“Ánh thép” tài hoa trong ống kính Vũ Kim Khoa

Trong dịp kỷ niệm Quốc tế lao động 1.5 vừa qua, tại Nhà Văn hoá Công nhân Gang thép Thái Nguyên đã diễn ra một cuộc triển lãm nhiếp ảnh mang tên Ánh thép của Vũ Kim Khoa. Cuộc triển lãm được công chúng địa phương rất qua tâm, đặc biệt là những người thợ gang thép, bởi nó được tổ chức như là một sự tri ân của tác giả đối với họ.

Đây cũng là cuộc triển lãm cá nhân lần thứ hai của nghệ sĩ nhiếp ảnh Vũ Kim Khoa với sự bảo trợ của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam, và như lời phát biểu chúc mừng của ông Chu Chí Thành - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, thì đây “là món quà đặc sắc của nghệ sĩ Vũ Kim Khoa và cũng là của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam gửi tặng những người lao động nhân ngày Quốc tế lao động 1.5”.

Tại triển lãm, công chúng yêu mến nghệ thuật nhiếp ảnh có dịp thưởng lãm 51 tác phẩm được lựa chọn từ hàng trăm bức ảnh đặc sắc, tiêu biểu cho thành quả của hơn hai mươi năm say mê lao động nghệ thuật và gắn bó với đề tài công nghiệp gang thép của tác giả Vũ Kim Khoa.

Nổi lên trong triển lãm là những bức ảnh ghi lại các khoảnh khắc về con người, về ngành công nghiệp gang thép Thái Nguyên. Những chiều không gian đã làm nên toàn cảnh đời sống lao động sản xuất sôi động trên các công trường, nhà máy, trong một chu trình sản xuất khép kín, từ khai thác quặng sắt, khai thác than, đến luyện gang, luyện cán thép và các hoạt động phụ trợ.

Có thể nói, trải theo thời gian, 51 tác phẩm là hình ảnh thu nhỏ của hơn hai mươi năm phát triển và trưởng thành của ngành công nghiệp gang thép nói chung, của Công ty gang thép Thái Nguyên nói riêng trong công cuộc đổi mới đất nước. Sự phát triển ấy được người nghệ sĩ - công nhân Vũ Kim Khoa ghi lại bằng nghệ thuật ánh sáng một cách cần mẫn và tài hoa.

Những người thợ làm gang thép Thái Nguyên thật sự thích thú khi gặp lại từng quãng đời của mình bên những giai đoạn sản xuất và công nghệ khác nhau, từ công nghệ luyện thép lò bằng cũ kỹ đốt bằng dầu nặng - công nghệ của thời kỳ đầu tiên, hay công nghệ lò điện 30 tấn cuối những năm tám mươi… Và đó cũng chính là sự tiếp nối và trưởng thành của các thế hệ công nhân gang thép.

Tác phẩm Khởi nguồn.

Nói về niềm say mê của mình, Vũ Kim Khoa bảo rằng: “Nhiều người coi chụp ảnh về đề tài công nghiệp gang thép là rất khó, vì nó khô khan và đơn điệu, suốt ngày chỉ quanh quẩn với lò, với máy… Nhưng tôi luôn thấy hứng thú, chưa bao giờ chán, vì tôi đã tìm thấy ở đó nguồn cảm hứng thẩm mỹ cho mình. Có lẽ vì tôi là người thợ, nên tôi hiểu và tự hào về đồng nghiệp, về khu gang thép mà tôi đã gắn bó suốt một đời làm thợ”.

Đó là lý do mà các tác phẩm của anh trong triển lãm lần này đã đem lại cảm giác lạ lẫm, tươi mới cho người thưởng thức. Bởi dù cùng được khai thác ở một không gian, một dây chuyền sản xuất, với nhân vật trung tâm luôn là những người thợ mang trang phục bảo hộ lao động, song các bức ảnh không hề lặp lại từ góc nhìn đến bố cục, đường nét, sắc màu. Mỗi tác phẩm chứa đựng một cảm xúc, một chiều sâu văn hoá, thể hiện sự độc đáo trong con mắt thẩm mỹ của nghệ sĩ.

