Theo lãnh đạo VNR, hiện các toa xe này đã hết niên hạn nhưng trên thực tế vẫn khai thác bình thường, trong khi đó, nhu cầu phục vụ vận chuyển vật tư, thiết bị để thi công hạ tầng đường sắt, phục vụ an ninh quốc phòng và chạy tàu an sinh vẫn rất cấp thiết.
“Việc dừng vận dụng số toa xe này thời gian qua đã dẫn đến tình trạng thiếu phương tiện vận tải chuyên dùng của ngành đường sắt”, lãnh đạo VNR thừa nhận.
VNR hiện có 87 toa xe mở đáy, chủ yếu để vận chuyển vật liệu phục vụ thi công, sửa chữa các công trình trên toàn hệ thống đường sắt quốc gia. Bình quân hằng năm, các toa này chuyên chở khoảng 267 nghìn tấn vật liệu sửa chữa đường sắt.
Khi dừng khai thác các toa này, trong năm 2021, ngành đường sắt sẽ thiếu 86 toa xe sửa chữa công trình thi công đường sắt, đặc biệt là phục vụ các công trình thuộc dự án gói 7.000 tỷ đồng vốn trung hạn cải tạo, nâng cấp trên tuyến Hà Nội - TP Hồ Chí Minh.
Ngoài ra, VNR cũng có 69 toa xe P được thiết kế chuyên biệt với mức độ an toàn cao để vận chuyển mặt hàng xăng, dầu. Năm 2021, các doanh nghiệp vận tải đang thiếu 91 toa xe P để đáp ứng yêu cầu vận chuyển xăng dầu, phục vụ cấp dầu cho đầu máy kéo tàu và xã hội.
Chưa kể, VNR còn có 11 toa xe mặt võng, chuyên sử dụng vận chuyển hàng siêu trường, siêu trọng; máy móc, ô tô tải các loại, phương tiện, thiết bị quân sự,... của Tổng cục Hậu cần (Bộ Quốc phòng) theo nhiệm vụ của Bộ Quốc phòng. Khoảng 80% số lượng toa xe mặt võng hằng năm thực hiện vận chuyển hàng quân sự. Năm 2021, VNR thiếu 11 toa xe này để thực hiện nhiệm vụ Nhà nước giao và nhu cầu vận chuyển phương tiện máy móc thiết bị, ô tô tải.
Hai loại toa xe mặt võng và toa P ngoài vận chuyển xăng dầu, còn phải sẵn sàng thường trực để kịp thời làm nhiệm vụ quốc phòng khi có yêu cầu.
Ngành đường sắt có sáu toa xe khách khổ 1.435 mm để duy trì chạy hằng ngày đôi tàu an sinh trên tuyến Yên Viên - Hạ Long, tuy nhiên, do thực hiện quy định về niên hạn toa xe, hiện VNR không có phương tiện để tổ chức chạy tàu.
Tương tự, tuyến đường sắt Đà Lạt - Trại Mát dài 7km có sáu toa xe khách thiết kế riêng phục vụ chạy tàu du lịch, tốc độ chậm 15km/giờ, do dừng khai thác VNR cũng thiếu sáu toa để chạy tàu phục vụ khách tham quan.
Theo báo cáo của VNR, các Công ty cổ phần vận tải đường sắt sẽ phải thanh lý dần khoảng 60 đầu máy, gần 1.000 toa xe hàng và 500 toa xe khách (tính đến cuối năm 2022). Việc đầu tư số lượng lớn toa xe thay thế gây áp lực lớn về tài chính đối với các doanh nghiệp vận tải đường sắt trong bối cảnh vận tải giảm sút nghiêm trọng hiện nay. “Điều này sẽ gây ra khó khăn rất lớn cho VNR và các đơn vị khi phải huy động khoảng 6.822,8 tỷ đồng để đầu tư mới, bù đắp các phương tiện phải loại bỏ theo quy định mà không được hưởng các ưu đãi về lãi suất vay”, Chủ tịch VNR Vũ Anh Minh đánh giá.
Theo ông Vũ Anh Minh, về căn cứ pháp lý, hoàn toàn có thể cho phép chuyển đổi các toa xe thành toa xe chuyên dùng. Khoản 3, Điều 18 của Nghị định 65 nêu: “Không áp dụng quy định về niên hạn sử dụng phương tiện giao thông đường sắt đối với các phương tiện chuyên dùng di chuyển trên đường sắt”.
Đánh giá niên hạn chỉ là một yếu tố về tiêu chí an toàn, theo ông Minh, nhiều quốc gia đã không áp dụng niên hạn kỹ thuật mà sử dụng hàng rào kỹ thuật là đăng kiểm thường kỳ. Những đầu máy, toa xe quá niên hạn nhưng được bảo dưỡng định kỳ thường xuyên và chứng minh vẫn bảo đảm chạy tàu an toàn thì cần tiếp tục khai thác để mang lại lợi ích cho doanh nghiệp và xã hội.
Để bảo đảm hoạt động sản xuất kinh doanh, đáp ứng yêu cầu phát triển của nền kinh tế quốc dân, trong quá trình chờ đợi đầu tư đầu máy, toa xe mới thay thế, VNR báo cáo Bộ Giao thông vận tải kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép kéo dài thời gian áp dụng Nghị định 65 thêm ba năm để VNR có thời gian chuẩn bị và đầu tư mua sắm đầu máy, toa xe mới thay thế cho các phương tiện cũ hết niên hạn sử dụng.
Về kiến nghị này của VNR, Bộ Giao thông vận tải cho biết, sẽ xem xét trên tinh thần tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp khai thác vận tải trong điều kiện khó khăn hiện nay nhưng phải tuân thủ các quy định pháp luật.
