Chông chênh những phận đời ở “xóm Việt kiều”

Chông chênh những mảnh đời

Chúng tôi đến “xóm Việt kiều” vào buổi chiều một ngày giữa mùa mưa, đây là thời điểm mà sự sống của các hộ dân nơi đây đang từng ngày bị đe dọa. Già trẻ, trai gái sống chen chúc dưới chân cầu Sài Gòn 1 sát bên bờ sông có nguy cơ ngập lụt, sụt lở bất cứ lúc nào. Cây cầu Sài Gòn 1 được xây dựng để giao thông nối liền địa phận hai tỉnh Bình Phước và Tây Ninh, nhưng không ngờ nó lại trở thành điểm tá túc của hơn 50 con người lam lũ. Ở đây không có những căn nhà kiên cố, mà chỉ là các căn chòi lụp xụp được dựng nên bằng những thanh tre, cây nứa rồi quây lại bằng những tấm bạt hoặc những tấm tôn cũ rách nát, chủ yếu để che nắng, che mưa. Cũng có vài căn chòi chống đứng trên các cọc lớn, được dựng trên mảnh đất bồi sát chân cầu, dường như có ý phòng nước lớn vào mùa mưa lũ. Nhìn những căn chòi mong manh chúng tôi cảm giác chỉ một cơn gió quét qua, một trận lũ lớn tràn về cũng đủ để cái xóm nghèo này không còn chỗ nương náu.

Xóm nghèo bỗng vui hơn khi thấy có vài khách lạ. Từ lũ trẻ líu ríu, rồi người già lụ khụ đến vây quanh, hỏi han chúng tôi. Trong câu chuyện về phận đời trôi nổi của cái xóm nghèo này, cụ Hồ Văn An, 78 tuổi, một trong những người sống lâu năm nơi này nhớ lại, trước đây nơi cầu Sài Gòn 1 chỉ là mảnh đất dốc, lác đác một vài hộ dân sinh sống, cách biệt hoàn toàn với người dân trong vùng. Hơn 10 năm trước thì chân cầu trở thành nơi trú ngụ của những “kiều bào” di cư từ Campuchia kéo về. Đa số là ba không. Không hộ khẩu, không nghề và không tài sản. Mặc dù không có hộ khẩu thường trú, nhưng vì tình người mà chính quyền địa phương cảm thông, đồng ý cho họ tá túc. Dân xóm cầu từ đó dựng nên những căn chòi nhỏ rồi quây bạt lại làm nhà để lấy chỗ chui ra chui vào. Cho đến nay, dưới chân cầu đã có “12 ngôi nhà tạm”, với hơn 50 con người sinh sống chật chội. Do không có đất canh tác, hầu hết dân trong xóm sống bằng nghề chài lưới vốn đã quen làm từ khi ở bên Campuchia.

Anh Trần Văn Minh chia sẻ: Gia đình 12 người của anh sống ở huyện Po Sách bằng nghề đánh bắt cá, thả lưới giăng câu. Sau đó nhiều năm liền giông bão liên miên nên ghe thuyền bị đánh đắm. Mất phương tiện làm ăn, lại lo ngại tính mạng người già trẻ nhỏ bị đe dọa, nên năm 2005 gia đình anh mới chuyển về đây. Con cái anh cũng được dựng vợ gả chồng với những người dân xóm nghèo này. Cả gia đình ba thế hệ tá túc trong căn chòi rách nát. Thất học, mù chữ kéo theo nỗi lo “đời con lặp lại đời cha” như bịt chặt cuộc sống của gia đình này.

Dân xóm cầu hầu hết đều sống bằng nghề đánh bắt cá, giăng câu trên các khúc sông gần nhà. Cũng có một vài người đi làm thuê, nhổ cỏ mì cho các hộ dân trong vùng, nhưng số này rất ít. Tuy nhiên, cuộc sống vẫn bấp bênh, do thu nhập chẳng là bao. Khó khăn nhất là đến mùa khô, nước trên sông Sài Gòn cạn, cá mú cũng ít đi, dân trong xóm chỉ trông chờ vào mớ tép, con cua con ốc được mò trong các hang hốc đem về. Tài sản đáng giá nhất của các hộ dân nơi đây chỉ là chiếc xuồng máy để di chuyển trên sông nước. “Bữa cơm có tý thịt được coi là sang trọng, còn chủ yếu là cá kho mặn, thêm món cá nấu canh chua cũng là thịnh soạn. Những hôm không bắt được gì thì ăn cơm rau chấm muối ớt sống qua ngày”, dân xóm cầu chia sẻ.

Cả xóm không có nổi một chiếc giếng khoan, nước uống thì phải mua ngoài cửa hàng. Muốn nấu ăn thì lấy nước dưới sông rồi lắng phèn để sử dụng. Lùm cây ven sông cũng được tận dụng làm nơi vệ sinh. Người chết phải xin UBND xã mới có đất chôn. Nhưng đến nay khu vực nghĩa trang của xã cũng hết đất, do đó nhiều gia đình khi có “hậu sự” phải sang tận Tây Ninh để xin chôn nhờ. Cuộc sống, sinh hoạt của các hộ dân xóm cầu khác xa so với các hộ dân cách đó khoảng chừng vài trăm mét. Những con người này rất ít giao du, tiếp xúc với bên ngoài. Họ cứ bó buộc đời mình vào cái góc chân cầu, quanh năm lay lắt bên những căn lều nhếch nhác. “Thiếu thốn đủ đường, nhưng không biết cách nào để thoát khỏi cuộc sống khốn khó này”, một người dân nói.

