1- Nói về đổi mới hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân trong thời kỳ mới thì trước hết có nghĩa là, những yêu cầu của sự phát triển đất nước trong thời kỳ mới ở nước ta đòi hỏi phát huy đến mức tối đa mọi nguồn lực của xã hội, đòi hỏi các cơ quan lãnh đạo, cán bộ lãnh đạo của Ðảng và Nhà nước ở các cấp phải gần dân, hiểu dân, gắn bó với dân hơn, phải thực hiện nhất quán tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác dân vận và mặt trận. Trước những biến động mới về kinh tế và xã hội, những thuận lợi mới và những khó khăn mới, cả hệ thống chính trị phải giữ vững truyền thống làm giỏi công tác dân vận và mặt trận dưới sự lãnh đạo của Ðảng Cộng sản Việt Nam. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân với vị trí và trách nhiệm là lực lượng nòng cốt về công tác dân vận và Mặt trận, đương nhiên phải được đổi mới, phải tự đổi mới tổ chức và hoạt động của mình trong những điều kiện mới.
Tôi nghĩ rằng, trong lúc này cần tiếp tục nhấn mạnh hoạt động dân vận và mặt trận mà có thể một số cán bộ, đảng viên, công chức, vì nhiều lý do, đã không coi trọng đúng mức công tác dân vận, không hoạt động quần chúng với nhiệt tình như trước. Vì thế, bây giờ, quan niệm đổi mới hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân bao gồm sự chỉnh đốn về tư tưởng và hành động, khôi phục cách nghĩ, cách làm gắn bó với dân, tiếp tục và phát huy truyền thống dân vận của Ðảng, của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân trong những năm cách mạng và kháng chiến.
Hệ thống chính trị của nước ta về bản chất là của dân, vì dân, do dân, dựa vào sức mạnh của dân, sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, cho nên mọi tổ chức và cán bộ trong hệ thống chính trị phải sát dân, nghe ý kiến của dân, phục vụ nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân. Mọi tổ chức Ðảng, cơ quan Nhà nước, đoàn thể nhân dân đều phải làm một công tác cơ bản của bất kỳ quá trình lãnh đạo và quản lý nào, trong bất kỳ thời điểm nào, là vận động quần chúng, là dân vận.
Mỗi tổ chức làm công tác dân vận và mặt trận, bằng những hình thức và phương pháp phù hợp với tính chất, chức năng và điều kiện thực tế của mình. Làm tốt công tác dân vận trong những điều kiện mới của thời kỳ mới, trong thực tiễn phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế là một minh chứng về ý thức, nhận thức của cơ quan lãnh đạo, của cán bộ, đảng viên, công chức về chân lý "dân là chủ", "dân là gốc", về nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Ðó chính là thực hiện bằng hành động thực tế việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong quan hệ với dân.
Ðường lối, chính sách, chủ trương mà Ðảng và Nhà nước đề ra là để thực hiện, để biến thành hành động thiết thực của nhân dân, của các tổ chức trong hệ thống chính trị, trở thành những kết quả thực tế đem lại lợi ích cho nhân dân, cho sự nghiệp cách mạng, cho sự phát triển đất nước. Những đường lối chính sách, chủ trương ấy dù tốt đến mấy cũng không thể tự nó chuyển thành hiện thực trong cuộc sống, mà nhất thiết phải được chuyển tải đến dân qua các hoạt động tuyên truyền, vận động của tổ chức Ðảng, cơ quan Nhà nước và các đoàn thể nhân dân bằng những hình thức khác nhau. Công tác dân vận và mặt trận đang được tiếp tục đổi mới, nâng cao trình độ dân chủ hóa và hiện đại hóa. Ngày nay, phải phát huy sức mạnh của các công cụ thông tin tuyên truyền hiện đại, đồng thời không xem nhẹ phương pháp vận động quần chúng truyền thống của Ðảng Cộng sản Việt Nam, của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân ta là vận động, tuyên truyền, giải thích, thuyết phục trực tiếp từng người, từng nhà, từng đối tượng.
