Sự kiện Tập đoàn đầu tư Lehman Brothers Holdings Inc ngày 15-9 nộp đơn xin bảo hộ phá sản, do làm ăn bị thua lỗ nặng nề, gây ra bầu không khí làm choáng váng các nhà đầu tư và kinh doanh tài chính, "một cơn bão tài chính" mới chao đảo thị trường tài chính Phố Wall có ảnh hưởng mạnh đến hoạt động tài chính toàn cầu. Sự kiện này như một "cú đấm" mạnh vào các thể chế tài chính Mỹ đang ốm yếu bởi cuộc khủng hoảng tài chính kéo dài từ một năm nay của nền kinh tế lớn nhất toàn cầu này. Cũng trong ngày 15-9, Ngân hàng Merrill Lynch phải "bán mình" cho Ngân hàng Bank of America với giá 50 tỷ USD. Người ta gọi ngày15-9 là "Ngày thứ Hai đen tối" của thị trường tài chính Mỹ.
Tập đoàn đầu tư Lehman Brothers là ngân hàng lớn thứ tư tại Mỹ đã hoạt động 158 năm nay và có chi nhánh tại nhiều địa phương trong nước và nước ngoài, có 26 nghìn nhân viên, lâm vào tình trạng thua lỗ nặng triền miên từ đầu năm 2008, tổng cộng khoảng 60 tỷ USD. Nguyên nhân chủ yếu là do các khoản nợ xấu trong lĩnh vực thế chấp mua nhà mà khách hàng không có khả năng thanh toán. Tập đoàn này buộc phải nộp đơn xin bảo hộ phá sản, sau khi các cuộc thương lượng bán bớt tài sản và cổ phiếu của mình thất bại và Bộ Tài chính, Cục dự trữ liên bang Mỹ (FED) từ chối can thiệp hỗ trợ.
Ðiều làm cho người dân và các nhà kinh tế-tài chính Mỹ lo ngại sâu sắc là sự sụp đổ của những "đại gia" như Lehman Brothers và Merrill Lynch diễn ra ngay sau khi Bộ Tài chính và FED tuyên bố sẽ áp dụng những biện pháp mới đối phó cuộc khủng hoảng tài chính, trong đó có việc nới lỏng quy định về thế chấp đối với các khoản cho vay khẩn cấp dành cho các thể chế tài chính. Các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán Mỹ và thế giới đang bị ám ảnh nặng nề và lo ngại trước nguy cơ có thêm một loạt ngân hàng và tổ chức tài chính của Mỹ sẽ trở thành nạn nhân tiếp theo của cuộc khủng hoảng tài chính, tín dụng bùng nổ cách đây hơn một năm và đang lan tỏa ngày càng rộng trên phạm vi toàn cầu.
Trên thực tế, tháng 3-2008, chính quyền Mỹ đã buộc phải cứu Ngân hàng Bear Stearns với ngân phiếu 30 tỷ USD. Hồi đầu tháng 9, chính phủ Mỹ cũng chi ra 200 tỷ USD để cứu hai ngân hàng tín dụng Fannie Mae và Freddie Mac. Tất cả các trường hợp trên đều hoạt động thua lỗ vì tín dụng rủi ro và "chết đuối" trong biển băng của lĩnh vực kinh doanh nhà đất. Phố Wall có thể sẽ phải chịu một "cơn sóng thần" thất nghiệp mới với ít nhất 100 nghìn việc làm có nguy cơ bị dẹp bỏ.
Giới phân tích tài chính quốc tế cho rằng, sự sụp đổ của Tập đoàn tài chính Lehman Brothers đẩy nước Mỹ vào nguy cơ suy thoái trầm trọng hơn nữa và đe dọa gây ra hiệu ứng domino trên toàn cầu, nếu các ngân hàng trên thế giới ngừng hoạt động tín dụng. Cựu Chủ tịch FED, ông Alan Greenspan phải thừa nhận rằng nước Mỹ đang trong cuộc khủng hoảng "một thế kỷ mới có một lần''.