Hướng đi nào cho tương lai

Người dân trong xóm cầu đều là người Việt Nam theo ông bà, cha mẹ sang Capuchia từ nhỏ. Vì vậy, họ rất thành thạo tiếng Campuchia và tiếng Việt. Tuy nhiên, cuộc sống nghèo khổ quanh năm bám sông nước, việc lên bờ đi học cái chữ là điều xa xỉ. Vì vậy, mà người dân nơi đây từ nhỏ đến lớn đều mù chữ. “Có những gia đình có đến ba thế hệ chung sống mà không một người nào biết mặt chữ. Mỗi khi giao dịch hay ký nhận một chuyện gì đó chỉ biết đóng chữ “thập” điểm chỉ mà thôi”, dân trong vùng nói.

Cha mẹ mù chữ nên việc dạy chữ cho con cũng là điều không thể. Vì vậy mà việc mù chữ có nguy cơ truyền từ thế hệ trước sang thế hệ sau. Một cái khó nữa, do không có hộ khẩu nên không thể đăng ký thường trú. Trẻ con trong xóm có muốn cũng chẳng thể đến trường. Một tia sáng nhỏ trong cuộc đời của người dân xóm cầu này xuất hiện trong thời gian gần đây. Ấp trưởng Đỗ Đình Khanh, 62 tuổi khoe rằng: “Được sự giúp đỡ của chùa Thiện Quang (TP. Hồ Chí Minh), UBND xã Minh Tâm đã mở một lớp học chữ vào buổi tối cho các hộ dân. Tuy nhiên, cho đến nay lớp học chỉ có 25 trẻ nhỏ đến học, còn đa số người lớn vì bận việc, tâm lý ái ngại nên không chịu học”.

Nghèo đói và thất học triền miên khiến cuộc sống của người dân xóm cầu chỉ là tạm bợ qua ngày, mù mịt chưa tìm được lối ra. Cuộc sống bám triền sông, chân cầu làm chỗ ở, nhờ dòng nước để bắt con cá, con cua khiến mỗi phận đời càng trở nên mong manh, tương lai bất định. Theo UBND xã Minh Tâm, nhiều lần chính quyền họp để bàn về hướng đi cho dân xóm cầu, đặc biệt là động viên thanh niên đi học lớp công nhân cạo mủ cao su để có nghề kiếm sống. Tuy nhiên, do tập quán cố hữu là “làm bạn với sông nước” nên họ không chịu lên bờ, tiếp tục bám nghề truyền thống. Đến chuyện quan trọng trăm năm như kết hôn cũng tự phát, không đăng ký kết hôn, thích là dọn qua ở với nhau sinh con đẻ cái. Hỏi thì họ nói có muốn tổ chức đám cưới, nhưng không có điều kiện. Khi chính quyền đến động viên thì bơi thuyền bỏ đi bỏ trốn. “Việc sinh đẻ cũng rất tự nhiên, không có kế hoạch, vì vậy trong xóm có nhà lên tới 12 nhân khẩu. Chuyện kế hoạch hóa gia đình là “không phanh nổi”, nghèo vẫn sinh con”, ấp trưởng Đỗ Đình Khanh nói thêm vào.

Điều lo ngại nhất đối với cuộc sống người dân xóm cầu là vào mùa mưa. Vì các hộ dân sống ven sông nên lúc mưa lớn rất dễ xảy ra tình trạng sụt lở. Nhiều năm nay, cứ mỗi lần mưa bão là chính quyền địa phương phải chuyển người dân lên đường rồi dựng chòi để ở. Sau khi “trời yên bể lặng” các hộ dân lại trở về chỗ cũ dựng lại căn chòi của gia đình mình để tiếp tục cuộc sống. “Mỗi khi có giông bão là các lực lượng chức năng của xã lại được điều động để sẵn sàng cứu hộ, cứu nạn. Dựng chòi, cho thức ăn nước uống để hỗ trợ các hộ dân tránh lũ lụt”. Theo UBND xã Minh Tâm, hàng tháng chính quyền xã vẫn đều đặn cấp gạo, lương thực, chăn màn, quần áo cho các hộ dân. Các hộ dân tạm trú tại đây đều được cấp sổ hộ nghèo để hưởng các chính sách an sinh xã hội của Nhà nước. Đường điện cũng được kéo về để phục vụ ánh sáng cho người dân, trong đó mỗi hộ được UBND ủng hộ 30 nghìn tiền điện/tháng.

Bà Nguyễn Thị Quý, Chủ tịch UBND xã Minh Tâm xác nhận: “Xóm Việt kiều” di cư tự do từ Campuchia về đây tạm trú, không có hộ khẩu, không có đất sinh sống và tất cả là các hộ nghèo, sống bằng nghề đánh cá trên sông. Điều đáng lo ngại nhất là đây đang giữa mùa mưa tình trạng sụt lở đất ven sông nơi các hộ dân sinh sống là rất lớn. Vì vậy, UBND xã Minh Tâm đang phối hợp với UBND huyện, UBND tỉnh thống nhất biện pháp di dời các hộ dân ra khỏi khu vực chân cầu Sài gòn 1 đến nơi ở an toàn, cố định và có điều kiện thuận lợi để các thành viên, đặc biệt là các em nhỏ sớm hòa nhập vào xã hội”.

Bài và ảnh: VĂN ĐOÀN - LÊ THẨM