Vận động quần chúng là chức năng gốc, là lý do tồn tại và phát triển của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân.
Ðoàn thể nhân dân là tổ chức của các đoàn viên, hội viên tự nguyện gia nhập đoàn, hội. Ðoàn thể làm công tác vận động quần chúng, trước hết là tự vận động mình, giáo dục, tổ chức đoàn viên, hội viên của mình tự giác, tự nguyện hành động để thực hiện các nhiệm vụ do đoàn, hội đề ra. Một đoàn thể mà đa số đoàn viên, hội viên không nhận nhiệm vụ cụ thể gì của đoàn, hội giao cho, không làm công tác vận động quần chúng, không có ý thức xây dựng đoàn, hội thì đó là những đoàn viên, hội viên đánh trống, ghi tên và đoàn thể ấy chỉ có danh mà không có thực.
Ðặc điểm của đoàn thể nhân dân là đoàn viên, hội viên tự nguyện, tự giác đóng góp công sức của mình xây dựng đoàn, hội, làm các công việc của đoàn, hội. Ðó là những hoạt động xã hội trực tiếp, không phải là loại công việc có trả công, trả lương. Phương thức hoạt động của Mặt trận và đoàn thể phải mang tính quần chúng và tính tự chủ, tự quản rõ rệt, không thể rập theo cách tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước, hay tổ chức kinh tế.
Nhiều nghị quyết của Ðảng và của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân nhận định rằng, hoạt động của Mặt trận và các đoàn thể đã có nhiều tiến bộ, nhưng ở nhiều nơi còn mang tính hành chính, hình thức. Khuyết điểm này kéo dài nhiều năm, cho đến nay vẫn chưa khắc phục được. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng ấy là do không nhận thức đúng và không hành động đúng với đặc điểm chung của Mặt trận và các đoàn thể là tính tự nguyện xã hội, không nhận thức đúng về mối quan hệ giữa Mặt trận và đoàn thể nhân dân với cơ quan nhà nước. Mặt trận và các đoàn thể nhân dân được pháp luật công nhận, bảo đảm địa vị hợp pháp trong xã hội, có mối quan hệ phối hợp với cơ quan nhà nước, nhưng không tổ chức và hoạt động theo cách thức như cơ quan nhà nước. Mặt trận và các đoàn thể nhận sự hỗ trợ của chính quyền về pháp lý và tài chính, nhưng không vì thế mà hoạt động một cách thụ động, phụ thuộc vào cơ quan nhà nước. Hành chính hóa, công chức hóa bộ máy tổ chức và hoạt động của Mặt trận và các đoàn thể là trái với tính tự nguyện xã hội, với bản chất của đoàn thể nhân dân, làm giảm hiệu quả của công tác dân vận và Mặt trận.
Yêu cầu đổi mới hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân có quan hệ chặt chẽ với yêu cầu xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Thực hiện dân chủ, phát huy dân chủ, bảo đảm quyền làm chủ của dân là điểm quy tụ các chính sách, biện pháp xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Tư tưởng của Ðảng Cộng sản Việt Nam về nền dân chủ XHCN được bổ sung, phát triển qua quá trình tiến triển của công cuộc đổi mới, qua các Ðại hội Ðảng và các Nghị quyết của Ðảng trong gần 20 năm qua đã tác động lớn đến nhận thức và hành động của các tổ chức và cá nhân trong hệ thống chính trị của nước ta, đến Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân.
