Bài 2: Phát hiện thêm tài liệu mới về Cai đội thủy binh ở Bình Thạnh

Mới đây, chúng tôi được các cụ già ở thôn Bình An, xã Bình Thạnh và một số nhân chứng cho biết, hiện nay ở Bình Thạnh vẫn còn người lưu giữ những thứ tài liệu quý giá này. Và có nhiều người được triều đình phong chức Cai đội, Phó Cai đội chỉ huy các đội thủy binh của triều đình. Nhiệm vụ của họ là bảo vệ vùng biển và hải đảo của quốc gia, nói nôm na là thực thi công việc giống như bộ đội biên phòng ngày nay.

Trong số những người cung cấp tư liệu, có anh Lê Văn Tiên hiện là cán bộ phụ trách bộ phận văn hóa - xã hội của UBND xã Bình Thạnh và là cháu gọi cụ Lê Nhự bằng bác họ.

Cụ Lê Nhự là hậu duệ 5 đời của những người chỉ huy các đội thủy binh ở Bình Thuận và Khánh Hòa ở thế kỷ XIX. Được biết anh Lê Văn Tiên là con ông Lê Huấn (Hòa Thượng Thích Minh Đức, trụ trì chùa Cổ Thạch nhiều đời, lại là anh họ của cụ Lê Nhự). Trước đây Hòa Thượng Thích Minh Đức giữ số tài liệu này, sau khi sắp qua đời, ông giao lại cho ông Lê Nhự thay mặt họ Lê cất giữ.

Dẫn chúng tôi đến nhà cụ Lê Nhự, hiện nay ở thị trấn Liên Hương, anh Tiên cho biết, trước đây gia đình cụ Nhự định cư ở xã Bình Thạnh. Cụ mừng lắm và cho chúng tôi xem tất cả những tài liệu mà dòng họ đã cất giữ hàng trăm năm qua. Đây là những tài liệu quý, viết bằng chữ Hán cho thấy tổ tiên họ từng được vua Tự Đức phong chức Cai đội, cai quản cả một vùng biển đảo rộng lớn từ Bình Thuận đến Khánh Hòa.

Những tài liệu quý này hiện do cụ Lê Nhự (85 tuổi) là hậu duệ đời thứ 5 của ông Cai đội Lê Non hiện đang lưu giữ tại gia đình. Nếu tính theo sắc chỉ sớm nhất là tờ lệnh đề ngày 16 tháng hai năm Tự Đức thứ nhất (1847) của triều đình bổ nhiệm cho ông Lê Văn Châm (anh ruột của ông Lê Non) giữ chức vụ Đội tả vệ thứ năm thủy binh tỉnh Bình Thuận, đến nay đã 165 năm.

Tương truyền 2 anh em ông là những người giỏi nghề sông nước, thuộc đường đi nước bước, nắm được những dòng nước trên biển, dò được hướng đi đêm và có tài cầm quân thủy, nên được Bộ Công trình vua Tự Đức phong làm Cai đội.

Tài liệu bao gồm 5 tờ sắc: 2 sắc phong của vua Tự Đức và 5 sắc chỉ của tuần vũ Bình Thuận và Khánh Hòa. Nội dung là bổ nhiệm chức vụ và giao nhiệm vụ cho các ông Lê Non và Lê Văn Châm chỉ huy và điều động lính thủy binh làm nhiệm vụ giữ gìn biển đảo trong hải phận từ Bình Thuận đến Khánh Hòa. Biết là tài liệu quý, nên nhiều thế hệ trước đã cẩn trọng cất giữ, hơn nữa đây là kỷ vật lâu đời của triều đình với dòng tộc họ Lê, dù trải qua nhiều trận binh biến, khói lửa của chiến tranh thời phong kiến và sự tàn khốc của 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhưng dòng tộc đã phân công người cất giữ cẩn trọng. Thỉnh thoảng tộc họ có việc hay ngày giỗ của cụ Cai đội, mới mở ra để cho con cháu trong tộc họ thấy kỷ vật của ông cha để lại. Sở dĩ 2 tờ sắc phong của vua Tự Đức và 5 sắc chỉ (tờ lệnh) còn khá nguyên vẹn suốt 165 năm qua là nhờ được làm bằng chất liệu giấy dó, được cất giữ trong hộp bằng gỗ, bên trong là một ống tre, được quấn vải điều lại được để nơi cao ráo.