Nhiều nhà phân tích nhận định một thời điểm bước ngoặt lịch sử đang diễn ra trong hệ thống tài chính Mỹ. Liên tục trong ba ngày sau đó, thị trường chứng khoán Mỹ lao đao, cổ phiếu của hàng loạt công ty lớn mất giá "không phanh", như cổ phiếu của Tập đoàn bảo hiểm lớn nhất Mỹ và thế giới AIG giảm giá tới 70%. Một số ngân hàng trong tình trạng sống thoi thóp như ngân hàng Morgan Stanley.
Hàng loạt cổ phiếu tại thị trường chứng khoán châu Âu, châu Á cũng mất giá theo. Thí dụ, có tới 27 trong 30 cổ phiếu của các tập đoàn doanh nghiệp thành viên Dow Jones (Mỹ) bị mất giá thảm hại trong ngày 17-9. Cổ phiếu Hang Seng của Hồng Công bị mất giá 3,6%, cổ phiếu FTSE 100 của Anh mất giá 2,25%, cổ phiếu DAX của Ðức mất giá 1,75% và cổ phiếu CAC-40 của Pháp mất giá 2,14%. Thị trường chứng khoán Nga trong ngày 17-9 đã phải tạm ngừng hoạt động khi các loại cổ phiếu liên tục bị mất giá tới hơn 60%.
Trước những tác động tiêu cực lan nhanh như vậy, chính quyền Washington một mặt ra sức trấn an dư luận, mặt khác tiến hành các cuộc họp khẩn cấp và đưa ra những quyết định nhằm ngăn chặn hiệu ứng xấu này. FED tức tốc chi 85 tỷ USD để cứu AIG khỏi sụp đổ. Chính phủ Mỹ đã đề nghị Quốc hội chuẩn chi khoản tiền 700 tỷ USD để "cứu" các định chế tài chính khỏi chết chìm.
Trước đó, FED đã rót 50 tỷ USD tiền mặt để ứng cứu thị trường tài chính đang căng thẳng. FED cùng các ngân hàng trung ương châu Âu, Anh, Nhật Bản, Canada, Thụy Sĩ trong cuộc họp chung ngày 18-9 quyết định bơm thêm 180 tỷ USD cho các ngân hàng để đối phó với cơn khủng hoảng tài chính toàn cầu và ngăn chặn sự hoang mang trên thị trường tín dụng. Một số "đại gia" tài chính ở Mỹ đã lập quỹ khẩn cấp 70 tỷ USD.
Ngân hàng trung ương châu Âu ngay ngày 15-9 cũng quyết định bơm ra thị trường 30 tỷ euro (42,7 tỷ USD). Ngân hàng Anh cho biết họ đưa vào thị trường 5 tỷ bảng Anh (9 tỷ USD). Ngân hàng trung ương các nước Nhật Bản, Australia, Ấn Ðộ... cũng đã có những biện pháp tương tự. Các quan chức kinh tế vĩ mô của Hàn Quốc đã nhóm họp khẩn cấp ngày 16-9 nhằm tìm biện pháp đối phó.
Tổng thống Mỹ G.Bush ngày 18-9 lần đầu chính thức nói về sự kiện này, tuyên bố Chính phủ Mỹ sẽ tiếp tục hành động nhằm ổn định các thị trường tài chính đang chao đảo sau vụ sụp đổ của ngân hàng đầu tư Lehman Brothers, đồng thời khẳng định người dân Mỹ có thể tin tưởng rằng chính quyền sẽ tiếp tục hành động để củng cố và ổn định các thị trường tài chính cũng như nâng cao lòng tin của giới đầu tư.
Tổng thống Bush cho biết ông đã hủy kế hoạch tới gặp các nhà gây quỹ của đảng Cộng hòa và có một số phát biểu về vấn đề năng lượng tại một số vùng ở Washington để ở lại Nhà Trắng theo dõi diễn biến tình hình kinh tế Mỹ, tiếp xúc thường xuyên với các cố vấn kinh tế cấp cao.
Trịnh Minh Phương