Từ những nhận thức, tư tưởng ngày càng rõ và sâu về dân chủ và thực hành dân chủ, về quyền làm chủ của dân, về Nhà nước pháp quyền XHCN, về mối quan hệ giữa Ðảng và Nhà nước với dân, Ðảng Cộng sản Việt Nam đã bổ sung những quan niệm, chính sách, chủ trương về đại đoàn kết dân tộc, tiếp tục mở rộng Mặt trận dân tộc thống nhất, về chức năng, vị trí của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, về đa dạng hóa các hình thức tập hợp, vận động, đoàn kết rộng rãi các tầng lớp nhân dân, về nâng cao chất lượng công tác dân vận và Mặt trận trong thời kỳ mới.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc, tập hợp, vận động, đoàn kết rộng rãi các tầng lớp nhân dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, đoàn viên, hội viên; tham gia xây dựng Ðảng và Nhà nước, tham gia quản lý Nhà nước, quản lý xã hội, thực hiện giám sát xã hội, phản biện xã hội.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được xác định là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện bao gồm tổ chức chính trị (ở đây hiểu là Ðảng Cộng sản Việt Nam), các đoàn thể nhân dân và cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội các dân tộc, các tôn giáo và người Việt Nam ở nước ngoài.
Mặt trận Tổ quốc bao gồm các tổ chức và cá nhân thành viên nói trên là bộ phận của hệ thống chính trị do Ðảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Ðảng Cộng sản Việt Nam vừa là người lãnh đạo Mặt trận vừa là thành viên của Mặt trận.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động giữa các thành viên theo mục tiêu chung của toàn dân là giữ vững độc lập, thống nhất của Tổ quốc, xây dựng đất nước và xã hội giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân phải làm tốt công tác dân vận theo phong cách trọng dân, gần dân và có trách nhiệm với dân.
Ðảng tôn trọng tính tự nguyện xã hội, tính tự chủ của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân, chân thành lắng nghe ý kiến đóng góp của Mặt trận và các đoàn thể. Nhà nước hỗ trợ, tạo điều kiện cho Mặt trận và các đoàn thể nhân dân hoạt động có hiệu quả.
Những tư tưởng, quan điểm và chủ trương lớn của Ðảng thể hiện bước phát triển quan trọng về tư duy chính trị và về chính sách, phương thức lãnh đạo đối với công tác dân vận và Mặt trận, đối với việc mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, mở rộng Mặt trận dân tộc thống nhất Việt Nam trong thời kỳ mới. Ðó là những điều kiện mới về chính trị rất thuận lợi, đồng thời cũng đặt ra những yêu cầu cao đối với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân để tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và có hiệu quả tổ chức và hoạt động của mình tương ứng với chức năng, trách nhiệm, vị trí ngày càng được nâng cao trong thời kỳ mới.
2- Sự đổi mới hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân phụ thuộc vào sự nâng cao nhận thức về tính chất, chức năng, vị trí, về cơ cấu tổ chức của Mặt trận và các đoàn thể.
Tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối chính trị của Ðảng Cộng sản Việt Nam về tập hợp lực lượng của toàn dân, đại đoàn kết toàn dân tộc, xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất, xây dựng các đoàn thể nhân dân dưới sự lãnh đạo của Ðảng đã được cuộc sống thực tế chứng minh giá trị lý luận và thực tiễn, sức sống và tác động to lớn của nó qua những thắng lợi, thành công của cách mạng và kháng chiến, của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, của công cuộc đổi mới, của sự phát triển đất nước, phát triển xã hội Việt Nam theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Mặt trận dân tộc thống nhất không chỉ là sách lược tạm thời mà là một chiến lược cơ bản, lâu dài của Ðảng Cộng sản Việt Nam, của cách mạng Việt Nam. Chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc, củng cố và mở rộng Mặt trận dân tộc thống nhất phải được tiếp tục coi trọng hơn nữa trong thời kỳ mới, thời kỳ Ðảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền, lãnh đạo đẩy mạnh CNH, HÐH đất nước, phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững.
