Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở TP Hồ Chí Minh

Kết quả bước đầu

Chín tháng  của năm nay, GDP của TP Hồ Chí Minh tăng 11,5% (trong đó khu vực dịch vụ 11,9%, công nghiệp 13,5%, nông-lâm-thủy sản  6,7%).  Khu vực dịch vụ có mức tăng cao nhất trong sáu năm qua, chiếm 51,2% GDP. Ngành giao thông vận tải, bưu chính viễn thông (15,4%), tài chính - tín dụng (17%) có tốc độ tăng trưởng cao nhất trong lĩnh vực dịch vụ. Ðáng lưu ý là các ngành dịch vụ cao cấp có mức tăng cao hơn mức tăng bình quân. Ngành thương nghiệp chiếm tỷ trọng 70% trong tổng mức hàng hóa bán lẻ đã có mức tăng trưởng 22,2%. Hệ thống tín dụng - ngân hàng tiếp tục phát triển, hoạt động có hiệu quả, năng động, an toàn, lành mạnh, nguồn vốn huy động qua ngân hàng đạt 241.300 tỷ đồng, tăng 37,6%. Giá trị sản xuất công nghiệp tăng 13,5%. Các sản phẩm công nghiệp có hàm lượng khoa học công nghệ cao, chất lượng cao như:  cơ khí, hóa chất... đã có tốc độ tăng trưởng cao hơn mức bình quân, phản ánh cơ cấu công nghiệp đang chuyển dịch theo xu hướng tích cực. Giá trị sản xuất nông nghiệp tăng 7,7% trong đó chăn nuôi và thủy sản có mức tăng trưởng khá. Cơ cấu sản xuất cây trồng, vật nuôi đã thay đổi nhanh chóng theo hướng tập trung đầu tư những loại cây, con có giá trị kinh tế cao, đã chuyển hàng nghìn ha trồng lúa năng suất thấp sang trồng những cây có giá trị kinh tế.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được thì việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở TP Hồ Chí Minh còn chậm, chất lượng cơ cấu kinh tế chưa cao đang là một nguyên nhân quan trọng hạn chế khai thác tiềm năng, kìm hãm tốc độ tăng trưởng. 

Sự chuyển dịch cơ cấu nội bộ các ngành kinh tế đã bộc lộ những yếu kém cần có biện pháp khắc phục. Cơ cấu sản xuất trong từng ngành, từng lĩnh vực chưa chuyển dịch kịp thời theo sự biến động của nhu cầu thị trường trong nước và quốc tế. Tiềm lực kinh tế và năng lực cạnh tranh của một số doanh nghiệp còn yếu.

Là một trung tâm công nghiệp lớn của đất nước, chín tháng qua, tăng trưởng công nghiệp trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh đạt thấp hơn mức tăng công nghiệp cả nước (13,5% so với 18,6%). Quy mô doanh nghiệp nhỏ bé. Doanh nghiệp có vốn hơn 10 tỷ đồng chỉ chiếm 5% tổng số doanh nghiệp hiện có. Năng lực công nghệ, trình độ kỹ thuật còn thấp, (chỉ có 25% doanh nghiệp có công nghệ sản xuất tiên tiến, 32% ở mức trung bình, còn lại là dưới trung bình). Ngành chế biến thực phẩm chiếm tỷ trọng lớn  trong cơ cấu công nghiệp thành phố. Qua khảo sát 144 doanh nghiệp thì tỷ lệ doanh nghiệp đạt trình độ tự động hóa dây chuyền sản xuất chỉ chiếm 1,3% phần lớn dây chuyền sản xuất của ngành này chỉ đạt mức bán cơ khí và thủ công. Hơn 80% số doanh nghiệp đang sử dụng dây chuyền thiết bị có tuổi thọ hơn 15 năm. Chi phí đầu tư mua thiết bị mới chưa đến 10% tổng vốn đầu tư. 

Chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu nội bộ ngành công nghiệp  trên địa bàn thành phố vẫn là những ngành sử dụng nhiều lao động, gia công lắp ráp giai đoạn cuối, hàm lượng giá trị gia tăng thấp. Chính vì vậy, công nghiệp tuy có tăng trưởng nhưng chưa cải thiện về chất lượng, phát triển thiếu bền vững, đồng thời đang tạo áp lực về lao động nhập cư, gây sức ép về quản lý đô thị, quản lý xã hội. Ngành dệt - may của thành phố là một thí dụ. Ngành dệt - may là ngành không được khuyến khích phát triển mấy năm nay, nhưng thực tế vẫn tăng về tỷ trọng từ 5,2% (năm 2001) lên 8,1% hiện nay, trở thành ngành công nghiệp chủ lực, đóng góp 40% sản lượng dệt - may của cả nước. Nhưng  phát triển chủ yếu  về lượng chứ không tăng về chất. Lực lượng lao động của ngành may chiếm 27,6% số lao động công nghiệp và 29,3% số cơ sở sản xuất, nhưng giá trị sản xuất công nghiệp của dệt - may chỉ chiếm 10% giá trị sản xuất công nghiệp toàn thành phố. Do đó dệt - may là ngành có năng suất lao động thấp nhất. Hiện nay, dệt - may chiếm 13% tỷ trọng công nghiệp thành phố (sau ngành chế biến) năng suất lao động ngành may chỉ  tương đương 53,3% năng suất lao động chung, ngành dệt năng suất lao động cũng chỉ  bằng 70% năng suất lao động chung của thành phố.

