Trong thời gian gần đây, lợi dụng quy định cho phép nhập khẩu các phế liệu làm nguyên liệu sản xuất, một số doanh nghiệp đã cố ý hoặc vô tình nhập khẩu các phế liệu, phế thải độc hại gây ô nhiễm môi trường. Ðặc biệt là các phế liệu thuộc nhóm nhựa đã được nhập ồ ạt vào các cảng của TP Hồ Chí Minh khiến dư luận hết sức quan tâm và lo lắng. Ðứng trước thực trạng này, ngày 23-6-2004, Văn phòng Chính phủ đã có công văn số 3166/VPCP-KG về việc nhập khẩu phế liệu, phế thải gây ô nhiễm môi trường, yêu cầu Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức kiểm tra, xử lý kiên quyết các trường hợp vi phạm và báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả thực hiện.
Thực hiện công văn của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã giao Cục Bảo vệ môi trường chủ trì, phối hợp các cơ quan liên quan tổ chức đoàn thanh tra, khảo sát tại TP Hồ Chí Minh.
Sau khi làm việc với lãnh đạo Sở Tài nguyên và Môi trường TP Hồ Chí Minh và lãnh đạo Cục Hải quan TP Hồ Chí Minh, đoàn thanh tra đã đến khảo sát tại bốn địa điểm: Tân Cảng, Cảng ICD Transimex, Cảng VICT và Cơ sở gia công nghiền mảnh chai nhựa phế liệu của Công ty sản xuất - kinh doanh - xuất nhập khẩu quận 8.
Theo báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường TP Hồ Chí Minh, sau hai tháng áp dụng Quyết định số 03/2004/QÐ-BTNMT về việc ban hành quy định bảo vệ môi trường đối với phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất (gọi tắt là QÐ03). Cụ thể là tháng 5, 6-2004, đã có 131 hồ sơ xin nhập phế liệu về làm nguyên liệu sản xuất thuộc ba nhóm giấy, nhựa và kim loại đã được kiểm tra về mặt môi trường. Trong đó nhóm phế liệu giấy, kim loại đều được thông qua dễ dàng. Riêng 19 hồ sơ thuộc nhóm nhựa đã có bốn hồ sơ vi phạm quy cách đã được Sở Tài nguyên và Môi trường TP Hồ Chí Minh kiểm tra tại cảng (số còn lại chưa được kiểm tra).
Tại đây, phần lớn nhựa phế liệu được nhập về với nhiều dạng khác nhau, trong đó chủ yếu là các loại bao bì nhựa đã qua sử dụng như chai đựng nước giải khát các loại (Coca cola, Pepsi, Lenonlime, 7up...); các loại chai nhựa, bình nhựa được thu gom, phân loại từ chất thải sinh hoạt (chai đựng chất tẩy rửa, các loại chai dùng cho mỹ phẩm...) và ni-lông dạng tấm, túi không rõ nguồn gốc. Tất cả các loại phế liệu trên đều không đúng với quy cách được quy định tại điều 5, mục 4, khoản c đã quy định rõ "Vật liệu tận dụng: các loại bao bì đựng nước khoáng, nước tinh khiết đã qua sử dụng".
Báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường TP Hồ Chí Minh và Cục Hải quan TP Hồ Chí Minh cũng cho biết: Một số doanh nghiệp đã lợi dụng nhập khẩu phế liệu để nhập khẩu các mặt hàng cấm như lốp xe cũ, a-mi-ăng am-phi-bol... nhưng hiệu lực xử lý các doanh nghiệp vi phạm còn hạn chế.
Tại ba cảng trên địa bàn thành phố, kiểm tra 8/13 container chứa phế liệu, phế thải nhựa nhập khẩu vi phạm quy định đang bị tạm giữ cho thấy tất cả các lô hàng trên đều vi phạm về chủng loại phế liệu quy định theo QÐ03 (chai nhựa đựng nước ngọt, dầu ăn, dầu nhớt, hóa mỹ phẩm chưa rửa sạch, màng mỏng PE đã qua sử dụng không rõ nguồn gốc, màng PE dầu mảnh chưa qua sử dụng và chai PE phế phẩm chưa qua sử dụng). Một lô hàng vi phạm cả về khai báo hàng hóa sai. Các lô chai nhựa thể hiện chỉ mới được phân loại ở mức tách riêng rác thải nhựa với các rác thải khác, tiềm ẩn nhiều loại tạp chất chưa xác định rõ ràng.