Như đã nói ở trên, tất cả các tài liệu này đều bằng chữ Hán, một số đã được tộc họ cụ Lê Nhự cho dịch ra chữ Quốc ngữ. Nhưng để cho chắc và có dịp đối chiếu các tài liệu dịch thuật, chúng tôi đã nhờ thầy Lê Viết Sơn (Thích Quảng Cao) trụ trì chùa An Lạc tại xã Hàm Thắng, huyện Hàm Thuận Bắc và chị Võ Thị Tâm, chuyên viên nghiên cứu Hán Nôm ở Bảo tàng Bình Thuận dịch lại.

Qua nghiên cứu các bản dịch, các tài liệu này còn xác thực thêm những thông tin ghi chép trong các bộ chính sử của triều Nguyễn về các đội thủy binh thời đó, cũng như việc điều động, bổ nhiệm, kỷ luật trong quân đội, các bản tấu của Bộ Công với triều đình. Những văn bản cổ xưa còn thể hiện về cách thức tổ chức của đội thủy quân triều Nguyễn, phiên chế, cách tuyển chọn lính thủy…

Tại tờ lệnh thứ nhất của Quan tuần vũ Bình Thuận và Khánh Hòa đề ngày 16 tháng hai năm Tự Đức thứ nhất (1847) thăng chức và giao nhiệm vụ cho ông Lê Văn Châm giữ chức vụ Đội tả vệ thứ năm thủy binh tỉnh Bình Thuận.

Nội dung tờ lệnh: “Các tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận và các cơ quan hành chính, Tuần vũ - Ngự sử - Phó đề đốc và các ngành rõ cùng các cơ quan lương thực thi hành. Chiếu văn bản của ngành Quân đội trong bản tỉnh. Nay xác nhận đội tả vệ thủy binh Biên phòng thứ năm, các đội trưởng có nhiệm vụ: Không trễ nải giờ giấc, không vắng mặt tuần tra thi hành khẩn trương, giữ gìn biên giới, chiếu các khoản đã ghi, đốc thúc nghiêm túc theo lệnh. Phải tuân hành theo thông báo này, tất cả các công sở, cơ quan Quân vụ làm trọn trách nhiệm, nếu bê trễ, chần chờ chiếu theo lệnh Quân pháp xử trị.

Ông Lê Văn Châm giữ chức vụ Đội tả vệ thứ năm thủy binh tỉnh Bình Thuận chiếu nhiệm vụ thi hành”.

Tại tờ lệnh thứ hai của Quan tuần vũ Bình Thuận, ngày 16 tháng giêng năm Tự Đức thứ 17, giao cho ông Lê Non làm Cai đội.

Nội dung tờ lệnh: “Đội thủy binh có mười vị, trong đó có một đội viên có nhiệm vụ đứng ra cai quản và điều bát. Đội thủy binh này đã làm vẻ vang, chiến đấu bảo vệ biên giới trong khi thi hành trách nhiệm. Giờ nào việc ấy rất nghiêm, chẳng lúc trễ nải việc quân được phân bổ, cứ thời gian là mười lăm ngày kiểm tra thao tác đốc thúc. Có Phó tổng người Chiêm Thành là Dương Vân, theo dõi ghi nhận làm chứng. Mệnh lệnh này trao cho ông Lê Non tùy nghi sử dụng”.

Nội dung tờ lệnh thứ ba của Quan thượng thơ bộ binh, kiêm Tuần vũ:“Thống lãnh hai tỉnh Bình Thuận, Khánh Hòa chỉ đạo, hãy tuân theo và thi hành lệnh này, trong bảy đội thủy binh với số lượng 30 người có danh sách ghi theo thuyền sách thuộc hai tỉnh Bình Thuận và Khánh Hòa.