Những ngành công nghiệp có giá trị gia tăng lớn, năng suất lao động cao, có thị trường tiêu thụ lớn chiếm tỷ trọng nhỏ. Xây dựng khu công nghệ cao là chương trình mang tính đột phá để thay đổi về chất cơ cấu kinh tế thành phố, nhưng đến nay chưa thu hút mạnh đầu tư nước ngoài. Sau bốn năm mới giải phóng được 60% mặt bằng. Xây dựng hạ tầng kỹ thuật còn chậm. Vì thế khu công nghệ cao đã bỏ lỡ nhiều cơ hội tiếp nhận đầu tư.

Phát triển ngành công nghiệp phụ trợ có ý nghĩa quan trọng đối với nền công nghiệp nói chung và hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế thành phố nói riêng. Nhưng đến nay, công nghiệp phụ trợ của thành phố vẫn chưa có chiến lược phát triển và thực tế chưa hình thành những cơ sở sản xuất nguyên liệu, linh kiện, phụ kiện, cho nên phần lớn cơ sở công nghiệp của TP Hồ Chí Minh vẫn là gia công, lắp ráp. Lấy thí dụ ngành điện tử: Một chiếc ti-vi sử dụng khoảng 400 loại linh kiện khác nhau, các cơ sở sản xuất trong nước chỉ sản xuất được đèn hình, cuộn lái tia, loa, mi-crô, dây dẫn, cầu chì, công tắc, còn lại là nhập của nước ngoài. 

Nhược điểm lớn nhất trong sự phát triển của các ngành dịch vụ trên địa bàn thành phố là thương nghiệp với những dịch vụ bình dân vẫn chiếm tỷ trọng áp đảo (70-80%). Các ngành dịch vụ cao cấp, có hàm lượng giá trị gia tăng cao như tài chính - ngân hàng, vận tải - kho bãi, viễn thông, bảo hiểm... Nhiều năm nay chỉ chiếm tỷ trọng khiêm tốn, trong GDP của thành phố, chưa khai thác hết tiềm năng để phát triển mạnh mẽ. Trong khi dòng vốn FDI trên thế giới đang có xu hướng tập trung vào lĩnh vực dịch vụ thì vốn đầu tư nước ngoài trong các ngành tại thành phố lại chưa cao. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nội bộ ngành dịch vụ để trở thành một trung tâm tài chính của cả nước đang là thách thức lớn đối với TP Hồ Chí Minh.

Giải pháp đồng bộ, quyết liệt

Mục tiêu quan trọng nhất của TP Hồ Chí Minh là chủ động hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế, tập trung mọi nỗ lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh, hiệu quả và bền vững. Ðể thực hiện được điều này, thành phố cần thông qua các chính sách, giải pháp và công cụ quản lý nhà nước để  thu hút doanh nghiệp mọi thành phần kinh tế tập trung đầu tư phát triển nhanh các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ có hiệu quả kinh tế cao, phát triển các ngành, các lĩnh vực còn cơ hội và có thị trường nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế thành phố.

Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế là đầu tư tập trung phát triển nhanh các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ có hiệu quả kinh tế cao. Các sản phẩm hàng hóa dịch vụ là thế mạnh của thành phố phải có tốc độ tăng trưởng ít nhất 1,2 lần tốc độ tăng trưởng bình quân của các khu vực kinh tế, (dịch vụ, công nghiệp và nông nghiệp). Ðến năm 2010 có sự biến đổi căn bản chất lượng tăng trưởng của từng khu vực kinh tế, tăng tỷ trọng các sản phẩm hàng hóa dịch vụ có giá trị gia tăng, hàm lượng khoa học, kỹ thuật cao trong cơ cấu kinh tế thành phố.

Phấn đấu giai đoạn 2006 - 2010 dịch vụ tăng bình quân 12%/năm, công nghiệp 12-13%/năm, nông nghiệp 5%/năm. Tập trung chuyển dịch cơ cấu kinh tế mang tính đột phá các ngành hàng như tài chính, tín dụng, ngân hàng, bảo hiểm,  vận tải, kho bãi, xuất khẩu, bưu chính viễn thông, công nghệ thông tin du lịch..., bốn ngành công nghiệp chủ yếu: Cơ khí, điện tử, hóa chất, công nghiệp chế biến và hình thành nền nông nghiệp đô thị, xây dựng  trung tâm tạo giống cây, giống con và vùng rau an toàn. Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới.