Tại cơ sở gia công nghiền mảnh chai nhựa phế liệu của Công ty sản xuất - kinh doanh - xuất nhập khẩu quận 8, đoàn thanh tra cũng nhận thấy lô hàng nhựa phế liệu nhập khẩu để gia công của cơ sở này có nhiều dấu hiệu vi phạm QÐ03 như chai nhựa đựng nhiều chất lỏng khác nhau chưa được rửa sạch. Cơ sở gia công sản xuất không bảo đảm vệ sinh môi trường, nhất là ô nhiễm bụi (có thể chứa vi khuẩn, tạp chất từ các chai nhựa chưa được rửa sạch ảnh hưởng đến sức khỏe của người lao động).
Sau khi kiểm tra thực tế các lô hàng và xem xét các tài liệu liên quan, đoàn thanh tra đã sơ bộ có một số kết luận và kiến nghị về các giải pháp giải quyết, có thể là tái xuất hoặc tịch thu toàn bộ các lô hàng vi phạm.
Trong trường hợp bắt tái xuất, phải có văn bản đề nghị hải quan quốc tế và các cơ quan môi trường của các nước xuất khẩu phối hợp (gây rất nhiều phức tạp và khó khăn). Cũng còn phương án nữa khi lô hàng vi phạm sẽ được giao cho một đơn vị có năng lực xử lý đạt yêu cầu về môi trường để bán đấu giá xung công quỹ và yêu cầu các doanh nghiệp vi phạm phải trả toàn bộ chi phí xử lý.
Ðối với cơ sở sản xuất của Công ty sản xuất - kinh doanh - xuất nhập khẩu quận 8, đoàn kiến nghị các cơ quan chức năng không cho cơ sở được tiếp tục nhập khẩu phế liệu như 499,6 tấn nhựa phế liệu đã được thông qua. Lượng nhựa phế thải sau khi được gia công phải tái xuất toàn bộ sang Trung Quốc và chấm dứt ngay việc nhập loại phế thải này vào Việt Nam.
Có thể thấy rằng, QÐ03 được ban hành đã tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp chủ động tìm kiếm nguồn phế liệu sử dụng làm nguyên liệu sản xuất. Tuy nhiên, qua thực tế vụ việc tại TP Hồ Chí Minh và một số nơi khác cho thấy có hiện tượng các doanh nghiệp lợi dụng danh nghĩa nhập khẩu phế liệu để nhập khẩu các mặt hàng cấm như lốp xe cũ, nhựa phế thải, a-mi-ăng am-phi-bol... Mặc dù các cơ quan chức năng (Cục Hải quan TP Hồ Chí Minh, Sở Tài nguyên và Môi trường...) đã tiến hành xử lý kịp thời nhưng có thể thấy rằng hiệu lực xử lý cưỡng chế các doanh nghiệp vi phạm chưa cao, chưa đủ mức răn đe các doanh nghiệp vi phạm. Ðiều này cho thấy Bộ Tài nguyên và Môi trường cần kiến nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành có liên quan và UBND các tỉnh, thành phố có những biện pháp hữu hiệu để cưỡng chế chủ hàng phải thực hiện các Quyết định xử lý, thực hiện xử lý các lô hàng nhập khẩu vi phạm quy định về bảo vệ môi trường ở mức phạt cao hơn theo các chế tài đã được ban hành (Nghị định 121/2004/NÐ-CP và Chương 17, Bộ luật Hình sự năm 1999).
Ðồng thời cần phải xem xét điều chỉnh cho chặt chẽ các quy định về các điều khoản, trách nhiệm của bên xuất, quy định những chế tài chặt chẽ đối với người nhập khẩu để có cơ sở giải quyết được những vi phạm tránh rủi ro cho xã hội. Không nên cho phép nhập khẩu nhựa phế liệu đã qua sử dụng vì rất khó thẩm định được nguồn gốc xuất xứ, tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Bên cạnh đó, Hiệp hội Nhựa Việt Nam cần thông báo ngay cho các doanh nghiệp thành viên, và cảnh báo, giáo dục các doanh nghiệp đã nhập khẩu phế liệu nhựa từ nay không được lợi dụng QÐ03 để nhập nhựa phế liệu trái với các quy định trong Quyết định nói trên.
Trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, các nước đều phải có trách nhiệm thực thi các quy định luật pháp quốc tế về bảo vệ môi trường. Việt Nam là thành viên của Công ước Basel về kiểm soát việc vận chuyển qua biên giới chất thải độc hại và việc loại bỏ chúng. Vì vậy, Bộ Tài nguyên và Môi trường cần có công hàm gửi Cơ quan môi trường các nước xuất khẩu phế liệu có biện pháp ngăn chặn việc xuất khẩu những loại nhựa phế thải (thực chất là chất thải) vào Việt Nam gây ô nhiễm môi trường và sức khỏe cộng đồng.
THANH THỦY
