Cải tạo tốt, phạm nhân được ân xá trước 2/3 thời hạn tù

Thời hạn để được xét đặc xá của tù chung thân cũng bằng tù 30 năm

Nội dung quan trọng nhất của chế định đặc xá là tiêu chuẩn của người được đề nghị đặc xá. Lâu nay Nhà nước ta áp dụng các quy định đặc xá theo các giai đoạn với tiêu chuẩn, quy định mỗi thời mỗi khác, chưa có hành lang pháp lý thống nhất để điều chỉnh. Điều 11, dự thảo Luật quy định, người đang chấp hành hình phạt tù được đề nghị đặc xá khi có đủ hai tiêu chuẩn.

Một là đã chấp hành được 1/3 thời hạn đối với hình phạt tù có thời hạn (nếu trước đó phạm nhân đã được giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù thì thời hạn được giảm không tính vào thời hạn đã chấp hành hình phạt); mười năm đối với tù chung thân, kể cả phạm nhân bị phạt tù chung thân được giảm xuống 20 năm (nếu bị xét xử theo BLHS năm 1985) hoặc 30 năm (nếu bị xét xử theo BLHS năm 1999); trên 12 năm đối với người bị kết án tử hình được ân giảm xuống tù chung thân.

Thứ hai, phạm nhân chấp hành tốt quy chế, nội quy của cơ sở giam giữ, tích cực học tập, lao động và liên tục xếp loại cải tạo từ loại khá trở lên, nếu được đặc xá không làm ảnh hưởng đến an ninh - trật tự.

Tuy nhiên, chế định về thời hạn tối thiểu chấp hành bản án để được xét đặc xá còn bất cập. Nếu quy định tiêu chuẩn được xét đặc xá phải chấp hành 1/3 thời hạn đối với hình phạt tù có thời hạn thì quy định 10 năm đối với tù chung thân là bất hợp lý. BLHS năm 1999 quy định trong trường hợp một người phạm nhiều tội, nếu các bản án đều là tù có thời hạn thì tổng hợp hình phạt có thể lên tới 30 năm tù.

Như vậy, nếu một phạm nhân bị kết án tổng cộng 30 năm tù giam thì thời hạn để được xét đặc xá phải chấp hành được 1/3, túc là 10 năm, cũng đúng bằng thời hạn để được xét đặc xá của phạm nhân bị kết án chung thân.

Quy định như vậy dễ đánh đồng người bị kết án chung thân cũng tương tự tổng hợp bản án 30 năm tù, trong khi án chung thân là tù vô thời hạn, tức phải nặng hơn, nghiêm khắc hơn bản án 30 năm.

Như vậy để bảo đảm cân đối, dự thảo Luật cần nâng thời hạn tối thiểu chấp hành bản án đối với người bị kết án chung thân, có thể là 12 năm hoặc hơn. Trường hợp người bị kết án tử hình được ân giảm xuống tù chung thân thì phải chấp hành tối thiểu 15 năm mới được đề nghị xét đặc xá. Về vấn đề này, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội đề nghị "cần cân nhắc quy định trong dự thảo Luật về đối tượng đặc xá là người bị kết án tử hình được ân giảm xuống tù chung thân và người bị kết án tù chung thân để bảo đảm hiệu lực tòa án".

Chưa rạch ròi tiêu chuẩn xét đặc xá với tiêu chuẩn giảm án

Đặc xá, tha tù và giảm hình phạt là hai phạm trù khác nhau, đặc xá do Chủ tịch nước quyết định trong thời điểm cụ thể, phục vụ yêu cầu đối nội, đối ngoại còn giảm hình phạt do tòa án quyết định. Tuy nhiên, nếu quy định tiêu chuẩn không rạch ròi thì tiêu chuẩn xét đặc xá với tiêu chuẩn xét giảm hình phạt lại tương tự nhau, dễ trùng lặp.

Điều 58-BLHS quy định tiêu chuẩn xét giảm hình phạt là "người bị kết án phạt tù, nếu đã chấp hành hình phạt tù được một thời gian nhất định và có nhiều tiến bộ". Quy định "có nhiều tiến bộ" với quy định tại khoản 2, Điều 11 dự thảo Luật Đặc xá "Chấp hành tốt quy chế, nội quy của cơ sở giam giữ, tích cực học tập, lao động..." là không rạch ròi, trong đó quy định tại khoản 2, Điều 11 dự thảo Luật gần như là việc giải thích rõ, cụ thể hơn quy định của BLHS. Trong khi đó, thời hạn được giảm án tối đa với mỗi phạm nhân không quá 1/2 mức hình phạt, tức là thấp hơn nhiều so tiêu chuẩn xét đặc xá. Nếu không quy định rõ ràng có thể dẫn tới nhầm lẫn, không đúng đối tượng trong xét đặc xá và xét giảm hình phạt.

Có nhiều tiền án: Miễn đặc xá!

Đặc xá thể hiện chính sách nhân đạo của Đảng, Nhà nước, tuy nhiên một số người sau khi được đặc xá lại tiếp tục phạm tội, gây nguy hiểm cho xã hội. Tuy con số này không nhiều, chỉ chiếm 4,81% nhưng một số năm tỷ lệ tái phạm bất ngờ gia tăng (năm 2000, tái phạm tăng lên 7%). Phải chăng trong xét đặc xá còn có những tiêu chuẩn "thoáng", để lọt những người mà sau khi đặc xá tiếp tục gây nguy hiểm cho xã hội?

Kết quả rà soát của Bộ Công an mới đây cho thấy, do các đợt đặc xá có những quy định riêng nên tiêu chuẩn xét cũng không thống nhất. Khắc phục những tồn tại này, nhằm bảo đảm tiêu chuẩn chặt chẽ, dự thảo Luật Đặc xá lần này quy định các trường hợp không được xét đặc xá. Theo Vụ Pháp chế Bộ Công an, Ban soạn thảo đã cân nhắc, nghiên cứu kỹ khi đưa ra 5 trường hợp không được xét đặc xá.

Việc quy định người có nhiều tiền án không được xét đặc xá là một trong những quy định mới. Quy định như vậy vừa bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và để chính sách nhân đạo được thực thi đúng đối tượng.