Xây dựng con người - nhiệm vụ trọng tâm trong xây dựng và phát triển văn hóa

Việc xác định xây dựng con người là trọng tâm trong xây dựng và phát triển văn hóa, tạo nguồn lực cho sự nghiệp đổi mới, cho tương lai lâu dài của dân tộc được thể hiện lần đầu tiên trong Nghị quyết Ðại hội VI của Ðảng - Ðại hội mở đầu sự nghiệp đổi mới đất nước, trong đó nhấn mạnh vai trò quan trọng của nhân tố con người. Tiếp đến là Ðại hội VII (1991), Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH khẳng định: Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là xã hội con người được giải phóng, nhân dân lao động làm chủ đất nước, có nền kinh tế phát triển cao và nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân.

Kể từ đó, trước yêu cầu ngày càng cao của công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đặc biệt là trước xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, sự đòi hỏi năng lực, trí tuệ, sức khỏe, bản lĩnh chính trị của con người đặt ra hết sức bức thiết. Ðảng ta càng coi trọng và luôn luôn dành nhiều sự quan tâm đến nhân tố con người, đề ra nhiệm vụ, các chính sách xây dựng con người ngày càng hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu cách mạng mới.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương hai (khóa VIII) năm 1996 và đặc biệt là Nghị quyết Trung ương năm (khóa VIII) năm 1998 về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc đã đánh dấu bước ngoặt trong sự nghiệp lãnh đạo văn hóa của Ðảng.

Về xây dựng con người, Nghị quyết cũng thể hiện tầm nhận thức mới cao hơn, sâu sắc hơn đối với chiến lược xây dựng con người, phát triển nguồn nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện hiện đại hóa đất nước, nhấn mạnh những phẩm chất cơ bản của con người trong thời kỳ mới cần phải xây dựng đó là: Những con người phát triển toàn diện cả về đạo đức, tài năng, về thể lực, trí tuệ, đạo đức, thẩm mỹ, có kỹ năng lao động giỏi, có ý chí và bản lĩnh trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Ðiều trùng hợp hết sức ý nghĩa là tư duy của Ðảng về văn hóa, về con người có sự đổi mới sâu sắc đúng vào thời điểm trên thế giới diễn ra sự kiện văn hóa lớn mang ý nghĩa toàn cầu: Chương trình thập kỷ phát triển văn hóa (1987-1996) do Ủy ban Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đề ra hướng vào mục tiêu đổi mới tư duy của loài người về văn hóa.

Theo đó, mỗi nước, bất kể giàu nghèo, phát triển ở mức nào, theo thể chế chính trị nào; đứng trước những vấn đề mới bức xúc mang tính toàn cầu như môi trường, năng lượng, giáo dục cho trẻ em, đói nghèo, dịch bệnh lây nhiễm... nói chung là liên quan đến con người đều phải nghiêm túc nhìn lại thái độ của mình về văn hóa, nhận thức đầy đủ hơn nữa về văn hóa. Phát triển kinh tế phải coi trọng nâng cao đời sống văn hóa, bảo vệ môi trường. Toàn cầu hóa phải bảo đảm tính nhân đạo, nhân văn, tôn trọng và bảo vệ sự đa dạng văn hóa của mỗi dân tộc, quốc gia. Ðó cũng là thực hiện nhiệm vụ cao cả của văn hóa: Bảo vệ con người.

Nghị quyết Trung ương năm (khóa VIII) tiếp tục xác định những nhiệm vụ chiến lược quan trọng xây dựng và phát triển văn hóa, trong đó đặt nhiệm vụ xây dựng con người lên vị trí hàng đầu.

