Thể chế hóa việc đánh giá chất lượng giáo dục
Thể chế hóa việc đánh giá chất lượng ở tầm quốc gia là một mắt xích quan trọng trong đổi mới quản lý chất lượng giáo dục.
Trước hết, xuất phát từ tuyên bố của Nhà nước về chất lượng giáo dục cần định dạng các thang bậc chất lượng cho phù hợp vùng miền, dân tộc, với sự đa dạng của năng lực cá nhân, với các phương thức giáo dục khác nhau để đưa ra các chuẩn mực cơ bản cho việc đánh giá chất lượng giáo dục. Khi đã xây dựng được các chuẩn mực cơ bản thì để việc thực thi có hiệu quả cần thể chế hóa nguyên tắc, tiêu chí và quy trình đánh giá.
a) Về nguyên tắc. Trong quá trình đánh giá, có thể gặp nhiều vấn đề cần giải quyết và xử lý, nhưng quan điểm của mỗi người lại không thể hoàn toàn giống nhau. Ðiều này đòi hỏi phải thể chế hóa những nguyên tắc chung mà mọi người cùng tuân theo.
Nguyên tắc cơ bản của đánh giá giáo dục là: Thực hiện mục tiêu giáo dục của quốc gia, khách quan, toàn diện, liên tục và có tính định hướng.
b) Về tiêu chí. Tiêu chí là sự cụ thể hóa các chuẩn mực của việc đánh giá chất lượng giáo dục; phải hàm chứa các chuẩn tối thiểu chứ không phải là sự phát biểu lại tuyên bố của Nhà nước về chất lượng. Những tiêu chí này phải cụ thể, hiện thực và khả thi, nhằm giúp cho việc đánh giá chất lượng người học được công bằng và chính xác.
Bộ tiêu chí đánh giá học lực có thể là các ngân hàng đề thi để lượng giá khối lượng, nội dung, trình độ kiến thức; các bài thực hành kiểm tra kỹ năng, kỹ xảo; các trắc nghiệm về năng lực sáng tạo; các trắc nghiệm đối phó với tình huống, các tiêu chuẩn ứng xử văn hóa; các tiêu chuẩn của một đề thi, chương trình, sách giáo khoa...
Tiêu chí càng cụ thể càng giúp cho học sinh xác định rõ mục tiêu học tập, giáo viên xác định được phương hướng cải tiến việc dạy học, tránh được tình trạng khá phổ biến hiện nay là các thầy giáo, cô giáo muốn nâng cao chất lượng học sinh đã đưa thêm nhiều nội dung khó, vượt yêu cầu của chương trình vào các bài tập trên lớp hoặc về nhà, dẫn đến quá tải và học thêm, dạy thêm tràn lan.
Các văn bản quy phạm quy định hành vi hằng ngày của học sinh bao gồm các tiêu chí thể hiện những yêu cầu cơ bản về tư tưởng phẩm chất đối với học sinh, những tiêu chuẩn hành vi mà các em phải tuân thủ trong đời sống và học tập hằng ngày cũng là cụ thể hóa các chuẩn mực đạo đức học sinh.
Các tiêu chí về đạo đức phải thể hiện được đặc điểm lứa tuổi, đặc điểm tâm lý và tư tưởng, phẩm chất học sinh, có lợi cho việc quán triệt phương châm giáo dục của Ðảng, có lợi cho sự phát triển toàn diện của học sinh, thúc đẩy sự hình thành tập quán hành vi đạo đức tốt; kế thừa và phát huy truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc.
c) Về quy trình. Theo trình tự những vấn đề phải giải quyết trong quá trình đánh giá, có thể chia quá trình đánh giá thành bốn giai đoạn: xác định mục đích và xây dựng mục tiêu, tập hợp tư liệu, tiến hành khảo sát, phân tích và tổng hợp kết quả.
Ðánh giá giáo dục là một công tác có tính chuyên nghiệp và tính kỹ thuật rất cao. Việc có thể tổ chức công tác đánh giá giáo dục một cách khoa học, hữu hiệu hay không sẽ ảnh hưởng trực tiếp đối với chất lượng đánh giá, không những có thể ảnh hưởng đến kết quả đánh giá mà còn ảnh hưởng đến việc sử dụng kết quả đánh giá. Vì vậy, việc thể chế hóa quy trình đánh giá chất lượng giáo dục là rất cần thiết.
