Bài học về chuyển đổi rừng và đất lâm nghiệp ở Hà Tĩnh

Phá rừng,  công trình thủy lợi bị uy hiếp

 Hà Tĩnh có diện tích rừng và đất lâm nghiệp khá lớn, với 215.363.620 ha rừng và đất rừng. Tỉnh là một trong những địa phương có tình trạng chặt phá rừng, cháy rừng diễn ra một cách không bình thường. Cháy rừng ở xã Kỳ Khang (Kỳ Anh) vào tháng 4 năm nay, nguyên nhân không xuất phát từ sự bất cẩn của người dân, mà bắt nguồn từ việc đốt rừng để lấy đất trồng cây nguyên liệu giấy khiến 3,6 ha rừng bị thiêu trụi.

Theo báo cáo của Chi cục Kiểm lâm Hà Tĩnh cho biết, từ đầu năm đến nay, toàn tỉnh xảy ra 38 vụ cháy rừng với tổng diện tích lên đến 61,27 ha (chưa kể số diện tích rừng bị chặt, đốt ở Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ) nhưng trong số này có một số vụ cháy rừng thông do người dân chủ ý đốt rừng để gây áp lực chuyển đổi sang trồng cây cao-su hay cây nguyên liệu giấy cho hiệu quả kinh tế cao hơn. Việc chặt phá rừng tại thượng nguồn các công trình thủy lợi đã không chỉ ảnh hưởng môi trường sinh thái mà còn đe dọa trực tiếp đến các công trình thủy lợi mà Kẻ Gỗ là một thí dụ. Chỉ qua hai cơn bão số 2 và số 5, những thiệt  hại tại đại công trình thủy lợi Kẻ Gỗ lên đến 7,5 tỷ đồng. Loại trừ những yếu tố khách quan như hệ thống kênh mương qua nhiều năm sử dụng không được  nâng cấp cùng với mưa lớn kéo dài thì nguyên nhân chủ yếu vẫn do chặt phá rừng bừa bãi ở khu vực lân cận.

Ông Nguyễn Ðức Hợi, Giám đốc Công ty quản lý công trình thủy nông Kẻ Gỗ, bức xúc nói: "Những năm trước, rừng còn nguyên, các tầng lớp thảm thực vật chính là những tấm chắn hữu hiệu điều tiết mực nước hồ. Trước đây, sau hai ngày mưa lớn, nước mới về đến hồ. Nay khả năng giữ nước không còn do tình trạng khai thác rừng tràn lan và chỉ sau hai ngày mưa là không còn nước về hồ nữa... Mưa kéo dài với lưu lượng lớn buộc phải tháo xả nước liên tục khiến nhiều đoạn kênh mương của công trình bị sạt lở, bồi lấp và góp phần gây ngập lụt thành phố Hà Tĩnh và các vùng lân cận là điều không tránh khỏi".

 Không riêng ở công trình này, tại tiểu khu 200 thuộc xã Hương Giang (Hương Khê) mượn cớ mở đường để chuyển đổi trồng cây cao-su, Công ty cao-su Hương Khê thuê đơn vị thi công san phẳng một khoảnh rừng khá lớn làm một số khe, lạch bị vùi lấp. Ðáng nói, đây là thượng nguồn đập Họ Võ - một công trình thủy lợi lớn có diện tích tưới hơn 100 ha đất canh tác...

Lợi bất cập hại

Phát triển hệ thống thủy điện vừa và nhỏ có ý nghĩa rất quan trọng, đặc biệt là đối với những khu vực vùng sâu, vùng xa. Do đó, xây dựng công trình thủy điện Hương Sơn, và các công trình thủy điện nhỏ khác cũng để đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế của tỉnh. Tuy nhiên, thời gian qua công tác quản lý tài nguyên rừng tại đây còn tùy tiện và lỏng lẻo. Sau hơn bốn năm, kể từ ngày khởi công

đến nay, công trình thủy điện Hương Sơn vẫn chưa hoàn thành. Ðể thi công công trình, các đơn vị thi công đã phá 105 ha rừng tự nhiên. Thế nhưng, theo ý kiến phản ánh tại cuộc họp mới đây của huyện Hương Sơn thì diện tích rừng bị khai thác sử dụng đã phát sinh lên hơn gấp hai lần trong quá trình thi công... Ðó là chưa kể đến hệ thống thủy điện bậc thang trên suối Nậm Sốt thuộc xã Sơn Kim 1 và công trình thủy điện suối Rào An (1 và 2) đang nằm trong giai đoạn nghiên cứu đầu tư. Khi xây dựng công trình lại mất đi một diện tích rừng khá lớn. Hơn nữa, hệ thống các công trình đầu mối nằm xa khu vực nhà máy phát điện từ 15 đến 25 km, hầu hết lại chưa có đường, vì vậy xây dựng hệ thống giao thông vào khu vực rừng phòng hộ, rừng nguyên sinh đầu nguồn sẽ tăng thêm nguy cơ rừng bị tàn phá, đa dạng sinh học bị suy giảm nhanh chóng. Liệu giá trị điện năng thu được có bù đắp  nổi những tiềm năng đã mất (?).

