Xử lý toàn diện các dự án thua lỗ

Nhằm sớm giải quyết dứt điểm bất cập, vướng mắc để chấm dứt tình trạng thua lỗ, khắc phục tối đa thiệt hại cho Nhà nước và xã hội đối với một số dự án, doanh nghiệp (DN) thuộc ngành Công thương, Bộ Chính trị đã yêu cầu các cơ quan liên quan khẩn trương triển khai thực hiện các phương án xử lý đạt hiệu quả cao nhất; tiến hành thanh tra, kiểm toán, điều tra để làm rõ những sai phạm, vi phạm pháp luật ở từng dự án, DN, làm rõ trách nhiệm từng tổ chức, cá nhân liên quan, xử lý nghiêm minh, sớm hoàn tất các thủ tục tố tụng theo quy định của pháp luật,... Ðó cũng là tinh thần quyết tâm của Ðảng trong thực hiện các Nghị quyết T.Ư 4 và T.Ư 5, khóa XII về xây dựng, chỉnh đốn Ðảng; tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước (DNNN).

Theo báo cáo của Ban cán sự đảng Bộ Công thương trình Bộ Chính trị, 12 dự án, doanh nghiệp (gọi chung là dự án) thua lỗ thuộc sáu nhóm ngành sản xuất: phân bón, nhiên liệu sinh học, thép, xơ sợi polyester, đóng tàu, bột giấy, có tổng mức đầu tư ban đầu là 43.673,63 tỷ đồng, sau điều chỉnh lên 63.610,96 tỷ đồng. Tổng lỗ lũy kế của 10 nhà máy đang sản xuất hoặc đã dừng sản xuất đến ngày 31-12-2016 là 16.126,02 tỷ đồng; tài sản của 12 nhà máy là 57.679,02 tỷ đồng, nhưng số tiền nợ phải trả 55.063,38 tỷ đồng. Như vậy, nếu đem trừ hết nợ thì tài sản của 12 nhà máy còn lại không đáng kể. Nhìn vào những con số nêu trên thấy một điều khá phổ biến và cũng là một trong những lý do làm cho DN thua lỗ. Ðó là, trong quá trình thi công, mức đầu tư phải điều chỉnh cho 12 dự án tăng tới 45,65% mức đầu tư ban đầu. Vì thế, giá thành sản phẩm tăng (đối với các dự án đã đưa vào khai thác), hoặc làm cho dự án không còn khả thi, buộc phải dừng thi công. Bộ Chính trị cho rằng, đây là bài học đắt giá cho các cấp, các ngành trong việc đầu tư, quản lý và khai thác nguồn lực nhà nước trong hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng nêu trên là công tác lập dự án yếu kém, thiếu tầm nhìn chiến lược; dự báo thiếu chính xác, không sát thực tế về thị trường, đầu vào, đầu ra, thiết bị công nghệ, giá cả, lãi suất. Công tác thẩm định, phê duyệt dự án yếu kém. Cơ chế quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của các cơ quan tham gia quá trình thẩm định chưa cụ thể, năng lực thực hiện yếu kém. Công tác quản lý, tổ chức sản xuất thiếu hiệu quả do năng lực và kinh nghiệm của đội ngũ cán bộ quản lý hạn chế. Công tác kiểm tra, giám sát, đánh giá đầu tư đối với các dự án của cơ quan quản lý nhà nước chưa thường xuyên, sâu sát, yếu kém, dẫn tới không kịp thời phát hiện, xử lý khó khăn vướng mắc.

Về thiếu tầm nhìn chiến lược, dự án Nhà máy xơ sợi Ðình Vũ là một thí dụ tiêu biểu. Năm 2008, khi phê duyệt đầu tư xây dựng nhà máy, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) và Công ty cổ phần Hóa dầu và Xơ sợi dầu khí (PVTex) tham vọng đáp ứng 40% thị phần sản phẩm xơ và 12% thị phần sợi trong nước, hỗ trợ ngành dệt may có thêm nguồn nguyên liệu. Công trình được đầu tư hơn 7.200 tỷ đồng, với các trang thiết bị, công nghệ được coi là hiện đại thuộc hàng tiên tiến của thế giới. Thế nhưng, quá trình đầu tư xây dựng thì chậm tiến độ; chạy thử, vận hành thì nhà máy liên tục bị trục trặc, kể cả khi thay thế thiết bị bị hỏng và lúc duy trì hoạt động ở mức 50% công suất thiết kế. Dự kiến nhà máy chỉ cần 500 nhân viên nhưng đến lúc hoạt động lại cần tới 1.000 cán bộ, công nhân viên. Sau nhiều lần vận hành rồi tạm dừng, nhà máy lỗ hơn 1.085 tỷ đồng (năm 2014) và chính thức dừng hoạt động từ tháng 9-2015, khiến gần 1.000 cán bộ, nhân viên không có việc.