Bức Nhạc trưởng như một bản giao hưởng đang vang lên mạnh mẽ, hùng tráng, mà ngàn tia lửa thép như là hình ảnh tuyệt đẹp của lớp lớp thanh âm, nổi bật trên nền âm thanh ấy là hình ảnh người thợ - người nghệ sĩ.

Tác phẩm Dải nơ công nghiệp.

Dải nơ công nghiệp lại là kết quả của trí tưởng tượng phong phú và tinh tế, kết hợp với kỹ thuật xử lý ánh sáng bằng cách khép nhỏ cửa điều sáng, tốc độ chậm và độ nhạy thấp của film, khiến những vòng thép cán trở nên dịu dàng, mềm mại như những chiếc nơ đỏ duyên dáng.

Tác phẩm Cốt lõi công trình.

Trên mạch suy tư trầm tĩnh, bố cục chắc khoẻ và khai thác tối đa sự tương phản ánh sáng, tác phẩm Cốt lõi công trình thể hiện rõ nét phong cách riêng của Vũ Kim Khoa: một công trình đang xây dựng khắc họa lên nền hoàng hôn vóc dáng bề thế, mái vòm cong cong, những khối bê tông, sừng sững trong tư thế vươn lên, và thêm nữa là một mặt trời “đậu” dưới cần trục như ngọn đèn bình dị… Bám sát đối tượng sáng tác, khai thác đến cùng cái mới, cái đẹp và không tiếc thời gian, nguyên liệu - đó là nguyên tắc tác nghiệp của người nghệ sĩ tài hoa ở môn nghệ thuật khá… tốn kém này.

Hơn 20 năm trước, sau ngày đất nước thống nhất, chàng trai Vũ Kim Khoa ở quê lúa Hải Dương đã hăm hở thoát ly gia đình, lên làm công nhân tại Khu liên hợp gang thép Thái Nguyên. Năm 1980, anh được cử sang học nghề KCS (kiểm tra chất lượng sản phẩm) của ngành thép tại Công hoà dân chủ Đức. Một điều may mắn là, ngoài việc học nghề, anh được những người công nhân ham mê nghệ thuật ở Câu lạc bộ Nhiếp ảnh thành phố Frankfurt truyền cho “thú chơi” ảnh nghệ thuật và kỹ thuật nhiếp ảnh. Trở về nước vào năm 1984, Vũ Kim Khoa vừa làm thợ vừa lặng lẽ nuôi dưỡng “thú chơi” ấy.

Hàng ngày lao động, quan sát, hoà mình với nhịp sống công nghiệp sôi động, với những vui buồn đời thợ như khuất lấp trong ầm ào tiếng máy và rừng rực ánh lửa lò cao. Anh đã sớm nhận ra mảng đề tài công nghiệp, công nhân chính là “vỉa quặng” quý anh có thể khai thác cho thoả niềm ham mê. Những lò cao lừng lững, những suối thép chảy như vô tận, gương mặt rắn rỏi và vóc dáng khỏe khoắn của những người thợ gang thép, những cây hoa sữa xanh mướt trên bãi quặng Trại Cau… ngày ngày nuôi dưỡng cảm hứng sáng tạo và sự miệt mài lao động nghệ thuật của người kỹ thuật viên KCS.

Chăm chỉ học hỏi, khám phá, tận dụng các yếu tố kỹ thuật và kinh nghiệm của các nghệ sĩ là thầy dạy của anh như Văn Bảo, Đỗ Huân, Hà Tường, Vũ Nhật… để rồi chọn hướng đi riêng cho mình, Vũ Kim Khoa đã bước vào giới nhiếp ảnh với những thành công liên tiếp: Tác phẩm Khơi nguồn giành giải ảnh xuất sắc toàn quốc, nằm trong bộ ảnh 10 tác phẩm gửi đi dự triển lãm của FIAP tại Thuỵ Sĩ năm 1999, góp phần “rinh” về Huy chương Bạc đồng đội cho Việt Nam; tác phẩm Phút quyết định giành Huy chương đồng Triển lãm ảnh nghệ thuật toàn quốc năm 2002.

