Chuyển mạnh quản lý từ tiền kiểm sang hậu kiểm

PV: Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành đã khẩn trương, gấp rút rà soát, xây dựng và hoàn thiện các dự thảo nghị định quy định điều kiện kinh doanh cho phù hợp Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp (sửa đổi). Chỉ còn vài ngày nữa là tới thời điểm 1-7-2016, TS đánh giá như thế nào về kết quả rà soát, xây dựng các dự thảo nghị định này?

TS Nguyễn Đình Cung: Rõ ràng, các bộ, ngành đang phải chịu cùng lúc hai luồng sức ép mạnh mẽ, trước hết là từ phía Thủ tướng Chính phủ và thứ hai là từ dư luận mà trực tiếp là cộng đồng doanh nghiệp (DN). Đây chính là áp lực hay cũng là động lực khiến các bộ không thể tiếp tục “lãnh đạm” mà đã hăng hái hơn trong việc soạn thảo dự thảo các nghị định này. Có thể nói, để vừa đáp ứng được tiến độ Thủ tướng Chính phủ đặt ra, vừa bảo đảm chất lượng các dự thảo nghị định cho nên quá trình soạn thảo đã được rút ngắn nhiều về thời gian, nhưng không hề bị cắt bớt hay nói cách khác là vẫn tuân theo đầy đủ mọi thủ tục cần thiết như việc thẩm tra của Văn phòng Chính phủ (VPCP), thẩm định của Bộ Tư pháp cũng như tiếp thu ý kiến của DN hay các bên liên quan,…

Có thể nói, việc phải thẩm định hơn 50 dự thảo nghị định gồm hàng trăm trang trong một thời gian ngắn như vậy đúng là một khối lượng công việc khổng lồ, một nhiệm vụ đầy thách thức. Chính trong hoàn cảnh như vậy, nhiều sáng kiến hữu hiệu đã được áp dụng, điển hình là VPCP đã tổ chức cuộc họp về xây dựng các nghị định thi hành Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư. Tại đây, VPCP, tất cả các bộ, ngành cùng ngồi lại lắng nghe những phản biện trực tiếp của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và CIEM; từ đó, tiến hành rà soát, thảo luận, xử lý các vấn đề chưa hợp lý, đồng thời thống nhất những vấn đề còn ý kiến khác nhau. Thực tế đã có không ít ý kiến hợp lý được các bộ, ngành trực tiếp tiếp thu. Nhờ đó, chất lượng của Nghị định đã được nâng cao hơn nhiều so với dự thảo ban đầu các bộ trình Chính phủ.

Tuy nhiên, như tôi đã nói, vì thời gian quá gấp rút nên rõ ràng việc rà soát các điều kiện kinh doanh khó có thể bảo đảm được chất lượng tốt nhất. Thí dụ, trong thời gian ngắn như vậy, VCCI không thể thu thập đủ ý kiến cần thiết của toàn bộ cộng đồng DN mà chỉ chủ yếu từ các chuyên gia, cộng tác viên hoặc đội ngũ cán bộ của VCCI, cho nên chưa thể bao quát đủ mọi vấn đề. Tôi đánh giá cao quyết tâm và sự vào cuộc mạnh mẽ của Chính phủ, VPCP, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KHĐT), Bộ Tư pháp và một số đơn vị liên quan. Cách làm như hiện nay rõ ràng rất hiệu quả. Mặc dù vậy, nếu chúng ta có thêm thời gian, tập trung được nhiều hơn các ý kiến của chuyên gia, hiệp hội, tổ chức tư vấn độc lập thì kết quả chắc chắn sẽ tốt hơn nhiều.

PV: Thực tế rà soát các điều kiện kinh doanh vừa qua cho thấy, có sự “giao thoa” giữa điều kiện kinh doanh và các tiêu chuẩn, quy chuẩn ngành. Vậy theo TS, cần nhìn nhận vấn đề này như thế nào?