Ðiều đáng bàn nữa là có những DN kinh doanh thua lỗ trầm trọng nhưng lương của người quản lý vẫn cao ngất ngưởng. Năm 2015, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam (Vinachem), mặc dù lợi nhuận sụt giảm hơn 20% và báo lỗ hơn 200 tỷ đồng trong sáu tháng đầu năm 2016, song thu nhập bình quân hằng tháng của lãnh đạo ở đây vẫn là 48,5 triệu đồng/người. Một số cán bộ quản lý trực tiếp các DN kinh doanh thua lỗ, nhưng vẫn được luân chuyển công tác, bổ nhiệm giữ chức vụ cao hơn. Ðiển hình là Trịnh Xuân Thanh, Chủ tịch Hội đồng quản trị PVC thời đó, kinh qua nhiều chức vụ khác rồi làm Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang. Vũ Ðình Duy, Tổng Giám đốc PVTex, sau khi xuống Phó Tổng Giám đốc, lại được “thần tốc” bổ nhiệm làm Phó Giám đốc Sở Công thương TP Hải Phòng; Phó Cục trưởng An toàn kỹ thuật và Môi trường công nghiệp và cuối cùng là Thành viên Hội đồng thành viên Vinachem.

Xách định DNNN có vai trò là lực lượng nòng cốt của nền kinh tế, Ðảng ta luôn quan tâm chỉ đạo đổi mới phát triển loại hình DN này. Hội nghị T.Ư 3 khóa IX đã ban hành Nghị quyết về "Tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước". Theo đó, việc cơ cấu lại DNNN được đẩy mạnh, số lượng DNNN được thu gọn hơn, tập trung vào những ngành, lĩnh vực then chốt; cơ chế hoạt động có bước đổi mới theo hướng tự chủ kinh doanh, cạnh tranh bình đẳng, công khai, minh bạch hơn. Nhưng nhìn chung hiệu quả sản xuất, kinh doanh của nhiều DN thấp, chưa tương xứng với tài sản và nguồn lực; thất thoát, lãng phí còn lớn.

DNNN hoạt động kém hiệu quả, kinh doanh thua lỗ luôn được dư luận xã hội, báo chí quan tâm, mổ xẻ và phân tích sâu sắc. Ðối với các dự án thua lỗ nêu trên, Báo Nhân Dân đã tổ chức điều tra, nghiên cứu, phản ánh trong các loạt bài dài kỳ với tiêu đề: Những con nợ của nền kinh tế (đăng từ ngày 18-10 đến 24-10-2016); Cuộc đại phẫu những “khối u” nghìn tỷ (đăng từ ngày 31-5 đến 2-6-2017). Các loạt bài này đã chỉ rõ bức tranh ảm đạm của các DN thua lỗ, nêu rõ nguyên nhân, trách nhiệm của tập thể, cá nhân liên quan, kiến nghị giải pháp khắc phục. Ðiều lạ lùng là dù đã có nhiều bài học nhãn tiền, nhưng có DN vẫn cứ lao vào như thiêu thân; một số người đứng đầu DN vì lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm, tầm nhìn ngắn hạn, dù biết rõ hiểm họa nhưng bất chấp. Ngay cả ở vai trò cơ quan quản lý chuyên ngành, cũng thấy lấp ló đây đó hiện tượng một số cá nhân coi việc đầu tư là cơ hội vun vén lợi ích bản thân, “tiếp tay” cho những hành vi sai trái.

