Bảo đảm lợi ích của nông dân trong thu mua tạm trữ lúa, gạo

Băn khoăn từ địa phương

 Hiện các tỉnh khu vực đồng bằng sông Cửu Long đã bắt đầu thu hoạch lúa hè - thu nhưng giá lúa vẫn đang ở mức thấp, chỉ đạt khoảng 4.100 đồng/kg. Như bất cứ vụ mùa nào trong vài năm gần đây, người nông dân luôn mong chờ chính sách thu mua tạm trữ của Chính phủ với hy vọng đẩy giá lúa lên cao. Tuy nhiên, việc thu mua tạm trữ cho vụ hè - thu này vẫn chưa biết sẽ đi theo hướng nào? Ðơn vị nào sẽ đứng ra thu mua? Tiếp tục là Hiệp hội Lương thực Việt Nam hay giao về cho chính quyền địa phương. Bởi trước đó, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã kiến nghị với Chính phủ và các bộ chuyển giao đầu mối tạm trữ về các tỉnh. Hiện, kiến nghị của VFA vẫn đang chờ Thủ tướng xem xét, quyết định nhưng đã có nhiều băn khoăn từ địa phương về phương án này.

 Trao đổi ý kiến với chúng tôi, Giám đốc Sở Công thương tỉnh An Giang Mai Thị Ánh Tuyết cho biết: Nếu giao tạm trữ về địa phương sẽ thuận lợi trong việc chủ động được thời điểm thu mua và số lượng thu mua lúa, gạo. Ðịa phương nắm rõ diện tích, sản lượng thu hoạch, còn doanh nghiệp đóng trên địa bàn nằm sát vùng nguyên liệu, thu mua dễ dàng với phí vận chuyển thấp cũng là cơ sở để tăng giá lúa.

Xét trên hai yếu tố đó thì rất có lợi cho nông dân. Tuy nhiên, đó mới dừng lại ở khâu trữ lúa, còn khâu xuất khẩu dường như chưa được tính đến. Do năng lực từng doanh nghiệp khác nhau cho nên không phải doanh nghiệp nào cũng tìm được đầu mối xuất khẩu. Một khi lượng lúa, gạo tồn kho cao thì khả năng tài chính của doanh nghiệp cũng bị ảnh hưởng, không thể bảo đảm cho những lần thu mua sau.

Cũng như An Giang, thành phố Cần Thơ là một trong những địa bàn sản xuất lúa, gạo trọng điểm, nhưng Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn TP Cần Thơ Nguyễn Thị Kiều không khỏi băn khoăn: Nếu giao thu mua tạm trữ lúa, gạo về cho địa phương thì vấn đề đáng quan tâm là số lượng doanh nghiệp và năng lực tài chính của các doanh nghiệp ở mỗi địa phương như thế nào? Liệu có bảo đảm khả năng thu mua không?

Thực tế hiện nay có những địa phương có nhiều doanh nghiệp mạnh, có tiềm lực tài chính nhưng lượng lúa hàng hóa lại không lớn. Ngược lại, có những địa phương sản lượng hàng hóa lớn nhưng vai trò doanh nghiệp thu mua tạm trữ còn ít và tiềm lực tài chính hạn chế. Chính vì vậy, nếu để địa phương "một mình một chợ" quyết định việc thu mua thì những lỗ hổng ấy sẽ vẫn không lấp đầy được, dẫn đến kết quả thu mua bị ảnh hưởng.

 Cần sớm sửa đổi chính sách

Doanh nghiệp thu mua lúa của nông dân tại khóm Trà Khứa, phường 8, TP Bạc Liêu. Ảnh: HỮU DUYÊN

 Rõ ràng, qua nhiều năm thực hiện kế hoạch thu mua tạm trữ, việc điều hành của VFA đã bộc lộ những hạn chế nhất định. Quan trọng nhất là vai trò của nông dân trong chính sách tạm trữ hết sức mờ nhạt, mặc dù về lý thuyết, họ được coi là đối tượng thụ hưởng chính. Tuy nhiên, nếu đưa về địa phương thực hiện thì cũng không dễ. Do đó, cần có sự liên kết giữa VFA và địa phương.

Bà Mai Thị Ánh Tuyết đề xuất: Trong thu mua tạm trữ, địa phương không thể phụ thuộc hoàn toàn vào VFA, đồng thời VFA cũng không nên "trả hẳn" trách nhiệm về cho địa phương. Theo đó, khi Bộ Công thương phân bổ hợp đồng xuất khẩu gạo cho VFA thì VFA phối hợp với địa phương phân chỉ tiêu cho doanh nghiệp. Ngoài ra, chính quyền địa phương sẽ có hình thức hỗ trợ doanh nghiệp trong việc xúc tiến mở rộng thị trường. Sự liên kết đó sẽ giúp địa phương phát huy mặt tích cực trong thu mua đúng thời điểm, đủ sản lượng. Còn VFA tiếp tục phát huy vai trò chủ đạo và lợi thế của mình trong việc tìm và phân bổ đầu mối xuất khẩu.

 Trước những yêu cầu phải thay đổi cách thức thu mua tạm trữ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn khẩn trương hoàn thiện Dự thảo Quy chế mua tạm trữ lúa, gạo trình Chính phủ. Theo Phó Cục trưởng Cục Chế biến thương mại nông, lâm, thủy sản và nghề muối Võ Thành Ðô: Dự thảo sẽ yêu cầu mở rộng và nâng cao mối liên kết giữa VFA và địa phương. Ðồng thời có nhiều điểm mới thiên về tạm trữ lúa và tác động trực tiếp đến người nông dân, quan trọng là đưa nông dân vào đối tượng tạm trữ. Nông dân có khả năng tài chính có thể tự tạm trữ hoặc thông qua chủ trang trại, tổ hợp tác, hợp tác xã. Nhà nước sẽ hỗ trợ lãi suất cho nông dân xây dựng các kho tạm trữ phù hợp.

