Phóng viên: Xin đồng chí cho biết, từ lần thanh tra thứ 4 của EC (Ủy ban châu Âu) vào tháng 10/2023 đến nay, các cơ quan chức năng và 28 địa phương ven biển của nước ta đã quyết liệt triển khai những nội dung gì?
Ðồng chí Phùng Ðức Tiến: Thực hiện các khuyến nghị của EC lần thứ 4 vào tháng 10/2023, dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng Chính phủ tại Công điện số 1058/CÐ-TTg và Trưởng ban Chỉ đạo quốc gia về IUU, các ban, bộ, ngành, địa phương có liên quan đã và đang triển khai rất quyết liệt, đồng bộ các giải pháp chống khai thác IUU và đã đạt được nhiều kết quả quan trọng như: Ðã rà soát nắm chắc đội tàu cá tại địa phương; các tàu cá không đủ điều kiện khai thác thủy sản, tàu cá "ba không" đều được lập danh sách theo dõi, kiểm soát chặt chẽ; tăng cường theo dõi, kiểm soát hoạt động tàu cá tại cảng và trên biển bảo đảm chấp hành đúng các quy định của pháp luật; công tác xác nhận, chứng nhận truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác đã có sự chuyển biến rõ nét. Hiện nay đã đưa vào triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử để bảo đảm tính minh bạch đối với các lô hàng xuất khẩu sang thị trường châu Âu. Sau đợt thanh tra lần thứ 4, các địa phương đã tổ chức rà soát việc xác nhận, chứng nhận, đến nay chưa phát hiện thêm các trường hợp vi phạm IUU.
Phóng viên: Theo thống kê của các cơ quan chức năng, tình trạng tàu cá "ba không", vi phạm khai thác vùng biển nước ngoài, mất kết nối trên biển, sang tên đổi chủ... vẫn còn diễn ra. Xin đồng chí cho biết đâu là nguyên nhân (khách quan và chủ quan) dẫn đến tình trạng này? Cần có những giải pháp gì để khắc phục triệt để?
Ðồng chí Phùng Ðức Tiến: Ðối với hành vi vi phạm khai thác ở vùng biển nước ngoài chủ yếu là do ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận ngư dân vì lợi ích kinh tế cá nhân, cố tình vi phạm vùng biển nước ngoài; bên cạnh đó hiện vẫn còn một số vùng biển chồng lấn, chưa phân định giữa Việt Nam và các nước. Thực tế đã có nhiều vụ việc tàu cá, ngư dân Việt Nam bị bắt giữ tại khu vực này. Tương tự, việc ngắt kết nối VMS khi hoạt động trên biển chủ yếu là do một bộ phận người dân cố tình vi phạm để thực hiện hành vi khai thác IUU; cũng có trường hợp mất kết nối do lỗi thiết bị nhưng con số rất ít.
Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, hiện nay các lực lượng chức năng đang tập trung xử lý nghiêm các hành vi ngắt kết nối VMS như trên 6 tiếng không báo cáo vị trí, trên 10 ngày không về bờ…
Ðối với việc tàu cá sang tên, đổi chủ nhưng không thông báo cho cơ quan chức năng để xóa đăng ký và đăng ký lại tàu cá đang diễn ra; nhất là tại các tỉnh Tây Nam Bộ như Cà Mau, Kiên Giang, Bạc Liêu… chủ yếu là do thói quen của người dân chưa thực hiện nghiêm túc theo quy định của pháp luật. Hiện các địa phương đã rà soát, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
Ðối với tàu cá "ba không" chủ yếu là khối tàu dưới 12m, hoạt động vùng ven bờ; các địa phương chưa thật sự quan tâm trong quản lý, kiểm soát đối với khối tàu này. Hiện nay các địa phương đã rà soát, nắm được khối tàu "ba không" và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang sửa đổi, bổ sung Thông tư số 23/2018/TT-BNNPTNT để giải quyết, xử lý dứt điểm tình trạng này.
Phóng viên: Theo chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, từ tháng 2/2024, các cơ quan chức năng và các tỉnh ven biển mở đợt cao điểm về kiểm tra, rà soát tàu cá xuất, nhập bến, khai thác và xuất khẩu thủy sản. Xin đồng chí cho biết kết quả sơ bộ đợt kiểm tra, rà soát này?
Ðồng chí Phùng Ðức Tiến: Ðến nay, các địa phương đã lập danh sách, nắm chắc được các tàu cá không đủ điều kiện tham gia khai thác thủy sản (chưa có giấy phép, chưa lắp VMS…) và các tàu cá có nguy cơ cao vi phạm khai thác IUU; hiện đã thiết lập cơ sở dữ liệu trên hệ thống giám sát tàu cá (VMS); đồng thời chia sẻ giữa các tỉnh, các lực lượng chức năng để cập nhật, theo dõi, kiểm soát và xử lý nghiêm nếu vi phạm. Các tàu cá từ lúc rời cảng, xuất bến đi khai thác thủy sản đến khi nhập bến, cập cảng bốc dỡ thủy sản, các lực lượng chức năng đã tăng cường kiểm tra, kiểm soát bảo đảm đủ điều kiện mới được tham gia khai thác thủy sản; nhất là thiết bị VMS phải hoạt động liên tục theo quy định; những trường hợp vi phạm đã tập trung xác minh, xử lý nghiêm theo quy định.