 Ðáng chú ý là việc khởi công công trình thủy điện Hố Hô, dù nhà máy này đóng tại xã Hương Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình, nhưng lòng hồ dài 18 km lại nằm ở xã Hương Liên, huyện Hương Khê (Hà Tĩnh). Công trình này khởi công tháng 4-2004, nếu không bị cơn bão số 5 vừa qua tàn phá gây thiệt hại hàng chục tỷ đồng làm tiến độ thi công bị gián đoạn thì đến thời điểm này các tổ máy đã phát điện. Ðiều bất ngờ là đến nay Sở NN và PTNT Hà Tĩnh vẫn chưa nhận được hồ sơ và các thủ tục về đất liên quan đến rừng, đất rừng cũng như công tác đền bù giải tỏa cho 264,5 ha rừng, đất rừng và đất nông nghiệp thuộc xã Hương Liên, trong đó có 127,16 ha rừng phòng hộ của Công ty lâm nghiệp dịch vụ Chúc A...

Bên cạnh đó, việc chuẩn bị thi công công trình thủy lợi Ngàn Trươi - Cẩm Trang cần phải xem xét giữa hiệu quả của công trình với giá trị đầu tư và việc di dời khá tốn kém hàng trăm hộ dân. Ðồng thời, việc quy hoạch chuyển đổi rừng phòng hộ sang rừng sản xuất ở các khu vực đầu nguồn các công trình thủy lợi phải được xem xét kỹ lưỡng. Ngành nông nghiệp cần có những cuộc hội thảo khoa học để đánh giá tác động ảnh hưởng, hơn thiệt của những vấn đề này.

Cần lộ trình thích hợp

Mặc dù thời gian qua, ngành lâm nghiệp Hà Tĩnh đã có những cố gắng đưa diện tích rừng che phủ tăng nhanh, đồng thời giải quyết việc làm cho khoảng 16 nghìn lao động. Tuy nhiên, đến nay quá trình chuyển đổi rừng còn bộc lộ nhiều yếu kém. Ðiển hình, vụ chuyển đổi rừng nhưng thực chất là phá rừng tại hai xã Cẩm Thịnh, Cẩm Quan, huyện Cẩm Xuyên.

Theo điều tra của chúng tôi cũng như kết luận của cơ quan chuyên môn cho thấy, Sở NN và PTNT và Sở Ðịa chính đã không làm tròn nhiệm vụ tham mưu việc chuyển đổi cùng với sự tắc trách của cá nhân ông Trần Minh Kỳ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh khi ra quyết định cấp 2.100 ha đất rừng và rừng phòng hộ đầu nguồn tại công trình thủy lợi Kẻ Gỗ cho Công ty TNHH Ngọc Hải, Công ty Lâm nghiệp Hà Tĩnh mà chưa có đủ trình tự, thủ tục theo quy định hiện hành.

Các cơ quan trực thuộc Sở NN  và PTNT Hà Tĩnh như Chi cục Kiểm lâm không thực hiện đúng những quy định của Luật Bảo vệ và phát triển rừng. Với vai trò quản lý nhà nước về lâm nghiệp, nhưng Chi cục lâm nghiệp đã để vụ phá rừng tại thượng nguồn Kẻ Gổ kéo dài. Ðoàn Ðiều tra quy hoạch nông lâm nghiệp của tỉnh tự ý điều chỉnh các tiểu khu, diện tích tiểu khu, số liệu điều tra hiện trạng sai với thực tế. Nghị định 135 của Thủ tướng Chính phủ cũng đã bị các chủ rừng và cơ quan quản lý lâm nghiệp thực hiện sai.

Bên cạnh đó, sự phối kết hợp giữa các ngành chức năng và chính quyền địa phương thiếu chặt chẽ và đồng bộ. Trong kỳ họp thứ 12, HÐND tỉnh Hà Tĩnh khóa 15 vừa qua, Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Chất đánh giá: Công tác giao đất giao rừng thời gian qua chưa sát với thực tế.

Nghị quyết 02 của Tỉnh ủy Hà Tĩnh nhấn mạnh, tạo mọi điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp phát triển là một chủ trương đúng trong quá trình phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, thực tế cho thấy khi doanh nghiệp có trong tay quy hoạch tổng thể, họ coi đó là "lá bùa hộ mệnh" để tự tung tự tác.

Theo Nghị định 135, trước khi giao khoán, các chủ rừng cần tiến hành bàn bạc dân chủ, thống nhất với chính quyền địa phương, đồng thời thông báo rộng rãi cho nhân dân trên địa bàn biết về chủ trương giao khoán, diện tích giao khoán; trình cấp có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt tổng thể và chi tiết thiết kế trồng rừng nguyên liệu...

Thực tế, các  trình tự này đều bị bỏ qua. Ðó cũng chính là nguyên nhân dẫn đến việc chặt phá rừng bừa bãi và gây ra nhiều vụ cháy rừng do tranh giành đất. Ðã đến lúc, các cơ quan chức năng cần xem xét lại công tác quy hoạch khi chuyển đổi từ rừng phòng hộ sang rừng sản xuất, đặc biệt đối với diện tích rừng tại các công trình thủy lợi. Thời gian qua việc chuyển đổi rừng  các đơn vị thủy lợi đều đứng ngoài cuộc. Ðây cũng là bài học chung về công tác chuyển đổi rừng không chỉ của tỉnh Hà Tĩnh. Riêng đối với các công trình thủy điện ở đại ngàn huyện Hương Sơn, cần phải xem xét kỹ các yếu tố tác động về tình trạng lở đất, cũng như sự mất an toàn đe dọa cuộc sống của hàng nghìn người dân trong vùng bị ảnh hưởng. Ưu tiên phát triển doanh nghiệp là cần thiết, nhưng không  vì thế mà xem nhẹ quyền lợi của cả cộng đồng.