Ðể thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế, TP Hồ Chí Minh đã xác định một số giải pháp, biện pháp và định chế hỗ trợ. Giải pháp hàng đầu là điều chỉnh quy hoạch không gian đô thị, tái bố trí dân cư và các cơ sở sản xuất dịch vụ, xây dựng các công trình hạ tầng phù hợp định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Kết nối giao thông và cơ sở hạ tầng đô thị nhằm thu hút dân cư đến các khu đô thị mới và đô thị vệ tinh. Quy hoạch đủ các mặt bằng phát triển các ngành dịch vụ cao cấp như tài chính, ngân hàng, thương mại du lịch và cơ sở y tế, giáo dục. Phát triển các khu công nghiệp chuyên ngành, khu công nghệ kỹ thuật cao, khu công nghệ phần mềm. Phát triển khu công nghiệp gắn với khu đô thị mới.

Giải pháp quan trọng là chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động. Tăng khả năng thu hút lao động cả hai ngành công nghiệp và dịch vụ, giảm dần lao động ở ngành nông nghiệp. Trong công nghiệp tăng dần lao động ở ngành công nghiệp công nghệ cao như cơ khí chế tạo, điện tử, viễn thông, tin học, công nghiệp hóa chất và thực phẩm, chế biến lương thực, thực phẩm. Tập trung đào tạo nguồn nhân lực xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ thuật công nhân lành nghề, tăng cường năng lực quản trị kinh doanh. Ðến năm 2010, tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề đạt 55%. Huy động nguồn lực khoa học, công nghệ hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất lao động, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm.

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tập trung đầu tư phát triển các ngành kỹ thuật hiện đại và dịch vụ cao cấp cần nhiều vốn. Do đó cần cải thiện môi trường đầu tư, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chỉ số cạnh tranh của chính quyền địa phương để thu hút các nguồn lực đầu tư trong nước và ngoài nước, thu hút các công ty lớn đến đầu tư làm ăn và đặt trụ sở tại thành phố. Tạo mọi điều kiện thuận lợi để tăng nhanh xuất khẩu, thu hút vốn, công nghệ cao từ bên ngoài.

Phân bổ hợp lý các nguồn lực. Quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn lực của Nhà nước và các nguồn đầu tư xã hội để thực hiện các dự án phục vụ chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đáp ứng yêu cầu tăng trưởng kinh tế, xóa đói, giảm nghèo, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Ðể khắc phục tình trạng gia công lắp ráp kéo dài, thành phố tập trung vốn đầu tư một số trung tâm thiết kế sản phẩm. Vài năm tới, thành phố xây dựng từ năm đến sáu trung tâm thiết kế sản phẩm cho các ngành kinh tế có khả năng mang lại lợi nhuận cao, trước mắt đầu tư 30 tỷ đồng xây dựng trung tâm thiết kế cho ngành cơ khí, sau đó  xây dựng trung tâm thiết kế cho ngành nhựa, cao-su, gỗ, dệt - may. Thành phố cũng giao Sở Bưu chính - Viễn thông xây dựng trung tâm thiết kế vi mạch với mức đầu tư trước mắt 500 nghìn USD.

Sử dụng công cụ đòn bẩy, đặc biệt là công cụ tài chính, để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn. Có cơ chế tài chính  để ưu đãi các lĩnh vực cần tập trung chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Các nguồn vốn ưu tiên tập trung phát triển bốn ngành công nghiệp: Cơ khí, điện tử tin học, hóa chất và công nghiệp chế biến có giá trị gia tăng cao. Phát triển nhanh các sản phẩm công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp phục vụ nông nghiệp và nông thôn, công nghiệp phụ trợ.

Gắn chuyển dịch cơ cấu kinh tế thành phố với cơ cấu kinh tế vùng trọng điểm phía nam để thống nhất việc quy hoạch kinh tế phát huy lợi thế từng địa phương thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu toàn vùng.

Ðồng thời với việc thực hiện các giải pháp, TP Hồ Chí Minh đã xác định và tập trung nguồn lực hoàn thành một số dự án trọng tâm. Cơ hội phát triển tài chính ngân hàng cũng như các loại hình dịch vụ cao cấp là rất lớn. Thành phố đã làm đề án xây dựng Trung tâm tài chính TP Hồ Chí Minh trở thành trung tâm tài chính lớn nhất nước, xây dựng khu Trung tâm thương mại quốc tế. Về các ngành công nghiệp, tập trung đề án xây dựng Cụm công nghiệp cơ khí ô-tô Củ Chi, phát triển cơ khí chế tạo, khu công nghệ phần mềm Quang Trung và khu công nghiệp công nghệ cao. Những đề án trọng điểm nêu trên sẽ góp phần tạo bước đột phá về chất trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở TP Hồ Chí Minh.