Cây mía trên đất Sơn Hòa

Khẳng định vị thế cây mía

Cuối tháng 5, mùa thu hoạch mía ở huyện miền núi Sơn Hòa (Phú Yên) cơ bản kết thúc. Vào cuối vụ, Nhà máy đường Sơn Hòa đã nâng giá mua nguyên liệu lên 525.000 đồng/tấn, tăng hơn 40% năm so cùng kỳ năm trước, là giá mua cao nhất từ trước đến nay đối với người dân vùng mía Sơn Hòa. Một vụ mía thắng lợi đang khuyến khích người dân đầu tư mở rộng diện tích trồng mía. Trong những tháng qua, toàn huyện đã có thêm 1.500 ha đất nương rẫy được chuyển sang trồng mía, đưa diện tích mía của huyện lên hơn 8.000 ha, chiếm đến 40% diện tích trồng mía của tỉnh. Chủ tịch UBND huyện Cao Minh Hòa giãi bày: Ðối với một huyện miền núi như Sơn Hòa có hơn 40% diện tích đất  nông nghiệp được đưa vào trồng mía thì đây là một năm bội thu đối với người dân địa phương. Tính ra mỗi ha mía, người dân lãi từ 15 đến 20 triệu đồng, là khoản thu nhập đáng kể của bà con nông dân. Ðã có nhiều hộ đồng bào dân tộc thiểu số giàu lên nhờ cây mía như Sô Minh Lộc (Sơn Phước), Ma Tồng (Suối Bạc), Ma Dõ, Ma Ten (Ea Chàrang)... Với đặc thù của huyện có hơn 70%  số hộ dân trồng mía, nếu giá mía tiếp tục ổn định như năm nay thì việc xóa đói, giảm nghèo của Sơn Hòa sẽ trở nên đơn giản rất nhiều.

Về Sơn Nguyên, nơi dẫn đầu cả huyện về diện tích lẫn năng suất mía và hầu hết hộ dân trong xã đều có đất trồng mía, bình quân 1,5 ha/hộ. Dọc trục đường chính ngang qua xã xuất hiện nhiều ngôi nhà mới xây. Những ngôi nhà mới mọc lên chẳng những làm cho diện mạo xóm, làng thêm tươi sáng mà còn là tín hiệu vui của một vùng quê đang "ăn nên làm ra". Không kể lượng mía chế biến thủ công, niên vụ này, người dân trong xã đã cung cấp cho Nhà máy đường Sơn Hòa gần 41 nghìn tấn, trị giá hơn 20 tỷ đồng. Còn nhớ trước đây, Sơn Nguyên là điểm kinh tế mới đời sống hết sức khó khăn. Trong lớp cư dân đó phần đông là người Quảng Ngãi. Chính họ là những người đưa cây mía về vùng đất màu mỡ này. Ðất trong xã không đủ, nhiều hộ qua các xã lân cận lập trang trại trồng mía rộng hàng chục ha, tiêu biểu như các ông Ðoàn Ðắc Miên, Ðinh Văn Nhân, Trần Văn Bàng... Vụ mía này, những hộ đó thu về 3 - 4 trăm triệu đồng. Chủ tịch Hội Nông dân xã Sơn Nguyên, Nguyễn Văn Thời phấn khởi: Chưa có lúc nào người dân trồng mía chúng tôi "trúng" như năm nay. Anh cho biết, trong xã có 20% số hộ thu nhập hơn 50 triệu đồng/năm từ cây mía. Riêng bản thân gia đình ông có tám ha mía trồng lưu gốc đã 5-6 năm nhưng vẫn thu hoạch hơn 500 tấn bán cho nhà máy đường, trừ các khoản chi phí còn lãi hơn 150 triệu đồng. Rõ ràng cây mía chẳng những là cây xóa đói, giảm nghèo mà thật sự đã trở thành cây làm giàu đối với nhiều người dân ở xã miền núi này.

Cây mía bén rễ sâu rộng trên đất Sơn Hòa khi Nhà máy đường Tuy Hòa đi vào hoạt động (năm 1995). Lúc đó, Ðảng bộ huyện Sơn Hòa xác định cây mía là đối tượng chuyển đổi cây trồng, là cây xóa đói, giảm nghèo của nhân dân trong huyện. Gắn với định hướng đó, các nguồn vốn thuộc các chương trình, mục tiêu của huyện đều ưu tiên hỗ trợ người dân phát triển cây mía. Nhờ vậy, chỉ vài năm sau đó, cây mía từ Sơn Nguyên đã nhanh chóng lan rộng đến tất cả 14 xã, thị trấn trong huyện kể cả những buôn, làng người dân tộc thiểu số sinh sống mà trước đó chưa từng làm quen với cây công nghiệp này. Ðến niên vụ 1998 - 1999, toàn huyện đã có hơn 5.350 ha mía, chiếm gần một phần ba diện tích mía của tỉnh. Tuy nhiên đây cũng là thời điểm ngành sản xuất mía đường gặp khó khăn. Nhà máy đường Tuy Hòa không tiêu thụ hết lượng mía, một số diện tích không thu hoạch kịp phải đốt bỏ. Ðời sống người trồng mía lao đao, đất trồng mía thu hẹp dần. Tuy vậy người dân những vùng mía truyền thống như Sơn Nguyên, Sơn Hà vẫn không từ bỏ cây mía. Họ quay trở lại nghề chế biến thủ công, lấy công làm lãi để duy trì diện tích mía. Năm 2001, nhà máy đường có công suất 2.500 tấn/ngày (100% vốn nước ngoài) của Công ty TNHH KCP công nghiệp Việt Nam (KCP VIL) di dời từ Thừa Thiên - Huế vào đây đã tạo cơ hội cho cây mía Sơn Hòa hồi sinh. Vùng nguyên liệu mía trong huyện được giao lại cho Nhà máy đường Sơn Hòa có công suất gấp đôi Nhà máy đường Tuy Hòa làm cho diện tích trồng mía của huyện được khôi phục và tiếp tục mở rộng. Ðến niên vụ 2005 - 2006, diện tích mía của huyện tăng lên 6.500 ha. Vụ mía này, người dân Sơn Hòa đã bán cho Nhà máy đường Sơn Hòa gần 158 nghìn tấn mía cây, trị giá khoảng 80 tỷ đồng. Ðó là chưa kể khoảng 80 nghìn tấn được người dân chế biến thủ công và làm giống cho vụ sau.

Ðể cây mía bám rễ vững chắc

Theo Nghị quyết Ðại hội Ðảng bộ huyện Sơn Hòa, đến năm 2010, huyện phấn đấu đưa diện tích mía lên 7.500 ha, nhưng đến thời điểm này đã vượt qua con số 8.000 ha. Ðiều này cho thấy, phong trào trồng mía phát triển nhanh, vượt ra ngoài quy hoạch, kiểm soát của địa phương. Việc người dân đua nhau trồng mía mang tính tự phát vì lợi ích trước mắt sẽ là nguy cơ lập lại tình trạng "khủng hoảng thừa" nguyên liệu khi giá mía đường sụt giảm như đã từng xảy ra trước đây. Ðây là điều mà các nhà quản lý đang cảnh báo đối với các tỉnh phía nam.

Ðiều đáng chú ý nữa, tuy toàn bộ diện tích trồng mía trên địa bàn huyện này đã được cơ cấu bằng giống mía mới nhưng năng suất nhiều năm qua vẫn giẫm chân tại chỗ, đạt bình quân 40 tấn/ha. Nguyên nhân do hầu hết diện tích trồng mía được chuyển đổi từ đất nương rẫy thiếu nước tưới. Ở những xã vùng cao như Phước Tân, Cà Lúi, Sơn Hội, Sơn Ðịnh... bà con các dân tộc thiểu số trồng mía chưa có thói quen chăm sóc, làm cỏ, bón phân nên năng suất chưa vượt quá 30 tấn/ha. Theo Trưởng phòng Kinh tế huyện Ðào Duy Linh, toàn huyện mới có khoảng 200 ha mía có tưới, nhưng phần lớn lại là diện tích trồng dọc sông, suối được người dân sử dụng máy bơm tưới nhưng cũng không thường xuyên. Ðáng ghi nhận, năng suất mía ở những diện tích có tưới đạt 80 - 100 tấn/ha. Theo ông Linh, mở rộng diện tích mía có tưới đang là ưu tiên hàng đầu trong giải pháp kỹ thuật thâm canh mà huyện đang hướng tới với mục tiêu đến năm 2010, toàn huyện có 25% diện tích trồng mía chủ động được nước tưới nhằm đưa năng suất đạt bình quân 60 tấn/ha. Tuy nhiên nhu cầu vốn để xây dựng các công trình thủy lợi tưới cho cây mía là một thách thức không nhỏ đối với một huyện miền núi có chín xã đặc biệt khó khăn như Sơn Hòa.

Hiện nay, các quy trình trồng, chăm sóc đến thu hoạch mía ở vùng mía lớn nhất của Phú Yên này đều thực hiện thủ công. Ðây cũng là nguyên nhân làm cho năng suất mía thấp, giá thành cao, giảm lợi nhuận của người trồng mía. Chỉ tính riêng khâu thu hoạch, mỗi tấn mía người nông dân chi phí 50.000 đồng, chiếm 10% giá trị sản phẩm làm ra. Do đó, việc cơ giới hóa trong trồng mía cần phải được tính đến.

Một thực trạng đáng quan tâm là ở huyện này còn có Nhà máy chế biến cồn Vạn Phát chuẩn bị đi vào hoạt động và lực lượng che ép thủ công còn khá lớn. Ðây là "đối trọng" tranh giành nguyên liệu với Nhà máy đường Sơn Hòa. Do vậy, việc phân chia vùng nguyên liệu cũng cần được xác định rõ ràng, trong đó ưu tiên cho công nghiệp chế biến. Về phía KCP VIL đang có ưu thế nắm giữ vùng nguyên liệu cần thực hiện tốt hơn nữa chính sách tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng theo Quyết định 80/2002/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, chú trọng tăng cường đầu tư và chuyển giao kỹ thuật cho người trồng mía, nhất là đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Trên cơ sở bảo đảm lợi ích của người trồng mía, KCP VIL có sự phối hợp với chính quyền địa phương đầu tư hạ tầng kỹ thuật về thủy lợi, giao thông nội đồng cũng là điều kiện cần thiết để phát triển vùng nguyên liệu bền vững.