Và bộ sưu tập giải thưởng của anh cứ đầy dần lên với gần hai mươi Huy chương Vàng, Bạc, Đồng qua các liên hoan, triển lãm ảnh cấp tỉnh, khu vực và cả nước. Vũ Kim Khoa cũng là người có công lớn trong việc gây dựng phong trào nhiếp ảnh nghệ thuật ở tỉnh Thái Nguyên. Năm 1987, anh cùng một số anh em công nhân say mê nhiếp ảnh lập ra Câu lạc bộ nhiếp ảnh công nhân gang thép.

Đây là câu lạc bộ nhiếp ảnh công nhân duy nhất trên cả nước, được Công ty Gang thép Thái Nguyên đỡ đầu và Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam bảo trợ về chuyên môn. Câu lạc bộ hoạt động liên tục và cống hiến cho nền nghệ thuật nhiếp ảnh quốc gia nhiều tác phẩm có chất lượng tư tưởng - nghệ thuật cao, câu lạc bộ có 30 hội viên mà có tới 11 người là hội viên Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, trong đó có nhiều người là công nhân đang trực tiếp lao động sản xuất như Thế Hoàng, Đồng Đăng,…

Riêng với Vũ Kim Khoa, anh là Chi hội trưởng Chi hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tại Thái Nguyên, và là một trong hai nghệ sĩ ở Thái Nguyên được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhiếp ảnh xuất sắc (E.VAPA) của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam.

Những năm gần đây, “tay máy” của Vũ Kim Khoa ngày càng trở nên sung mãn, ống kính của người nghệ sĩ được mở rộng để khai thác cái đẹp trên mọi đề tài, góc độ của cuộc sống.

Nhưng hình ảnh người thợ luôn là nguồn cảm hứng chủ đạo, là trung tâm trong các tác phẩm về đề tài công nghiệp mà anh tìm đến. Họ trở thành linh hồn, làm nên sức sống và sự độc đáo cho mỗi tác phẩm nghệ thuật của anh qua những gương mặt rắn rỏi, những tư thế, tác phong công nghiệp khoẻ khoắn, mạnh mẽ, với nhịp độ lao động khẩn trương, sôi nổi trong môi trường và điều kiện sản xuất khắc nghiệt. Họ cũng là khán giả mà anh hướng đến mỗi khi bấm máy, và họ cũng chính là đông đảo khách mời đã có mặt trong mỗi cuộc triển lãm của anh, như những nhân vật bước ra từ mỗi khuôn hình.

Vũ Kim Khoa bảo rằng: “Tôi muốn nói về những người làm ra gang thép bằng chính sản phẩm của họ, muốn công chúng yêu nghệ thuật thấy được công sức của người thợ gang thép, để biết trân trọng hơn thành quả lao động của họ”.

Được hỏi về kỷ niệm sâu sắc trong quá trình hoạt động nghệ thuật nhiếp ảnh, Vũ Kim Khoa mỉm cười buồn buồn khi kể về một cuộc thi ảnh nghệ thuật ở địa phương cách đây mấy năm. Ở đó, ban tổ chức cuộc thi đã nhất quyết loại các bức ảnh chụp những quầng lửa lò, những vầng hoa thép như pháo hoa ra khỏi vòng chấm giải, vì coi đó là những bức ảnh chụp về… “sự cố” trong sản xuất gang thép (!), mặc cho anh và đồng nghiệp hết lời giải thích.

“Người am hiểu nghệ thuật nhiếp ảnh đã không có nhiều, người am hiểu đời sống công nghiệp và công nhân lại càng ít hơn. Có thể coi đó là một cản trở trong việc quảng bá tác phẩm của anh em nghệ sĩ say mê lĩnh vực này, để tác phẩm nghệ thuật đích thực đến được với đông đảo người lao động, thay cho những bức ảnh nhợt nhạt, thiếu giá trị thẩm mỹ”, nghệ sĩ Vũ Kim Khoa bảo vậy.

Năm mươi tuổi đời, gần ba mươi năm gắn bó với đề tài và phong trào nhiếp ảnh của công nhân gang tháp, đến nay nghệ sĩ Vũ Kim Khoa vẫn miệt mài với niềm say mê của mình. Những vầng hoa thép như sao sa, những dòng gang rực hồng cùng nhịp điệu lao động công nghiệp sôi động vẫn ngày ngày mời gọi, thúc giục anh tiếp tục khám phá và cống hiến, làm đẹp thêm cuộc sống của những người thợ.