Nhiều nghiên cứu cho thấy, chế độ ăn uống không lành mạnh cùng lối sống ít vận động là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong do các bệnh không lây nhiễm (các bệnh về tim mạch, tiểu đường, một số loại ung thư). Ðáng chú ý, tỷ lệ tử vong do thừa cân và béo phì còn cao hơn cả do đói. Ở Việt Nam, kết quả của cuộc điều tra dinh dưỡng năm 2017 - 2018 cũng cho thấy có sự tồn tại đồng thời cả hai thái cực về suy dinh dưỡng là thiếu cân và thừa cân, béo phì ở trẻ em và có sự khác biệt theo vùng. Trẻ em ở vùng nông thôn có tỷ lệ suy dinh dưỡng (thể thiếu cân, chiều cao thấp) cao hơn ở thành phố, ngược lại thì thừa cân, béo phì tập trung cao ở vùng thành thị, đồng thời cấp học càng thấp thì tỷ lệ thừa cân, béo phì càng cao. Học sinh tiểu học ở thành phố có tỷ lệ thừa cân béo phì lên tới 41,9% và nông thôn 17,8%; tỷ lệ thấp còi tương ứng là 3,9% và 10,7%. Với học sinh THCS ở thành thị thừa cân, béo phì là 30,5%, trong khi đó ở nông thôn là 11,2%. Học sinh THCS có tỷ lệ thấp còi lên tới 20,1% ở vùng nông thôn và 3,8% ở thành thị... Nguyên nhân của thừa cân, béo phì trẻ em ở độ tuổi học đường được xác định là do chế độ ăn dư thừa, ăn quá nhiều so với nhu cầu và thói quen ít hoạt động thể lực.
Chế độ ăn uống lành mạnh là chế độ ăn đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng cho cơ thể bằng cách cung cấp lương thực, thực phẩm đầy đủ, an toàn, giàu dinh dưỡng và đa dạng để cơ thể có cuộc sống tích cực và giảm nguy cơ mắc bệnh. Chế độ ăn uống lành mạnh gồm nhiều loại thực phẩm như trái cây, rau, các loại đậu, các loại hạt và ngũ cốc nguyên hạt, thực phẩm ít chất béo (đặc biệt là chất béo bão hòa), ít đường và muối.
Dinh dưỡng hợp lý là nền tảng của sức khỏe. Bữa ăn đầy đủ chất dinh dưỡng là thực phẩm của bữa ăn cung cấp đầy đủ năng lượng, đủ chất đạm, chất béo, chất khoáng, vi-ta-min và đủ nước cho cơ thể. Trong khẩu phần ăn có các chất sinh năng lượng là chất bột, đạm, béo, rau xanh và hoa quả chín cung cấp vi-ta-min và chất xơ. Bữa ăn cân đối là bữa ăn trong đó các chất dinh dưỡng ở tỷ lệ cân đối hợp lý. Khẩu phần năng lượng từ chất bột chiếm 55 đến 67%, chất đạm là 13 đến 20%, chất béo là 20 đến 25%. Chế độ ăn hợp lý là biết kết hợp nhiều nhóm thực phẩm và ở mức vừa đủ. Nhóm thực phẩm giàu đạm có nguồn gốc từ các loài gia súc, gia cầm, hải sản và đạm thực vật từ các loại đậu, đỗ… Loại thịt đỏ (lợn, bò…) có nhiều sắt giúp phòng, chống thiếu máu, thiếu sắt, tuy nhiên ăn nhiều thịt đỏ lại làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, ung thư, gút… Nên tăng cường ăn thịt gia cầm như gà, vịt, ngan, chim… Các loại cá nhỏ nấu nhừ ăn cả xương, tôm và tép ăn cả vỏ và cua là nguồn cung cấp can-xi tốt cho cơ thể. Các loại hạt đậu, đỗ cũng là nguồn đạm thực vật tốt, cung cấp một số a-xít a-min thiết yếu mà đạm động vật thường có ít.
Mỗi loại thực phẩm đều có những lợi ích và cả những nguy cơ bất lợi khi sử dụng không hợp lý như dùng quá ít hoặc quá nhiều. Do đó nên sử dụng hợp lý và đa dạng các loại thực phẩm, phối hợp cả thực phẩm nguồn gốc động vật và thực phẩm nguồn gốc thực vật trong từng món ăn và từng bữa ăn để có chế độ ăn hợp lý giàu dinh dưỡng và nâng cao sức khỏe.
Thực hiện lối sống lành mạnh, lối sống năng động giúp tiêu hao năng lượng, vận động để “đốt” lượng mỡ dư thừa giúp cơ thể săn chắc, khỏe mạnh và phòng thừa cân, béo phì và giúp cho hệ xương khớp, hô hấp, tuần hoàn khỏe mạnh. Do vậy khuyến khích mọi người tăng cường hoạt động thể lực, nhất là trẻ em cần hạn chế thời gian không vận động như ngồi xem ti-vi, chơi điện tử, máy tính, điện thoại. Ðể kiểm soát cân nặng, nên tập luyện với cường độ thấp và thời gian vận động kéo dài, ít nhất phải từ 60 phút mỗi ngày, càng đa dạng các thể loại hoạt động hoặc các môn thể thao càng tốt, đồng thời tập luyện đều đặn, thường xuyên và lâu dài thì tác động càng lớn. Tùy theo từng lứa tuổi, sở thích và sức khỏe mà lựa chọn các hoạt động thể lực sao cho phù hợp… Mặt khác, không hút thuốc lá, hạn chế uống rượu bia, nước có ga và ăn, uống đồ ngọt.
