Việt Nam phát hiện động đất từ xa như thế nào?

Lòng đất rung, tín hiệu được truyền ngay

Nói về cách ghi nhận trận động đất, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Anh, Giám đốc Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần (Viện Các khoa học trái đất, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) cho biết, khi có sự rung động bất thường trong đất thì sẽ sinh ra sóng địa chấn lan truyền trong lòng đất. Các trạm quan trắc của Việt Nam trải dài từ bắc vào nam sẽ ghi nhận sự rung động này và truyền dữ liệu qua internet về Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần.

Tại đây, trên màn hình theo dõi của cán bộ trực, tín hiệu sóng sẽ thay đổi đột ngột, chuyển sang màu đỏ. Cán bộ trực sẽ tải về đoạn sóng này, tiến hành phân tích rất nhanh trong khoảng 5 phút để có các thông tin cụ thể về trận động đất như ngày, giờ, vị trí xảy ra, độ lớn và cấp độ rủi ro.

Thông tin này được chuyển ngay cho lãnh đạo Trung tâm và sau đó sẽ phát đi bản tin động đất theo trình tự: Trận có độ lớn từ 3,5 trở lên sẽ được cấp báo đầu tiên tới các cơ quan quốc gia có chức năng truyền tin và ứng phó nhanh nhất; những trận còn lại sẽ được thông báo ngay trên website của trung tâm.

Với các trận động đất xảy ra ở nước ngoài, việc ghi nhận cũng được thực hiện tương tự. Tiến sĩ Nguyễn Xuân Anh cho biết: Số liệu động đất không chỉ ghi nhận được ở Việt Nam mà còn ghi nhận cả trong khu vực và quốc tế. Nhiều người thắc mắc khi động đất xảy ra ở nước khác thì Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần phải đợi bao lâu mới có thông tin để xử lý, thông báo?

"Về nguyên tắc, khi động đất xảy ra sẽ sinh ra sóng địa chấn và sóng này lan truyền trong lòng đất, thiết bị quan trắc của chúng tôi sẽ ghi nhận được ngay khi sóng động đất đó lan truyền tới trạm. Việc ghi nhận được động đất phụ thuộc vào độ rung chấn của trận động đất đó, vì vậy các trận động đất lớn có thể ghi được từ rất xa", TS Anh cho biết.

Hiện, cả nước có 40 đài trạm quốc gia quan trắc động đất hoạt động ổn định, thông suốt. Khoảng cách giữa các trạm dao động từ 200-300km, có khả năng đo được động đất có độ lớn từ 3,5 trở lên.

Khi có ít nhất 8 trạm quan trắc của Việt Nam ghi nhận được thì hệ thống sẽ tự động xử lý thông tin và đưa ra độ lớn động đất phục vụ cảnh báo nhanh. Cán bộ xử lý sau đó sẽ đánh giá chính xác hơn độ lớn của trận động đất.

"Chẳng hạn như vừa qua, độ lớn của trận động đất Myanmar ban đầu đưa ra là 7,3, sau khi xử lý hiệu chỉnh độ lớn là 7,6. Đối với những trận động đất có độ lớn nhỏ hơn, số lượng trạm ghi nhận ít hơn 8 thì cán bộ chuyên trách sẽ sử dụng phần mềm chuyên dụng để phân tích và đưa ra các thông tin cụ thể của một trận động đất”, TS Anh thông tin.

Tin liên quan

WHO kích hoạt hệ thống quản lý khẩn cấp sau trận động đất tại Myanmar

Các trạm quan trắc động đất thường được đặt trên nền đá gốc để bảo đảm độ chính xác cao khi ghi nhận rung chấn. Đá gốc là lớp đá rắn chắc nằm sâu dưới mặt đất, ít bị ảnh hưởng bởi các tác động của con người như xe cộ hay hoạt động xây dựng. Nhờ vậy, trạm thu được tín hiệu địa chấn “sạch”, phản ánh đúng bản chất của trận động đất. Nếu đặt trạm trên nền đất mềm, dữ liệu có thể bị nhiễu do hiện tượng sóng bị khuếch đại hoặc biến dạng.

Tại Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, nơi được ví như “đầu não” tiếp nhận và xử lý thông tin địa chấn, những cán bộ ở đây gần như không biết đến khái niệm ngày hay đêm. Họ túc trực liên tục, căng mình trong từng ca trực, bởi sau một rung động bất thường dưới lòng đất, mọi thao tác phân tích đòi hỏi phải hoàn tất trong vỏn vẹn 5 phút.

Từ năm 2007 đến nay, Trung tâm đã kịp thời phát thông báo cho khoảng gần 1.700 trận động đất có độ lớn từ 2,5 đến 7,6, có ảnh hưởng đến Việt Nam. Đặc biệt, nhiều trận động đất nhỏ đã được phân tích để phục vụ công tác nghiên cứu, đánh giá hoạt động động đất tại các khu vực trọng điểm như đập thủy điện, công trình xây dựng và các vùng có rủi ro cao.

Dữ liệu địa chấn thu thập được có giá trị lớn trong việc nghiên cứu cấu trúc vỏ Trái đất, đánh giá mức độ rung động của nền đất, theo dõi an toàn đập thủy điện và góp phần thiết kế các công trình dân sinh có khả năng kháng chấn động đất.

Cảnh báo sóng thần chỉ vài phút sau động đất

Bên cạnh hệ thống trạm quan trắc động đất, Trung tâm còn quản lý mạng lưới các trạm quan trắc mực nước biển phục vụ việc cảnh báo sóng thần. Khi xảy ra động đất ngoài biển với độ lớn từ 6,5 trở lên và có nguy cơ tạo sóng thần, cán bộ Trung tâm sẽ dựa trên dữ liệu từ các trạm quan trắc mực nước biển để phân tích, xác định khả năng có sóng thần hay không.

Nếu mực nước biển không có biến động bất thường, có thể khẳng định trận động đất chỉ gây rung chấn mà không gây ra sóng thần. Tuy nhiên, nếu mực nước biển có dao động đột ngột, đó có thể là dấu hiệu sóng thần đang hình thành, và Trung tâm sẽ phát cảnh báo.

Bản tin đầu tiên sẽ xác nhận trận động đất có khả năng gây sóng thần, sau đó, dựa trên dữ liệu cập nhật tiếp theo về mực nước biển, Trung tâm sẽ đưa ra thông tin bổ sung để xác định có xảy ra sóng thần thực sự hay không.

Theo cán bộ Trung tâm, Việt Nam đã xây dựng một số kịch bản cảnh báo sóng thần giả định. Thí dụ, tại đới hút chìm Manila, Philippines, là vùng có khả năng xảy ra các trận động đất cực đại, độ lớn khoảng 9,0. Với độ lớn này, sóng thần có thể ảnh hưởng trực tiếp đến vùng biển miền trung.

Các kịch bản mô phỏng cho thấy, nếu xảy ra trận động đất cực lớn tại khu vực này, khu vực Đà Nẵng có thể chịu ảnh hưởng của sóng thần cao trên 10m. Thời gian sóng thần lan truyền từ khu vực Manila đến bờ biển Đà Nẵng khoảng 2 giờ.

Trong trường hợp đó, sau khoảng 3-5 phút từ khi xảy ra động đất, Trung tâm sẽ ghi nhận được tín hiệu ban đầu và tiến hành xử lý, phát cảnh báo sớm về sóng thần theo quy trình đã thiết lập.