Trong quá trình tiến triển của công cuộc đổi mới, cùng với những biến đổi to lớn trên các mặt trận kinh tế, văn hóa, nội chính, đối ngoại, đã diễn ra những biến đổi quan trọng trong cuộc sống của con người Việt Nam, những biến đổi sâu sắc về cơ cấu xã hội - giai cấp của nước ta. Trong từng tầng lớp nhân dân, trong mối quan hệ giữa các giai cấp, các tầng lớp nhân dân đã có nhiều thay đổi và đang tiếp tục chuyển động gắn với sự phát triển kinh tế, văn hóa, với sự phát triển nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.
Bảo đảm quyền làm chủ của dân, thực hành dân chủ và tăng cường đoàn kết là mục tiêu và phương hướng chung của sự đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân. Phải thực hành dân chủ thật sự để đạt được đoàn kết thật sự trong tất cả các giới, các ngành, các cộng đồng dân cư, ở cơ sở và trong phạm vi toàn quốc. Phải mở rộng đến mức tối đa các hình thức tập hợp, đoàn kết, động viên các tầng lớp nhân dân, không bỏ sót một người nào, vì mục đích chung là Tổ quốc giàu mạnh, đất nước và con người Việt Nam có độc lập, tự do và hạnh phúc.
Một điểm nổi bật trong đường lối, chính sách của Ðảng về mặt chính trị trong thời gian vừa qua là Ðảng đã xác định: Ðộng lực chủ yếu để phát triển đất nước là đại đoàn kết toàn dân, phát huy mọi tiềm năng và nguồn lực của toàn xã hội. Ðoàn kết, đại đoàn kết bao giờ cũng là nguồn sức mạnh của dân tộc Việt Nam. Ðoàn kết toàn dân thì tạo ra được sức mạnh vật chất và tinh thần, huy động được các nguồn lực, khai thác được các thuận lợi mới, vượt qua các thách thức mới, đi đến những thành công mới.
Ðoàn kết bao giờ cũng đi liền với dân chủ. Có dân chủ thật sự thì mới có đoàn kết thật sự, mới có đại đoàn kết dân tộc, mới có đồng thuận xã hội ngày càng được củng cố và nâng cao làm nền tảng cho ổn định xã hội, ổn định chính trị của đất nước.
Ðể thực hành dân chủ, Ðảng và Nhà nước, cả hệ thống chính trị hoạt động thật sự vì dân, gắn bó với dân, đề ra và quyết định các chính sách, chủ trương xuất phát từ nguyện vọng và trí tuệ của dân, tôn trọng và lắng nghe ý kiến của dân, chịu sự giám sát và kiểm tra thường xuyên của dân, tạo những điều kiện thiết thực cho dân thực hiện được, phát huy được quyền làm chủ.
Tính chất của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã được xác định là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện bao gồm tổ chức chính trị, các đoàn thể nhân dân và cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, các tầng lớp xã hội, các dân tộc, các tôn giáo và người Việt Nam ở nước ngoài. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một bộ phận của hệ thống chính trị do Ðảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Mặt trận Tổ quốc có sứ mệnh đoàn kết các giai cấp, các tầng lớp nhân dân Việt Nam, không phân biệt giàu nghèo, tôn giáo, dân tộc, ý thức hệ khác nhau để cùng phấn đấu vì mục đích chính trị chung. Chính do sự thỏa thuận, nhất trí với nhau về mục tiêu chính trị cao quý mà các đoàn thể nhân dân, các cá nhân tiêu biểu trong xã hội cùng với tổ chức chính trị giữ vị trí lãnh đạo là Ðảng Cộng sản Việt Nam tự nguyện gạt những sự khác biệt sang một bên, cùng nhau xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất Việt Nam, hình ảnh cụ thể của đại đoàn kết toàn dân tộc. Giờ đây tất cả mọi người Việt Nam yêu nước, yêu Tổ quốc Việt Nam mong muốn và phấn đấu cho một nước Việt Nam hùng cường, giàu mạnh, cho đất nước và con người Việt Nam mãi mãi được "độc lập, tự do, hạnh phúc" đều là thành viên của Mặt trận Tổ quốc.
Hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam - bao gồm các đoàn thể nhân dân là thành viên - không chỉ là những hoạt động chính trị, mà còn là những hoạt động xã hội rộng lớn. Mặt trận cùng với Ðảng và Nhà nước chăm lo cho cuộc sống vật chất và tinh thần của nhân dân, cho bảo đảm an sinh xã hội, cho công bằng xã hội, cho sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam. Những hoạt động xã hội ấy không chỉ có ý nghĩa phục vụ trực tiếp cuộc sống hằng ngày của người dân, mà là cơ sở thực tế, là những hành động thiết thực và sinh động để thực hiện quyền làm chủ của dân, để tăng cường đoàn kết nhân dân, góp phần giữ gìn, tăng cường mối quan hệ giữa nhân dân với Ðảng và Nhà nước.
Có ý kiến đề nghị xác định lại Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một tổ chức chính trị - xã hội. Theo nhận thức của tôi, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với chức năng tập hợp, đoàn kết mọi người Việt Nam yêu nước, với tổ chức hết sức rộng rãi bao gồm hầu hết đồng bào Việt Nam ở trong nước và ở nước ngoài, vẫn là một liên minh chính trị. Trong liên minh này, có thành viên là Ðảng Cộng sản Việt Nam - tổ chức chính trị giữ vai trò lãnh đạo chính trị toàn xã hội, đồng thời là lãnh đạo liên minh. Trong điều kiện cụ thể của Việt Nam, liên minh chính trị ấy lại đồng thời là một liên hiệp tự nguyện giữa tổ chức chính trị với các tổ chức xã hội, với các cá nhân tiêu biểu trong xã hội. Ðây là một điểm đặc sắc của xã hội Việt Nam, một sáng tạo chính trị của Ðảng Cộng sản Việt Nam.
3- Mặt trận phải hoạt động đúng với tính chất và vị trí của tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của các tổ chức thành viên.
Hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động là nguyên tắc cơ bản về tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một liên minh, chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị và các đoàn thể nhân dân, các cá nhân tiêu biểu, cho nên trong Mặt trận không thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, việc quyết định chương trình thống nhất hành động và mọi chủ trương công tác lớn, dù trong hoàn cảnh nào đều theo phương thức đồng thuận, hiệp thương dân chủ. Làm trái với phương thức này, cách làm áp đặt, dân chủ hình thức, không thật lòng bàn bạc dân chủ để hiệp thương, dân chủ thật sự là làm trái với bản chất, tính chất của Mặt trận, không thể đạt tới đồng thuận thật sự, đoàn kết thật sự.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam không chỉ là tổ chức của các Ủy ban Mặt trận các cấp. Nói đến Mặt trận thì phải nói đến các tổ chức thành viên, bởi vì không có các thành viên thì không có Mặt trận. Mặt trận và các tổ chức thành viên có đối tượng vận động khác nhau, tính chất tổ chức khác nhau nhưng thống nhất với nhau trong sự phối hợp hành động theo chương trình hành động chung.
Ðại hội Ðảng lần thứ II tháng 2-1951 đã chỉ rõ: nguyên tắc đoàn kết của Ðảng lãnh đạo với các đảng phái, các đoàn thể, các thân sĩ trong Mặt trận dân tộc thống nhất là: đoàn kết thành thực thống nhất hành động và các bộ phận của Mặt trận thương lượng thỏa thuận với nhau theo một chương trình chung. Hội nghị đại biểu Mặt trận Liên Việt toàn quốc tháng 1-1955 đã đề ra năm nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Mặt trận là: "Thương lượng. Dân chủ. Thống nhất hành động. Tôn trọng tính độc lập của tổ chức. Thân ái hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ".