Tổ chức quản lý chất lượng
Khi đã thống nhất về quan niệm, đã thể chế hóa nguyên tắc, tiêu chí và quy trình đánh giá thì để thực hiện việc quản lý chất lượng giáo dục có hiệu quả, cần tổ chức một mô hình quản lý hợp lý, phù hợp điều kiện và đặc điểm của giáo dục nước nhà.
Hiện nay trên thế giới, người ta có xu hướng áp dụng các mô hình cơ bản trong quản lý kinh tế cho việc quản lý chất lượng giáo dục. Mỗi mô hình có một ưu thế khác nhau khi áp dụng cho những yêu cầu cụ thể của việc đánh giá các khía cạnh khác nhau của chất lượng giáo dục. Việc lựa chọn hoặc xây dựng mô hình quản lý chất lượng cho nước ta nên dựa vào năm tiêu chí sau:
Thứ nhất là, mô hình có thể cho phép nghiên cứu đề ra các mục tiêu chiến lược của giáo dục trong từng thời kỳ trên cơ sở trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và các chủ trương chính sách lớn của Ðảng và Nhà nước đối với giáo dục.
Thứ hai là, bảo đảm được rằng, tất cả mọi người, vào bất kỳ thời điểm nào, ở bất kỳ cương vị nào cũng đều là người quản lý chất lượng của phần việc mình được giao và hoàn thành nó một cách tốt nhất trong quá trình cải tiến liên tục, kế thừa, tích lũy nhằm đạt tới mục đích đáp ứng các yêu cầu của xã hội với chất lượng cao nhất;
Thứ ba là, đáp ứng nhu cầu dân chủ hóa giáo dục; các nhà giáo cần được đóng vai trò chủ thể trong quản lý chất lượng giáo dục; Nhà nước và các cơ quan quản lý các cấp sẽ chỉ đóng vai trò hướng dẫn, điều phối và kiểm tra các hoạt động bảo đảm và đánh giá chất lượng trong toàn hệ thống.
Thứ tư là, huy động được trí tuệ xã hội tham gia quản lý chất lượng giáo dục thông qua việc thường xuyên đề xuất các yêu cầu đối với giáo dục và đánh giá các sản phẩm giáo dục từ bên ngoài.
Thứ năm là, quản lý trực tiếp chất lượng các sản phẩm giáo dục, đáp ứng nhu cầu của việc tạo ra các sản phẩm giáo dục nhất quán, đạt yêu cầu tối thiểu, đồng thời, quan tâm đầy đủ đến sự phát triển năng lực cá nhân của người học.
Ðể tổ chức quản lý chất lượng được tốt, xây dựng được mô hình quản lý đáp ứng các tiêu chí trên cần có một Hội đồng đánh giá chất lượng giáo dục cấp quốc gia (HÐCLQG). Hội đồng đó có trách nhiệm xây dựng mô hình, kế hoạch, mục tiêu, phương thức, nguyên tắc và các chuẩn mực đánh giá chất lượng, chỉ đạo công tác đánh giá chất lượng trong toàn quốc.
HÐCLQG cũng sẽ dựa theo pháp luật, các chủ trương chính sách của Ðảng và Nhà nước để thẩm định, phê duyệt và đánh giá hệ thống chỉ tiêu đánh giá, đánh giá việc triển khai thực hiện các quy trình đánh giá, các chuẩn mực, các điều kiện bảo đảm chất lượng giáo dục.
Cục Khảo thí của Bộ Giáo dục và Ðào tạo với chức năng cụ thể đã được Bộ Giáo dục và Ðào tạo quy định sẽ là cơ quan thường trực của HÐCLQG, tổ chức các tổ công tác theo các lĩnh vực khoa học hoặc theo các thành tố của năng lực người học để xây dựng quy trình chi tiết, thiết kế các phương pháp đánh giá, các tiêu chí cụ thể bắt đầu từ việc đánh giá chương trình, sách giáo khoa, đến đánh giá đạo đức, học lực, thể chất của học sinh, sinh viên, công tác giảng dạy của thầy cô giáo và công tác quản lý của nhà trường và ban hành các văn bản hướng dẫn các cấp quản lý và các cơ sở giáo dục thực hiện.