Thực hiện quy định về xác nhận, chứng nhận truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; nhất là các lô hàng xuất khẩu sang thị trường châu Âu; các địa phương đã tiến hành rà soát công tác này, đến nay chưa phát hiện thêm các vụ việc vi phạm.
Ðối với các trường hợp vi phạm của các tổ chức, cá nhân mà EC đã phát hiện tại đợt thanh tra lần thứ 4, các cơ quan, lực lượng chức năng đã điều tra, xử lý nghiêm theo quy định như vi phạm tại Công ty TNHH T&H tiếp tục được điều tra, xử phạt 256.054.757 đồng, cấm xuất khẩu vào thị trường châu Âu; các cảng cá vi phạm như Cảng cơ khí tàu thuyền, Cảng Hưng Thái trên địa bàn tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu đã bị đưa ra khỏi danh sách cảng cá chỉ định đủ điều kiện xác nhận nguồn gốc thủy sản khai thác, các tổ chức, cá nhân có liên quan bị kiểm điểm, xử lý trách nhiệm theo quy định.
Các cơ quan, lực lượng chức năng đã tăng cường tuần tra, kiểm tra, kiểm soát; xử phạt rất nghiêm các trường hợp vi phạm khai thác IUU; nhất là vi phạm ngắt kết nối VMS, vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài…
Từ đầu năm 2023 đến nay lực lượng chức năng đã xử phạt hơn 90 tỷ đồng các trường hợp vi phạm khai thác IUU; đã điều tra, khởi tố 4 vụ án liên quan đến môi giới, móc nối đưa tàu cá, ngư dân Việt Nam đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài; trong đó tỉnh Kiên Giang đã đưa ra truy tố, xét xử 1 vụ án, các đối tượng vi phạm đã bị phạt đến 8 năm tù, góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, răn đe các đối tượng có ý định vi phạm.
Tuy nhiên tình hình tàu cá Việt Nam vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài từ đầu năm 2024 đến nay, mặc dù đã giảm đáng kể so với trước, nhưng vẫn còn diễn ra ở mức độ nhỏ. Ðây là trở ngại lớn để Việt Nam gỡ cảnh báo "thẻ vàng".
Nhằm triển khai các khuyến nghị của EC về khung pháp lý cũng như khắc phục những khó khăn, hạn chế trong quá trình thực hiện, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 37/2024/NÐ-CP ngày 4/4/2024 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 26/2019/NÐ-CP Quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản, có hiệu lực thi hành từ ngày 19/5/2024 và Nghị định số 38/2024/NÐ-CP ngày 5/4/2024 (thay thế Nghị định 42/2019/NÐ-CP) Quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực thủy sản, có hiệu lực thi hành từ ngày 20/5/2024. Ðể tăng cường hiệu lực, hiệu quả trong chống khai thác IUU, ngăn chặn, chấm dứt tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài, phát triển bền vững ngành thủy sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã tham mưu cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trình Ban Bí thư ban hành Chỉ thị để chỉ đạo, huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, gắn trách nhiệm người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp, lực lượng chức năng có liên quan, để bảo đảm thực hiện mục tiêu gỡ cảnh báo "thẻ vàng" tại đợt thanh tra lần thứ 5.
Phóng viên: Xin đồng chí cho biết triển vọng gỡ "thẻ vàng" của EC trong lần thanh tra thứ 5 sắp tới đây?
Ðồng chí Phùng Ðức Tiến: Trong tháng 4, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ có đoàn công tác làm việc trực tiếp với EC tại Bỉ để cập nhật kết quả chống khai thác IUU trước khi EC sang kiểm tra thực tế. Với kết quả đạt được đến nay theo khuyến nghị của EC tại đợt thanh tra lần thứ 4, cơ hội gỡ cảnh báo "thẻ vàng" tại đợt thanh tra lần thứ 5 là khả quan. Tuy nhiên, còn phụ thuộc vào kết quả thanh tra thực tế của EC tại Việt Nam.
Hiện trở ngại lớn là tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài từ đầu năm 2024 đến nay vẫn còn. Nếu đến khi Ðoàn thanh tra của EC sang thanh tra lần thứ 5, chúng ta ngăn chặn, không để xảy ra các trường hợp vi phạm; đồng thời điều tra, xử lý triệt để các trường hợp vi phạm để chứng minh với EC là Việt Nam không dung túng cho hành vi khai thác bất hợp pháp. Với những hành động quyết liệt trong thời gian qua và tăng cường vận động ngoại giao, chúng ta có thể tin tưởng sẽ thực hiện được mục tiêu gỡ cảnh báo "thẻ vàng" tại đợt thanh tra lần thứ 5 này.
Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn đồng chí.
-------------------------------------------------
(*) Xem Báo Nhân Dân từ số ra ngày 10, 11/4/2024.