Thấy rõ thực trạng hoạt động của các DNNN, Trung ương Ðảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư thường xuyên chỉ đạo quyết liệt, cụ thể. Tại phiên họp các đồng chí lãnh đạo cao nhất của Ðảng, Nhà nước, tháng 8-2016, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã yêu cầu Ban cán sự đảng Chính phủ chỉ đạo Ban cán sự Ðảng Bộ Công thương báo cáo Bộ Chính trị các dự án thua lỗ để có hướng giải quyết. Sau đó, trong phiên họp thứ 11 Ban Chỉ đạo T.Ư về phòng, chống tham nhũng, ngày 28-12-2016, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Trưởng Ban Chỉ đạo nhấn mạnh phải đẩy nhanh tiến độ thanh tra, kiểm toán, xử lý các dự án đầu tư lớn thua lỗ kéo dài, không hoạt động được và khẩn trương điều tra khi có dấu hiệu tội phạm. Sự chỉ đạo kiên trì, quyết liệt của Tổng Bí thư thể hiện quyết tâm cao của Ðảng, thà đau một lần để xử lý dứt điểm, không để “những con nợ của nền kinh tế” tiếp tục làm suy kiệt kinh tế đất nước, giảm lòng tin của nhân dân.

Quan điểm chỉ đạo của Bộ Chính trị là kiên quyết xử lý các dự án, DN thua lỗ, kém hiệu quả theo nguyên tắc và cơ chế thị trường; tôn trọng nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm của DN; Nhà nước không cấp thêm vốn vào các dự án nêu trên,...

Ðể xử lý 12 dự án nêu trên, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập Ban Chỉ đạo của Chính phủ do một Phó Thủ tướng Chính phủ làm Trưởng ban với các thành viên là lãnh đạo các bộ, ngành liên quan. Ngay sau đó, Ban Chỉ đạo đã làm việc tại chín trong tổng số 12 dự án và bước đầu tạo những chuyển biến tích cực, có kết quả cụ thể ở một số dự án, DN.

Đánh giá hiệu quả sản xuất, kinh doanh và đóng góp của nhiều DNNN còn thấp, chưa tương xứng với nguồn lực Nhà nước đầu tư; nợ nần, thua lỗ, thất thoát lớn, Hội nghị T.Ư 5, khóa XII đã ban hành Nghị quyết về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả DNNN. Theo đó, một trong những mục tiêu đến năm 2020 được Trung ương xác định là, tập trung xử lý dứt điểm các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước, các dự án, công trình đầu tư của DNNN kém hiệu quả, thua lỗ kéo dài. Ðáng chú ý là tiến hành đồng bộ các giải pháp thực hiện hai Nghị quyết T.Ư 4 và T.Ư 5, khóa XII; rà soát, đánh giá toàn diện thực trạng và phân loại các DNNN, để có giải pháp cơ cấu lại, xử lý phù hợp. Ðối với DN mà Nhà nước không cần nắm giữ cổ phần, vốn góp chi phối hoặc không cần nắm giữ cổ phần, vốn góp thì thực hiện cổ phần hóa, bán, khoán, cho thuê, giải thể, phá sản. Những DN mà Nhà nước cần nắm giữ 100% vốn hoặc nắm giữ cổ phần, vốn góp chi phối thì cơ cấu lại bằng cơ chế, chính sách phù hợp.

Ðối với những dự án đầu tư thua lỗ, thực hiện cơ cấu lại và chuyển nhượng dự án cho nhà đầu tư thuộc thành phần kinh tế khác. Làm rõ trách nhiệm và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật những vi phạm của các tổ chức, cá nhân liên quan để xảy ra tình trạng DNNN, dự án đầu tư thua lỗ, thất thoát, lãng phí lớn; phát hiện, ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, xung đột lợi ích; tình trạng cán bộ lãnh đạo, quản lý của DNNN móc ngoặc với cán bộ, công chức nhà nước để hình thành "nhóm lợi ích", "sân sau", lạm dụng chức vụ, quyền hạn thao túng hoạt động của DNNN, trục lợi cá nhân, tham nhũng, lãng phí, gây tổn hại cho Nhà nước và DN. Rà soát, hoàn thiện các quy định, văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, điều hành bảo đảm công khai, minh bạch, góp phần xóa bỏ cơ chế "xin - cho", "duyệt - cấp"; ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực, "lợi ích nhóm", "sân sau", trục lợi trong quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công, cổ phần hóa DNNN, vốn đầu tư, đất đai, tài nguyên, khoáng sản, tài chính, ngân hàng, thuế, hải quan, phân bổ, quản lý và sử dụng biên chế...