TS Nguyễn Đình Cung: Tiền kiểm và hậu kiểm là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau với phương thức quản lý riêng biệt. Điều kiện kinh doanh thông thường chính là tiền kiểm, nghĩa là Nhà nước cấp giấy phép, cấp chứng nhận cho phép DN hoạt động. Khi đó, gánh nặng tuân thủ quản lý và thực thi luật pháp phần lớn đè nặng lên DN. Còn với phương thức quản lý bằng các quy chuẩn, tiêu chuẩn hậu kiểm, các cơ quan quản lý Nhà nước sẽ luôn phải đồng hành, hướng dẫn, giám sát việc DN tuân theo các tiêu chuẩn, quy chuẩn đã ban hành. Bên cạnh đó, bản chất của quá trình hậu kiểm thiên về việc kiểm soát chặt chẽ đầu ra, thí dụ kiểm soát quá trình sản xuất, kiểm soát chất lượng sản phẩm,...

Còn việc đưa ra những điều kiện kinh doanh chính là áp đặt "đầu vào", gây ra việc hạn chế gia nhập thị trường, tạo sự thiếu công bằng trong công việc kinh doanh của người dân, nhất là với DN nhỏ và vừa. Không có điều kiện kinh doanh mà chỉ có tiêu chuẩn, quy chuẩn thì mọi DN chỉ cần đáp ứng tốt các tiêu chuẩn này là có thể thoải mái gia nhập thị trường. Khi đó, sẽ có ít giấy tờ, ít phép tắc khiến quyền hành của các cơ quan Nhà nước có thể giảm đi nhưng trách nhiệm và công việc lại nhiều lên nên dường như các bộ đang thích xu hướng tiền kiểm hơn là hậu kiểm. Vì vậy, thực tế là các bộ, ngành vẫn đưa ra rất nhiều điều kiện kinh doanh, mặc dù vẫn có sự giao thoa với nhiều tiêu chuẩn, quy chuẩn sẵn có.

Một trong những mục tiêu quan trọng của đợt rà soát lần này là cần chuyển mạnh từ tư duy quản lý tiền kiểm sang hậu kiểm, quản lý dựa trên phân tích, đánh giá rủi ro; đồng thời, tập trung gỡ bỏ rào cản, tạo thuận lợi nhiều nhất cho người dân và DN. Tuy nhiên, rất nhiều bộ, ngành dường như vẫn chưa nhận thức yêu cầu đổi mới theo quy định của Luật Đầu tư, chưa quán triệt đầy đủ chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, vẫn coi DN là đối tượng quản lý hơn là khách hàng để phục vụ. Do đó, họ vẫn nặng về tiền kiểm, mà chưa có sự thay đổi cơ bản sang phương thức quản lý hậu kiểm.

PV: Như vậy sau ngày 1-7-2016, cùng với các nghị định quy định điều kiện kinh doanh được ban hành, các bộ, ngành cũng cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hơn nữa nhận thức, tư duy và phương thức quản lý, thưa TS?

TS Nguyễn Đình Cung: Đúng vậy. Chúng ta cần tiếp tục rà soát lại 267 ngành nghề kinh doanh có điều kiện hiện nay, để tìm ra những ngành nghề không trực tiếp ảnh hưởng đến quốc phòng an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, sức khỏe cộng đồng,… để loại bỏ ra khỏi nhóm “có điều kiện”. Theo rà soát của Bộ KHĐT, chúng ta đã có thể loại bỏ khoảng 30 ngành nghề ra khỏi nhóm này. Ngoài ra, những ngành nghề Nhà nước có thể quản lý bằng tiêu chuẩn, quy chuẩn cũng nên chuyển sang quản lý hậu kiểm và giảm bớt các điều kiện kinh doanh. Làm được điều này, chắc chắn sẽ tạo ra một sự thay đổi căn bản.

Đánh giá một cách công tâm, đợt rà soát lần này thực tế đã đem lại nhiều hiệu quả rõ rệt. Tuy nhiên, so với yêu cầu đặt ra thì chúng ta cần tiếp tục rà soát chặt chẽ hơn nữa. Rõ ràng, nhiều điều kiện kinh doanh còn chưa hợp lý vẫn được thông qua, đòi hỏi việc rà soát cần phải được tiếp tục triển khai quyết liệt hơn nữa. Cách làm hiện nay đang rất đúng hướng, nhưng cần phải có thời gian dài, dưới quyết tâm chỉ đạo sát sao hơn nữa của Chính phủ cùng việc cọ xát trực tiếp mạnh mẽ giữa các bộ, ngành và các bên liên quan. Có như vậy, chắc chắn môi trường đầu tư kinh doanh sẽ được cải thiện mạnh mẽ.

PV: Trân trọng cảm ơn TS!