Cụ thể, vụ việc dân sự chưa có điều luật để áp dụng là vụ việc dân sự thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự nhưng tại thời điểm vụ việc dân sự đó phát sinh và cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu Tòa án giải quyết chưa có điều luật để áp dụng. Khi thiếu luật, Tòa án có thể áp dụng tập quán để giải quyết vụ việc dân sự trong trường hợp các bên không có thỏa thuận.
Tập quán được áp dụng phải không trái với những nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật Dân sự và Tòa án có trách nhiệm xác định giá trị áp dụng của tập quán bảo đảm đúng quy định tại khoản 1 Điều 5 của Bộ luật Dân sự. Trường hợp các đương sự viện dẫn các tập quán khác nhau thì tập quán có giá trị áp dụng là tập quán được thừa nhận tại nơi phát sinh vụ việc dân sự.
Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) do Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Hiện trình bày cho biết, có ý kiến đại biểu đề nghị xác định rõ nguyên tắc, thủ tục bảo đảm chặt chẽ, nên quy định giao cho Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền giải quyết hoặc giao cho Hội đồng thẩm phán TAND tối cao hướng dẫn giải quyết vụ việc dân sự này. Có ý kiến đề nghị cân nhắc thận trọng, trên cơ sở tổng kết thực tiễn mới quyết định có đưa vào Bộ luật này hay không để bảo đảm tính khả thi, tránh sự lạm dụng tùy tiện của người khởi kiện.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, việc xác định Tòa án cấp nào có thẩm quyền giải quyết vụ việc dân sự cần căn cứ vào quy định của Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 và của Bộ luật Tố tụng dân sự. Trong số vụ việc dân sự mới phát sinh có vụ việc đơn giản, có vụ việc phức tạp, có yếu tố nước ngoài. Để phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp, theo đó Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết sơ thẩm hầu hết các vụ việc dân sự, thì không nên quy định các vụ việc dân sự mà chưa có điều luật để áp dụng đều thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp tỉnh hoặc do Hội đồng thẩm phán TAND tối cao hướng dẫn mà nên quy định nguyên tắc chung.
Điểm mới đáng chú ý khác là luật sửa đổi được chỉnh lý theo hướng trong vụ án dân sự, đương sự có trách nhiệm giao nộp, cung cấp chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của mình. Khi giao nộp chứng cứ cho Tòa án, đương sự có nghĩa vụ cung cấp bản sao tài liệu, chứng cứ cho đương sự khác hoặc người đại diện hợp pháp của đương sự khác. Chỉ đối với tài liệu, chứng cứ không được công khai hoặc tài liệu, chứng cứ không thể sao chụp được thì đương sự không phải cung cấp bản sao, nhưng phải thông báo bằng văn bản cho đương sự khác hoặc người đại diện hợp pháp của đương sự khác biết. Tòa án chỉ hỗ trợ các bên đương sự gửi tài liệu, chứng cứ cho nhau trong trường hợp vì lý do chính đáng mà đương sự không thể sao chụp được tài liệu, chứng cứ.
Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) có 42 chương, 517 điều, quy định những nguyên tắc cơ bản trong tố tụng dân sự; trình tự, thủ tục khởi kiện để Tòa án nhân dân giải quyết các vụ án về tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động và trình tự, thủ tục yêu cầu để tòa án giải quyết các việc về yêu cầu dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động; trình tự, thủ tục giải quyết vụ án dân sự, việc dân sự tại tòa án; thủ tục công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài, phán quyết của Trọng tài nước ngoài; thi hành án dân sự; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng.
Quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, của cá nhân, của cơ quan Nhà nước, đơn vị vũ trang nhân dân, tổ chức kinh tế, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp có liên quan nhằm bảo đảm cho việc giải quyết các vụ việc dân sự được nhanh chóng, chính xác, công minh và đúng pháp luật.
Bộ luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2016, trừ các quy định cụ thể hóa các quy định mới có liên quan của Bộ luật Dân sự năm 2015 thì có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2017.
Cũng trong sáng nay, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết về việc thi hành Bộ luật Tố tụng dân sự và Luật Tố tụng hành chính (sửa đổi).