Bài diễn thuyết về kết quả của công trình nghiên cứu khảo cổ tại khu hoàng thành Thăng Long của Tiến sĩ Tống Trung Tín viện trưởng viện khoa học xã hội Việt Nam – chủ nhiệm dự án hoàng thành Thăng Long và của Giáo sư Kunikazu-Ueno thuộc trung tâm nghiên cứu kỹ thuật khảo cổ đại học Nara đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu khảo cổ học của Trung Quốc, Hàn Quốc, Mông Cổ, Indonesia tham dự hội thảo đánh giá cao, coi đây là một trong công trình nghiên cứu khảo cổ có giá trị cần được Unesco công nhận.
Sau đây là cuộc phỏng vấn Tiến sĩ Tống Trung Tín, Viện trưởng Viện Khoa học xã hội Việt Nam – chủ nhiệm dự án Hoàng thành Thăng Long về quá trình và kết quả nghiên cứu khảo cổ khu hoàng thành.
Phóng viên: Xin chào Tiến sĩ, xin ông cho biết lịch sử Thăng Long được tái hiện thế nào qua công tác khai quật và phân tích của các nhà khảo cổ và nhà nghiên cứu lịch sử?
Tiến sĩ Tống Trung Tín: Lịch sử kinh thành Thăng Long đã trải qua 1.000 năm từ buổi đầu thành lập, song nó thực sự bắt đầu từ sớm hơn nữa, ít nhất khoảng thế kỷ thứ 7. Nếu tính cả chiều dài lịch sử từ chứng tích để lại tại khu Hoàng thành Thăng Long, lịch sử Thăng Long cũng có bề dày lịch sử 1.300 năm. Thời kỳ tiền Thăng Long lúc đó chỉ là một đô phủ của khu vực trung tâm châu thổ bắc bộ. Thành tựu nghiên cứu Thăng Long đã được tiến hành nghiên cứu từ nhiều thế kỷ qua. Ít nhất là từ khi những người Pháp tiến hành, sau đó các nhà nghiên cứu sử học và các nhà khảo cổ học Việt Nam tiếp tục nghiên cứu khai quật để nhận diện kinh đô Thăng Long. Những vị trí quy mô cũng như cấu trúc được các nhà nghiên cứu lích sử và nhà khảo cổ Việt Nam phác dựng phần nào, nhưng chân dung cũng như dấu vết đích thực của kinh đô Thăng Long thì vẫn chưa được tìm thấy, lý do cơ bản là qua nhiều giai đoạn thăng trầm của lịch sử thì toàn bộ dấu vết kinh thành hầu như đã biến khỏi mặt đất. Trên mặt đất thì còn sót lại một vài dấu vết quan trọng nhất như Điện kính thiên là điện trung tâm của kinh thành Thăng Long thời Lê hay cửa Đoan Môn là cửa chính của cấm thành Thăng Long. Ngoài ra đến thời Nguyễn thế kỷ 19, sau khi phá bỏ kinh thành Thăng Long, nhà Nguyễn đã xây dựng thành Hà Nội, rồi thành Hà Nội cũng bị mất đi, dấu tích thành Hà Nội đó là cột cờ Hà Nội và cửa Bắc Môn.
Phóng viên: Các nhà khảo cổ Việt Nam đã phát hiện được gì dưới lớp đất của khu Hoàng thành Thăng Long trong thời gian qua?
Tiến sĩ Tống Trung Tín: Nhìn chung, trước cuộc khai quật lớn năm 2002 theo quyết định của Chính phủ Việt Nam, rất ít người biết liệu dấu tích Thăng Long có còn gì không ở dưới lòng đất. May mắn thay, nhờ việc thực hiện nghiêm chỉnh luật di sản văn hóa Việt Nam, các nhà khảo cổ học đã phát hiện và khai quật trong khu vực trong thành Hà Nội tại địa điểm 18 Hoàng Diệu. Trong khuôn viên 19.000 mét vuông đã khai quật được, các nhà khảo cổ Việt Nam đã tìm thấy một tầng văn hóa cổ rất dày nằm ở độ sâu khoảng 2m đến 3,5 mét và 4 mét. Tầng văn hóa đó, qua nghiên cứu, các nhà khảo cổ phát hiện được rất nhiều lớp văn hóa cổ của nhiều thời kỳ khác nhau chồng xếp lên nhau. Ở mỗi một lớp văn hóa như vậy có rất nhiều di tích di vật đặc trưng của thời kỳ đó mà lần lượt các nhà khảo cổ học và sử học có thể nhận diện được tại lớp sâu nhất là văn hóa tiền Thăng Long bao gồm có thời kỳ Đại La thế kỷ thứ 7, thời kỳ Đinh Lê thế kỷ thứ 10, thời Lý thế kỷ 11 và 12, thời Trần thế kỷ 13 và 14, thời Lê thế kỷ 15, thế kỷ 18 và trên nữa có một ít dấu vết văn hóa vật chất của kinh thành thời Nguyễn.
Dấu tích đặc trưng qua các thời kỳ còn để lại hiện nay đã được phân định một phần, chủ yếu và vết tích các kiến trúc. Các kiến trúc đó tại mỗi thời kỳ đều có đặc trưng khác nhau, có những hình dáng khác nhau, có những loại di vật đi theo khác nhau. Các nhà khảo cổ tìm thấy nhiều di vật phản ánh sinh hoạt đời sống trong khu vực Hoàng thành qua 1.300 năm lịch sử như đồ gốm sứ, đồ sành, đồ kim loại, đồ gỗ.