Nay lấy đội thủy binh thứ 5 làm tiền đội đốc suất bảy đội… Cương lĩnh nắm vững. Lệnh, Luật rõ ràng, hai vệ đội trưởng cai quản trọn vẹn trên các tuyến hệ sông biển làm nhiệm vụ bảo vệ, nếu sai trái, không tuần giữ công việc bảo vệ, trốn tránh trách nhiệm, thì y theo Quân pháp xử trị như công bố.

Nay cấp cho đội thứ 5 thừa sai Chánh đội trưởng là ông Lê Non y cứ nhiệm vụ thi hành”

Ngày mùng một tháng hai năm Tự Đức thứ 17

Tuần vũ hai tỉnh Bình Thuận, Khánh Hòa

Ấn ký.

Đó là nội dung của 3/5 sắc chỉ của chính quyền hai tỉnh Bình Thuận và Khánh Hòa lệnh giao nhiệm vụ cho 2 anh em ông Lê Non và Lê Văn Châm, dùng lực lượng thủy binh để bảo vệ biên cương và hải đảo.

Gian trong nhà cụ Lê Nhự hiện đang thờ hai sắc phong của vua Tự Đức, phong chức và giao nhiệm vụ cho ông Lê Non. Cả 2 dụ sắc của triều đình được dòng họ hậu duệ cất giữ cẩn thận như là báu vật, nên đã gần hai thế kỷ vẫn còn như nguyên. Đặc biệt là dấu ấn triều đình còn nguyên màu mực đỏ và rõ ràng đến từng nét.

Nội dung sắc phong thứ nhất:

“Sắc: Thí sai Suất đội Lê Non thuộc đội 5 đội thủy vệ Bình Thuận đã kinh qua chức Thí sai do viên Cai tỉnh đề cử. Nay Bộ Binh đồng ý chuẩn y bổ thụ giữ chức Chánh đội trưởng Suất đội Suất nội đội binh thủy đồng thời cai quản việc điều động người thi hành công vụ. Nhược bằng không làm tròn nhiệm vụ thì theo luật binh mà xử phạt. Kính đấy!”

Ngày 29 tháng năm năm Tự Đức thứ 17

Cuối bản sắc phong có đóng ấn của triều đình “Sắc mệnh chi bảo”

Nội dung sắc phong thứ hai:

“Sắc: Hiệp quản Lê Non thuộc Tinh binh Suất đội thủy vệ Bình Thuận đã được ân chuẩn thăng một trật, nay Cai tỉnh y theo đó chuẩn thăng làm Cai đội tinh binh đồng thời cai quản đội biện binh. Phàm mọi việc cứ y theo lệ mà thừa hành. Nhược bằng không làm tròn nhiệm vụ thì theo luật binh mà xử phạt. Kính đấy!

Ngày 8 tháng năm năm Tự Đức thứ 23.

Cuối bản sắc phong có đóng ấn của triều đình “Sắc mệnh chi bảo”

Những sắc phong và sắc chỉ trên của triều đình nhà Nguyễn và chính quyền hai tỉnh Bình Thuận, Khánh Hòa từ nửa đầu thế kỷ XIX, phong chức và giao nhiệm vụ cho Cai đội là hai anh em ông Lê Non và Lê Văn Châm được cụ Lê Nhự là hậu duệ đời thứ 5 lưu giữ đến nay là một bằng chứng xác đáng chứng minh rằng từ lâu nhà nước chúng ta đã có các hải đội thủy binh, để quản lý và bảo vệ vùng biển và hải đảo. Thời đó Trường Sa cũng thuộc địa phận tỉnh Khánh Hòa, chắc chắn có sự liên hệ gần gũi giữa Trường Sa và đất liền, bằng những chuyến hải trình của các đội hùng binh do 2 cai đội Lê Non và Lê Văn Châm là những vị chỉ huy tài giỏi và là những người con của xã Bình Thạnh, đến nay chúng ta mới biết rõ hơn về những chiến công của họ.