Về đối tượng doanh nghiệp mua tạm trữ cũng có sự phân chia rõ ràng: doanh nghiệp trực tiếp trồng lúa và sản xuất lúa hàng hóa; doanh nghiệp ký hợp đồng trực tiếp mua lúa; doanh nghiệp tạm trữ nhưng không mua lúa trực tiếp của nông dân. Trên cơ sở phân chia đó, sẽ có những hỗ trợ hợp lý về vốn vay, lãi suất cho vay phù hợp, với mục đích dần dần chuyển hướng hỗ trợ nhiều hơn đối với các doanh nghiệp có vùng nguyên liệu và thu mua trực tiếp lúa gạo của nông dân, thay vì cào bằng như hiện nay.

Về thời điểm mua tạm trữ, thay vì chỉ  tạm trữ khi giá lúa hàng hóa trên thị trường thấp hơn giá định hướng thì Bộ đang đề xuất Chính phủ ban hành quyết định tạm trữ ngay từ đầu vụ trên cơ sở phân tích, đánh giá tình hình sản xuất và thị trường, dự báo giá lúa trước khi bước vào vụ thu hoạch. Số lượng gạo tạm trữ cũng được đề xuất nâng lên thành 1,5 triệu tấn vụ đông - xuân và một triệu tấn vụ hè - thu.

 Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia kinh tế, chính sách thu mua tạm trữ lúa, gạo chỉ là chủ trương, giải pháp tình thế, không thể kéo dài cho bất kỳ mùa vụ nào. Về lâu dài mô hình cánh đồng mẫu lớn với chủ trương "nông hộ nhỏ, cánh đồng lớn" đang là cơ hội cho sản xuất và xuất khẩu lúa, gạo của nước ta với những ưu thế rõ nét. Ðó là cách để quy hoạch lại sản xuất lúa, gạo; Huy động sự tham gia đầy đủ của bốn nhà: Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà nông; Tạo cơ hội cho nông hộ nhỏ tham gia vào cánh đồng lớn, giảm rủi ro trong sản xuất.

Ðáng chú ý, qua đó rút ngắn chuỗi giá trị sản xuất và tiêu thụ lúa gạo, đem lại lợi nhuận cao nhất cho nông dân. Ðồng thời, mô hình cánh đồng mẫu lớn cũng giải quyết được vấn đề tiêu thụ nông sản thông qua hợp đồng mà hiện nay Nghị định 109 về kinh doanh, xuất khẩu gạo không giải quyết được. Vì Nghị định 109 hoàn toàn không yêu cầu doanh nghiệp xuất khẩu gạo phải có vùng nguyên liệu, trong khi đây là yếu tố mấu chốt để bảo đảm tiêu thụ lúa, gạo cho nông dân.

Theo đề xuất của Giám đốc Viện nghiên cứu đồng bằng sông Cửu Long Nguyễn Văn Sánh thì: Cần điều chỉnh, bổ sung thêm vào Nghị định 109 nội dung "doanh nghiệp xuất khẩu gạo phải đầu tư vùng nguyên liệu tối thiểu 5.000 ha". Nhà khoa học này phân tích: Hiện nay có trên 100 doanh nghiệp xuất khẩu gạo, nếu mỗi doanh nghiệp có vùng nguyên liệu tối thiểu 5.000 ha, thì tổng thể mỗi vụ các doanh nghiệp có hơn 500 nghìn ha. Với sản lượng trung bình sáu triệu tấn/ha thì đã có tới ba triệu tấn lúa hàng hóa thuộc doanh nghiệp quản lý. Như vậy, chẳng những Chính phủ không phải hỗ trợ thu mua tạm trữ mà doanh nghiệp còn có nguồn nguyên liệu tốt, chất lượng, chủ động trong kinh doanh.

 Dự kiến, tổng sản lượng lúa hè - thu 2013 của vùng đồng bằng sông Cửu Long là 9 triệu 305 nghìn tấn lúa, sản lượng gạo là 4 triệu 652 nghìn tấn và gạo hàng hóa là 3 triệu 110 nghìn tấn, sẽ được thu hoạch rộ vào tháng bảy và tháng tám năm 2013. Những người nông dân đã một nắng hai sương sản xuất ra hạt lúa cần được hưởng thành quả xứng đáng với công sức bỏ ra. Chính vì vậy, việc thu mua tạm trữ, hỗ trợ nông dân tiêu thụ lúa gạo theo hướng nào cần được quyết định sớm để từ đó áp dụng, triển khai thực hiện một cách hiệu quả hơn.

 Ngày 13-5, Bộ Tài chính đã ban hành công văn số 5970/BTC-QLG, công bố giá mua thóc định hướng vụ hè - thu năm 2013. Sau khi thống nhất với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (công văn số 1465/BNN-TT ngày 4-5-2013), Bộ Tài chính đã xác định giá thành sản xuất lúa kế hoạch và mua thóc định hướng vùng đồng bằng sông Cửu Long vụ hè - thu năm 2013.

Theo đó, mức giá thành sản xuất lúa kế hoạch vụ hè - thu năm 2013 tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long được xác định khoảng từ 3.283 - 4.816 đồng/kg. Mức giá thành bình quân sản xuất lúa kế hoạch vụ hè- thu năm 2013 tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long khoảng 4.142 đồng/kg. Căn cứ mức giá thành do Bộ Tài chính công bố, các cơ quan có thẩm quyền, các doanh nghiệp, cá nhân mua lúa với giá định hướng bảo đảm mức lãi tối thiểu cho người sản xuất lúa vụ hè - thu năm 2013.