Như vậy, trong quá trình lãnh đạo sự nghiệp đổi mới mà trước hết là đổi mới tư duy kinh tế, Ðảng đã đồng thời chỉ đạo nhiệm vụ đổi mới đối với văn hóa. Thành tựu trong 20 năm đổi mới trên các lĩnh vực có thành tựu đổi mới về văn hóa, sự thúc đẩy, cổ vũ của văn hóa. Biểu hiện tinh thần đó trong 20 năm đổi mới vừa qua là nhân tố con người luôn được đề cao, được nhắc tới trong nhiều văn bản của Ðảng, Nhà nước chỉ đạo, triển khai các nhiệm vụ văn hóa.

Xây dựng người Việt Nam được Nghị quyết T.Ư 5 (khóa IX) xác định với năm đức tính: yêu nước; có ý thức tập thể; có lối sống lành mạnh; lao động chăm chỉ và sáng tạo; thường xuyên học tập.  Ðây là bước chuyển về nhận thức, sự đổi mới tư duy hết sức quan trọng quyết định sự thành bại không chỉ đối với sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước mà còn có ý nghĩa với toàn bộ tiến trình thực hiện mục tiêu mà Ðảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn đó là độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân.

Trong triển khai phong trào toàn dân đoàn kết, xây dựng đời sống văn hóa - một nội dung trong giải pháp xây dựng và phát triển văn hóa, vấn đề xây dựng con người trong đó tập trung vào việc giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống cũng được xác định là mục tiêu hàng đầu. Quá trình chỉ đạo xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở, cấp ủy, chính quyền các cấp, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân đã quán triệt sâu sắc mục tiêu trên, đề ra nhiệm vụ, tiêu chí cụ thể về xây dựng con người.

Trong nhiệm kỳ Ðại hội IX của Ðảng (tháng 4-2001), đại hội đầu tiên của thế kỷ 21, vấn đề con người tiếp tục được các kỳ họp Trung ương quan tâm, bàn thảo, phân tích trên cơ sở bám sát mục tiêu là tất cả vì hạnh phúc của nhân dân. Hạnh phúc bao gồm cả đời sống vật chất và đời sống tinh thần, trong mối quan hệ hài hòa giữa con người với con người, con người với xã hội, với tự nhiên. Xác định nội lực của đất nước, phát triển nội lực không chỉ có tiềm năng kinh tế, tài nguyên mà phải có yếu tố con người, năng lực, trí tuệ trong từng con người, trong các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc đã được khẳng định qua hàng nghìn năm lịch sử.

Với tinh thần dân chủ, đoàn kết, đổi mới và những kinh nghiệm qua 15 năm đổi mới, nhân tố con người tiếp tục được Nghị quyết Ðại hội IX (năm 2001) xác định cụ thể trong từng nội dung như: Giáo dục và đào tạo; khoa học và công nghệ; phát triển văn hóa, nghệ thuật, thông tin, thể dục thể thao; dân số và việc làm; xóa đói, giảm nghèo; tiền lương và thu nhập; chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân; đấu tranh phòng, chống tệ nạn xã hội và bệnh dịch AIDS.

Ðánh giá 5 năm thực hiện Nghị quyết Ðại hội IX, Nghị quyết Ðại hội X khẳng định văn hóa và xã hội có tiến bộ trên nhiều mặt; việc gắn phát triển kinh tế với giải quyết các vấn đề xã hội có chuyển biến tốt; đời sống các tầng lớp nhân dân được cải thiện. Theo báo cáo của Liên hợp quốc, chỉ số phát triển con người (HDI) năm 2004 của Việt Nam xếp thứ 112/ 117 nước được xếp hạng, năm 2005 là 0,74, xếp thứ 108 trong tổng số 177 nước (tăng 4 bậc), cao hơn nhiều so với mức trung bình của các nước kém phát triển (0,518) và xấp xỉ mức các nước có thu nhập trung bình (0,774). Ðây là những kết quả bước đầu quan trọng chứng tỏ nhận thức về đổi mới của Ðảng trên lĩnh vực văn hóa, xây dựng con người là đúng đắn, phù hợp thực tiễn thời đại, và yêu cầu của chiến lược xây dựng, phát triển đất nước trong thời kỳ mới.