Các cổ vật gốm sứ tìm thấy tại khu hoàng thành
Phóng viên: Với kết quả nghiên cứu trên, Tiến sĩ có nhận định gì về lịch sử Hoàng Thành trước kia?
Tiến sĩ Tống Trung Tín: Thăng Long có một bề dày lịch sử lâu dài và vị trí khai quật là thuộc vị trí trung tâm của Hoàng thành và cấm thành Thăng Long từ thời Lý, thời Trần cho đến thời Lê. Còn đối với thời Đại La nó là trung tâm của trụ sở của An Nam Đô Hộ phủ (thế kỷ 7, thế kỷ 9). Qua những trang sử trong lòng đất hiện rất rõ thời kỳ Đại La có những ảnh hưởng văn hóa phương bắc, có sự giao lưu trong khu vực rất mạnh qua những di vật đồ gốm sứ cao cấp Trung Quốc và Trung đông được tìm thấy tại đây.
Di tích kiến trúc tại khu hoàng thành
Với thời kỳ Đinh Lê cũng có nhiều phát hiện mới đóng góp cho việc nghiên cứu lịch sử Việt Nam nói chung và lịch sử thời Đinh Lê nói riêng. Trước đây, tại Hoa Lư đã khai quật nhưng vẫn chưa tìm thấy thì chúng ta đã thấy bước đầu tại khu Hoàng thành Thăng Long. Đến thời Lý, các kiến trúc biểu hiện những thẩm mỹ cũng như trình độ cao của thời này. Đồ dùng của giai cấp quý tộc và hoàng cung thời Lý có trình độ rất cao, đặc biệt đồ gốm sứ đều được người Việt Nam sản xuất ngay tại Thăng Long. Thời Trần tiếp tục phát huy nền móng văn hóa của thời Lý. Tu bổ lại hoặc xây dựng mới và quy hoạch mới hơn. Đặc trưng của thời Trần có những trang trí kiến trúc theo kiểu Hoa tranh mà trong thời Lý không có. Tới thời Lê vẫn giữ truyền thống cơ bản trong xây dựng kinh đô như xây dựng móng trụ, thúc đẩy giao lưu văn hóa. Lịch sử kinh đô Thăng Long qua công tác khai quật cho thấy một bề dày lâu dài 1.300 năm trong một quá trình phát triển liên tục mang đặc trưng rất rõ của thành Thăng Long và nước Đại Việt thời đó trong bối cảnh giao lưu rộng với các quốc gia khu vực.
Di tích khu hoàng thành
Phóng viên: Năm nay, 2010, thành Heizyokyou của cố đô Nara cũng chính thức đón lễ kỷ niệm 1.300 năm tuổi. Tiến sĩ có suy nghĩ gì về mối quan hệ lịch sử giữa thành Thăng Long và cố đô Nara của Nhật Bản?
Tiến sĩ Hồ Trung Tín: Mỗi một nước do điều kiện lịch sử xã hội và điều kiện tự nhiên thì có những phát triển tự thân rất khác nhau. Đối với kinh thành Nhật Bản, trong quá trình xây dựng kinh đô, ở mỗi thời kỳ khác nhau, người Nhật Bản đã di chuyển kinh đô do đặc điểm quy định của nước này. Còn đối với Việt Nam, lịch sử kinh đô được xây dựng trên cơ sở đã được định vị tại một chỗ, các triều đại và dòng họ khác nhau vẫn duy trì và xây dựng trên cơ sở cũ. Trong bối cảnh chung của văn hóa phương Đông thì những kiến trúc cùng thời hay đối với Thăng Long sau thời kỳ thành lập thành Heizokyo một chút, vẫn tồn tại những đặc điểm chung ví dụ như kiến trúc gỗ trong khu vực phương đông có nhiều nét gần gũi nhau. Hay trong quy hoạch kiến trúc kinh đô, các kinh đô phương đông thường xây dựng tòa điện chính dành cho Vua thiết triều ngay chính giữa trung tâm. Tại Heizyoukyou (Bình Thành Kinh) hay tại nhiều kinh đô khác của Nhật Bản cũng giống như ở Việt Nam. Đó chính hai điểm chung chủ yếu giữa các kinh thành cổ
Tiền và gạch cổ
Phóng viên: Thưa Tiến sĩ, tại các cuộc Hội thảo ở Nara, các nhà khoa học nghiên cứu lịch sử và khảo cổ cũng đã đánh giá cao sự đóng góp tích cực của Việt Nam trong công tác bảo tồn các di tích, di sản văn hóa khu vực và trên thế giới.
Nhân dịp năm mới và nhân kỷ niện 1000 năm Thăng Long Hà Nội, xin chúc tiến sĩ một năm đầy may mắn với những thành công mới trong công trình nghiên cứu khảo cổ khu Hoàng thành Thăng Long. Hy vọng một ngày không xa khu Hoàng thành Thăng Long sẽ được xếp một vị trí xứng đáng trong làng di sản văn hóa thế giới. Một lần nữa xin cảm ơn Tiến sĩ.