Các nghị quyết của các Ðại hội Ðảng và nghị quyết của BCH Trung ương Ðảng từ mấy chục năm nay, khi nói về đại đoàn kết và Mặt trận dân tộc thống nhất đều xác định các nguyên tắc, phương thức hoạt động của Mặt trận với tinh thần như vậy. Giờ đây, trong điều kiện Ðảng Cộng sản Việt Nam là tổ chức chính trị duy nhất cầm quyền, có nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, lại có nền kinh tế thị trường định hướng XHCN đang tác động rất mạnh đến mọi mặt hoạt động của đời sống xã hội, đến tư tưởng, thái độ và hành động của các tầng lớp nhân dân thì phải nhấn mạnh hơn nữa các nguyên tắc tự nguyện, hiệp thương, dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động của Mặt trận để ngăn ngừa, khắc phục tác động xấu của bệnh quan liêu, trạng thái hành chính hóa, nhà nước hóa.
Mặt trận không hoạt động như một đoàn thể, một ngành riêng biệt, không làm lẫn hoặc trùng chức năng, nhiệm vụ cụ thể của tổ chức thành viên.
Tôi nhận thấy rằng, những năm gần đây, sự phối hợp hành động giữa Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với các tổ chức thành viên đã tiến bộ nhiều và mang lại hiệu quả thiết thực, thể hiện Mặt trận đã hoạt động ngày càng đúng với tính chất và chức năng của mình. Tuy vậy, ở nhiều nơi vẫn thấy cơ quan Mặt trận Tổ quốc trực tiếp thực hiện một công tác, một nhiệm vụ cụ thể, hoạt động như một ngành riêng biệt, như một đoàn thể thành viên của Mặt trận.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân được xác định là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Vai trò ấy đặt ra nhiệm vụ, trách nhiệm của Mặt trận là tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội. Nhiệm vụ này ngày càng quan trọng khi yêu cầu dân chủ hóa xã hội, thực hành dân chủ, hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ngày càng cao. Nhà nước dựa vào Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, tạo những điều kiện thực tế để nhân dân tham gia xây dựng, quản lý và bảo vệ nhà nước bằng những hình thức trực tiếp của công dân hoặc thông qua Mặt trận và các đoàn thể của mình. Giữa nhà nước - cả cơ quan lập pháp, cơ quan hành pháp, cơ quan tư pháp - và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phải có sự phối hợp, hỗ trợ lẫn nhau thường xuyên và chặt chẽ để cùng nhau xây dựng Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa trong sạch, vững mạnh, quản lý có hiệu quả, góp phần xây dựng Ðảng, đổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng.
Xây dựng và tăng cường Mặt trận dân tộc thống nhất, khối đại đoàn kết toàn dân là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị, của toàn dân dưới sự lãnh đạo của Ðảng chứ không chỉ là nhiệm vụ của Mặt trận. Chính sách Mặt trận phải được quán triệt trong các tổ chức Ðảng và cơ quan nhà nước ở các ngành, các cấp. Công tác dân vận và mặt trận của Nhà nước thể hiện trong việc hoạch định và thi hành chính sách, pháp luật, ở cơ cấu thành phần các cơ quan dân cử và cơ quan quản lý nhà nước, ở hoạt động trực tiếp của cán bộ lãnh đạo của Ðảng và Nhà nước, ở ý thức phục vụ nhân dân, hành động cụ thể của cán bộ, công chức khi thi hành công vụ. Chính sách và pháp luật đúng, hợp lòng dân là điều kiện cơ bản để Mặt trận và các đoàn thể tuyên truyền vận động có kết quả. Vì thế, Mặt trận Tổ quốc cần chủ động thúc đẩy, góp sức vào việc tăng cường sự phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc và các cơ quan nhà nước.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phải thực hiện và phát huy đầy đủ tính chất, vai trò và trách nhiệm của mình, góp ý kiến với Nhà nước một cách chủ động từ khi đề ra chủ trương, chuẩn bị quyết định và tổ chức thi hành các quyết định, thực hiện vai trò phản biện xã hội đối với các đề án, dự án về chủ trương, chính sách, pháp luật. Mặt trận cần tập trung sức làm tốt những việc mà Mặt trận có thế mạnh thực sự và chỉ Mặt trận mới có thể làm tốt, không phân tán lực lượng hoặc không trùng lặp với hoạt động của các tổ chức khác.