Về định hướng tổng thể lĩnh vực văn hóa, Nghị quyết Ðại hội X chỉ rõ phải tiếp tục phát triển sâu rộng, nâng cao chất lượng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Gắn kết chặt chẽ hơn nữa với phát triển kinh tế - xã hội. Làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực đời sống xã hội.

Về con người,  tiếp tục xây dựng và hoàn thiện giá trị nhân cách con người Việt Nam. Trong đó quan tâm bồi dưỡng các giá trị văn hóa đối với thanh niên, sinh viên, học sinh, đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hóa con người Việt Nam. Như vậy,  trong những năm tới, xây dựng con người (nằm trong chủ trương xây dựng văn hóa) được xác định cụ thể hơn, tập trung vào thế hệ trẻ- đội ngũ kế tiếp cha anh trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Việc xác định hạt nhân trong chủ trương xây dựng con người, phát triển nguồn nhân lực cho tương lai là điểm mới của Nghị quyết Ðại hội X về xây dựng con người.

Ðể thực hiện hiệu quả định hướng trên, cấp ủy các cấp, các đoàn thể, các tổ chức, các bộ, ngành chức năng đặc biệt là ngành giáo dục và đào tạo, ngành văn hóa thông tin, tổ chức đoàn thanh niên, đội thiếu niên cần nhận rõ trách nhiệm, đề ra chương trình, kế hoạch cụ thể, chủ động phối hợp trong triển khai nhiệm vụ giáo dục đối với thanh niên, học sinh, sinh viên. Ngoài ra, vai trò của gia đình cũng hết sức quan trọng trong quy trình giáo dục chung đối với con người. Triển khai giáo dục đồng bộ từ xã hội, nhà trường đến gia đình cộng với ý thức tự giáo dục của mỗi người là yếu tố đầu tiên quyết định chất lượng giáo dục con người theo định hướng của Ðảng.

Xác định vị trí, tầm quan trọng của sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong sự nghiệp đổi mới, trong phương hướng và giải pháp xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân, Nghị quyết Ðại hội X cũng dành một mục riêng nói về thế hệ trẻ. Ðó là: thường xuyên giáo dục chính trị, truyền thống, lý tưởng, đạo đức lối sống; tạo môi trường và điều kiện thuận lợi để phát triển toàn diện thế hệ trẻ. Khuyến khích thanh niên tự học, tự nâng cao tay nghề, tự tạo việc làm. Chú trọng bồi dưỡng nguồn cán bộ, đào tạo thanh niên trong lực lượng vũ trang có nghề khi hết hạn nghĩa vụ quân sự. Tạo cơ hội cho thanh niên có tài năng đi học ở nước ngoài về phục vụ đất nước. Thu hút rộng rãi thanh niên, thiếu niên và nhi đồng vào các tổ chức do Ðoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh làm nòng cốt phụ trách. Như vậy, trong phương hướng và giải pháp xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân, Ðảng ta tiếp tục khẳng định quan điểm, quyết tâm xây dựng con người, đặc biệt là chăm lo giáo dục thế hệ trẻ.

Xây dựng con người là sứ mệnh cao quý nhất của văn hóa, bởi lẽ văn hóa là sáng tạo tuyệt vời nhất của con người. Nói đến văn hóa là nói đến con người, nói đến những giá trị mà con người sáng tạo ra trong quá trình lao động, chiến đấu, xây dựng cuộc sống nhằm tiếp tục hoàn thiện mình. Những điểm mới trong định hướng, xác định nhiệm vụ, xác định nhân tố trung tâm để tiếp tục đẩy mạnh chất lượng xây dựng con người trong Nghị quyết Ðại hội X thể hiện quan điểm xuyên suốt của Ðảng ta, coi trọng nhân tố con người, sự nắm bắt kịp thời thực tiễn cuộc sống, đời sống tinh thần của dân tộc, những chuyển động về kinh tế, chính trị và văn hóa trong khu vực và thế giới.