phù hợp, thuận tiện, bảo đảm mỹ quan tại các cơ sở tín ngưỡng, thờ tự hợp pháp; đồng thời, phải thường trực bám sát, xử lý những trường hợp đốt vàng mã bừa bãi, không đúng nơi quy định trên; ngoài ra còn phải thường xuyên vệ sinh, kịp thời chỉnh trang, nâng cấp các điều kiện tại nơi quy định đốt vàng mã nhằm giữ gìn mỹ quan và giảm thiểu mức độ ảnh hưởng đến môi trường.

Đương nhiên, thực hiện trách nhiệm này, phải có sự bàn bạc, thống nhất giữa các bên liên quan là địa phương, ban quản lý di tích, cá nhân, tập thể trông nom di tích để cùng phối hợp và phân nhiệm trong việc tuyên truyền, hướng dẫn khách thập phương thực hiện đúng quy định và phát hiện, xử lý kịp thời những trường hợp vi phạm.

Nhìn rộng ra, rất cần xây dựng riêng một văn bản pháp luật đủ hiệu lực để đảm bảo việc quản lý, điều chỉnh các hoạt động sản xuất, mua bán, vận chuyển, sử dụng đồ mã. Trong đó có yêu cầu cụ thể về việc xác định các vị trí, địa điểm, xây dựng các hạng mục được quy định là nơi đốt vàng mã ở nơi thờ tự, ở nghĩa trang. Tại các khu dân cư, các khu chung cư, cũng cần có quy định rõ về hạng mục này. Đi kèm những yêu cầu, hướng dẫn này, phải có khung phạt nghiêm khắc với những trường hợp đốt vàng mã tràn lan, vứt tro bừa bãi gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng xấu đến cộng đồng và mỹ quan nơi cư trú cũng như các không gian công cộng khác.

Nếu không có những quy định cụ thể này, thì việc giám sát, xử lý những vi phạm về sử dụng đồ mã còn nhiều lúng túng, và cứ đến các dịp lễ hội, đền chùa vẫn mù mịt và khét mùi khói đốt vàng mã với tro bay tứ tung. Cảnh tương tự cũng sẽ tái diễn khắp các đường phố, các khu dân cư vào dịp rằm tháng bảy. Và các dòng sông, các ao hồ sẽ thêm đen đặc, ô nhiễm vì những túi tro đốt mã được người dân thả vô tội vạ vào các ngày 23 tháng Chạp…