Sự hợp tác chặt chẽ, bình đẳng, thái độ chân thành, thẳng thắn tôn trọng lẫn nhau trong quan hệ giữa cơ quan nhà nước với Mặt trận và các đoàn thể là một biểu hiện cụ thể của đại đoàn kết dân tộc, biểu hiện sự gắn bó giữa Nhà nước với các tổ chức của nhân dân, là một vấn đề nguyên tắc trong hoạt động của hệ thống chính trị ở nước ta. Việc cơ quan nhà nước lấy ý kiến của Mặt trận và các đoàn thể về nội dung các chính sách và kế hoạch, sự bàn bạc trao đổi ý kiến giữa cơ quan Nhà nước với Mặt trận và các đoàn thể phải đi vào thực chất, có sự chuẩn bị tốt của cả hai bên, có chiều sâu, có hiệu quả rõ ràng, không phải là lễ tân, hình thức.
Hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân, toàn bộ công tác vận động quần chúng đặt dưới sự lãnh đạo của Ðảng Cộng sản Việt Nam. Vì vậy, hiệu quả của công tác dân vận và Mặt trận, kết quả đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân không thể tách rời sự đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo của Ðảng.
Nhiều Nghị quyết của Ðảng đã khẳng định: Ðảng tôn trọng tính tự nguyện xã hội, tính tự chủ của các tổ chức quần chúng do dân trực tiếp lập ra, chân thành lắng nghe ý kiến đóng góp của Mặt trận và các đoàn thể. Ðảng không lãnh đạo Mặt trận và các đoàn thể bằng những hình thức, phương pháp như lãnh đạo chính quyền. Ðảng cũng không lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc giống như lãnh đạo các tổ chức là thành viên của Mặt trận. Ðảng áp dụng những hình thức, phương pháp thích hợp trong quan hệ với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để thực hiện tốt cùng một lúc vai trò đặc biệt vừa là thành viên vừa là lãnh đạo Mặt trận.
Là Ðảng duy nhất cầm quyền, để bảo đảm và phát huy chế độ dân chủ, quyền làm chủ của dân, Ðảng lãnh đạo để vai trò và tác dụng của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân ngày càng được nâng cao trong đời sống thực tế, trong cuộc đấu tranh của toàn xã hội dưới sự lãnh đạo của Ðảng chống nạn tham nhũng và tệ quan liêu. Ðảng lãnh đạo các tổ chức Ðảng và các cơ quan nhà nước tạo những điều kiện thiết thực, trước hết là những thiết chế, cơ chế có giá trị pháp lý cao, để Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân thực hiện được vai trò giám sát xã hội và phản biện xã hội, như nghị quyết của Ðảng tại Ðại hội X đã xác định.
Những điều kiện khách quan ngày càng tốt hơn sẽ thúc đẩy Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân phấn đấu nâng cao những nhân tố chủ quan trong việc thực hiện chức năng, vai trò và trách nhiệm quan trọng của mình.
Mặt trận Tổ quốc cần nâng cao, phát huy tính năng động và chủ động, bản lĩnh của tổ chức liên minh chính trị, quyết tâm đổi mới tổ chức và hoạt động theo đúng nguyên tắc hiệp thương dân chủ, liên hiệp tự nguyện. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân cần phải nhanh chóng vượt qua tình trạng hành chính hóa, nhà nước hóa đang là một trở ngại lớn đối với công tác dân vận và mặt trận nói chung.
Tin rằng, Ðại hội lần thứ VII của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sắp họp sẽ đánh dấu một bước tiến quan trọng trong sự đổi mới hoạt động của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân.
NGUYỄN KHÁNH
Ủy viên Ðoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ
