Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đang được Bộ Tư pháp - cơ quan chủ trì soạn thảo lấy ý kiến các cơ quan, chuyên gia để hoàn thiện dự thảo.
Hiện nay, Luật trợ giúp pháp lý năm 2017 đang giới hạn cộng tác viên trợ giúp pháp lý chỉ một số nhóm người gồm: Trợ giúp viên pháp lý; thẩm phán, thẩm tra viên ngành Tòa án; kiểm sát viên, kiểm tra viên ngành kiểm sát; điều tra viên; chấp hành viên, thẩm tra viên thi hành án dân sự; chuyên viên làm công tác pháp luật tại các cơ quan nhà nước đã nghỉ hưu.
Về địa bàn sử dụng cộng tác viên, Luật giới hạn chỉ ký kết hợp đồng với cộng tác viên ở “vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn”. Đồng thời, cộng tác viên trợ giúp pháp lý chỉ được thực hiện các vụ việc trợ giúp pháp lý theo hình thức tư vấn pháp luật mà không được tham gia tố tụng hoặc đại diện ngoài tố tụng. Các quy định này chưa thu hút được người có trình độ, có năng lực trong xã hội tham gia trợ giúp pháp lý, không mở rộng được mạng lưới người thực hiện trợ giúp pháp lý ở các địa bàn khác để chủ động tiếp cận và đáp ứng nhu cầu trợ giúp pháp lý của người dân, đặc biệt trong bối cảnh nhiều địa phương đã sáp nhập, có quy mô địa bàn rộng, địa hình phức tạp, dân số đông.
Bổ sung quy định cộng tác viên trợ giúp pháp lý được tham gia tố tụng
Để thu hút những người có trình độ tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý, mở rộng mạng lưới thực hiện trợ giúp pháp lý, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 mở rộng phạm vi người có thể trở thành cộng tác viên trợ giúp pháp lý theo hướng sửa đổi tiêu chuẩn tương đương với trợ giúp viên pháp lý và không thuộc một trong các trường hợp: “đang là cán bộ, công chức; sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan, công nhân trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân; viên chức đang trong thời hạn bị xử lý kỷ luật; đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự; đã chấp hành xong bản án, quyết định về hình sự của Tòa án mà chưa được xóa án tích”.
Như vậy, dự thảo Luật không giới hạn chỉ một số nhóm người như hiện nay gồm: Trợ giúp viên pháp lý; thẩm phán, thẩm tra viên ngành Tòa án; kiểm sát viên, kiểm tra viên ngành kiểm sát; điều tra viên; chấp hành viên, thẩm tra viên thi hành án dân sự; chuyên viên làm công tác pháp luật tại các cơ quan nhà nước đã nghỉ hưu. Ngoài ra, các địa phương đều có thể có cộng tác viên trợ giúp pháp lý mà không giới hạn chỉ “vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn” như quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017.
Dự thảo Luật bổ sung quy định cộng tác viên trợ giúp pháp lý được thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng và đại diện ngoài tố tụng theo quy định của pháp luật (Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 quy định cộng tác viên chỉ được thực hiện tư vấn pháp luật) do tiêu chuẩn cộng tác viên đã được nâng lên tương đương với trợ giúp viên pháp lý. Hiện nay, nhu cầu trợ giúp pháp lý của người dân ngày càng tăng, việc cho phép cộng tác viên được tham gia tố tụng và đại diện ngoài tố tụng sẽ giúp mở rộng nguồn nhân lực, thu hút và phát huy được những người có trình độ và có khả năng tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý, tạo điều kiện cho người dân được tiếp cận dịch vụ pháp lý kịp thời, đặc biệt trong bối cảnh nhiều địa phương đã sáp nhập, có quy mô địa bàn rộng, dân số tăng đáng kể.
Cân nhắc kỹ mở rộng quy định cho cộng tác viên trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng
Tại Hội nghị góp ý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 do Bộ Tư pháp tổ chức gần đây, góp ý về tiêu chuẩn của cộng tác viên trợ giúp pháp lý, bà Nguyễn Tú Anh, Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước thành phố Hà Nội đồng tình cân nhắc “nới lỏng” hơn tiêu chuẩn với nhóm đối tượng này.
Bà Tú Anh nêu thí dụ, nhiều cán bộ kiểm sát viên, thẩm phán sau khi nghỉ hưu rất muốn cống hiến thêm sức lực, trí tuệ của mình trong bảo vệ người yếu thế, nhưng quy định hiện còn khắt khe, không thể tận dụng những người dày dạn kinh nghiệm là lãng phí.
Trong khi đó, bà Dương Thu Phương, đại diện Cục Bổ trợ tư pháp (Bộ Tư pháp) đề nghị cân nhắc kỹ việc nâng cao tiêu chuẩn của cộng tác viên trợ giúp pháp lý
Bà Phương đặt vấn đề: “Thời gian qua, chúng ta đã sử dụng cộng tác viên như thế nào? Chúng ta cần nhìn rõ hơn”. Bà Phương cho hay, hiện nay chúng ta đang sử dụng đối tượng nghỉ hưu là chính. Nếu bây giờ mở rộng ra, sẽ không giới hạn người nghỉ hưu mà cả những người đương chức. Việc này sẽ có sự giới hạn đối với những người không đủ điều kiện ở các tỉnh, bởi không phải bất kỳ ai cũng sẽ học lớp luật sư hay những đối tượng được miễn thực sự rất là ít.
Đại diện Cục Bổ trợ tư pháp nêu dẫn chứng chuyên viên cao cấp ở bộ thì nhiều, nhưng ở địa phương chỉ có thể là lãnh đạo cấp sở. Vậy, những đối tượng này có thời gian để đi làm cộng tác viên trợ giúp pháp lý không?
Trong dự thảo Luật này, sẽ xung đột ở chỗ tiêu chuẩn cộng tác viên trợ giúp pháp lý lại cao hơn cả tư vấn viên pháp luật hiện nay, ngang với luật sư và trợ giúp pháp lý. Vì vậy, bà Phương cho rằng để thu hút đội ngũ cộng tác viên trợ giúp pháp lý phù hợp, chỉ nên yêu cầu tham gia lớp bồi dưỡng bắt buộc.
Bên cạnh đó, đại diện Cục Bổ trợ tư pháp cũng nêu quan điểm, việc mở rộng phạm vi cho cộng tác viên tham gia tố tụng không cần thiết, cần cân nhắc ở trong phạm vi sửa đổi luật lần này.
Đồng quan điểm, đại diện Bộ Nội vụ đề nghị nên cân nhắc mở rộng quy định cho cộng tác viên trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng để bảo đảm giá trị của trợ giúp pháp lý, nâng cao tiêu chuẩn của cộng tác viên trợ giúp pháp lý.
Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam Đào Ngọc Chuyền đề nghị cân nhắc quy định này, vì tiêu chuẩn đối với cộng tác viên trợ giúp pháp lý khác với tiêu chuẩn của trợ giúp viên pháp lý. Do đó, để bảo vệ tốt nhất quyền, lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý, bảo đảm sự bình đẳng, công bằng trong trợ giúp pháp lý có thể phân biệt trường hợp luật sư làm cộng tác viên trợ giúp pháp lý thì được giao "tham gia tố tụng với tư cách là người bào chữa hoặc người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được trợ giúp pháp lý", các cộng tác viên khác thì không nên quy định được tham gia tố tụng.
Nhiều ý kiến cũng đề nghị nếu mở rộng phạm vi này cần rà soát thêm mối liên hệ với quy định pháp luật tố tụng để cộng tác viên có thể thực hiện quyền của mình.
