Tiềm năng hợp tác với Mozambique, Angola và các nước châu Phi

ND - Trung tuần tháng 7 vừa qua, Ðoàn công tác của Ðảng ta có chuyến thăm, làm việc tại Cộng hòa Mozambique và Cộng hòa Angola, là hai nước bạn bè gần gũi, có truyền thống hữu nghị và hợp tác nhiều mặt với Việt Nam.

Chuyến đi đã để lại cho Ðoàn công tác những ấn tượng tốt đẹp về đất nước, con người Mozambique và Angola, về sự tin cậy mà Ðảng, Chính phủ và nhân dân hai nước bạn dành cho Việt Nam. Tuy còn nghèo, nhưng cả hai nước bạn đều có tiềm năng to lớn, hứa hẹn triển vọng tươi sáng của mối quan hệ hợp tác nhiều mặt giữa Việt Nam với Mozambique và Angola.

Mozambique nằm ở phía đông - nam châu Phi với diện tích lớn hơn hai lần nước ta (799.380 km2), dân số 21 triệu người; khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, nhiệt độ trung bình hằng năm là 25 độ C; mùa khô (đông) kéo dài 5 tháng, từ tháng 5 đến tháng 10, nhiệt độ 18-20 độ C; mùa mưa (hạ) kéo dài 7 tháng, từ tháng 11 đến tháng 4, nhiệt độ 30 - 33 độ C. Là nước nông nghiệp, diện tích đồng bằng rộng lớn (nhiều sông ngòi và hồ nước) với hàng chục triệu héc-ta canh tác (nhất là ở 3 tỉnh: Dăm-bê-di-a, Ga-da và Tê-tê) rất thuận lợi cho việc trồng cây lương thực (lúa, lúa mì, ngô, khoai, sắn, cao lương...); có vùng cao nguyên mênh mông, bằng phẳng (cao từ 500 đến 1.000 m so với mực nước biển) với hàng chục triệu héc-ta đất canh tác, thuận tiện cho việc trồng cây công nghiệp (điều, cà-phê, bông, cao-su, mía, chè...) và có vùng rừng núi rộng lớn (cao hơn 1.000 m so với mực nước biển) với 27,5 triệu héc-ta rừng nguyên sinh gồm nhiều loại gỗ quý hiếm và gỗ thương phẩm giá trị cao. Nằm ở phía đông lục địa châu Phi giáp Ấn Ðộ Dương với hơn 3.000 km bờ biển và hệ thống sông hồ khắp cả nước, rất thuận tiện cho nghề đánh bắt cá và nuôi trồng thủy sản với nhiều loại tôm, cá có giá trị kinh tế cao như tôm hùm, tôm he, cá thu, cá hồng, cá chim...

Angola nằm ở phía tây-nam châu Phi với diện tích gấp gần 4 lần nước ta (1.246.700 km2), dân số 17 triệu người. Về mặt khí hậu, nhiệt độ trung bình mùa mưa, mùa khô tương tự như Mozambique; song thuận lợi hơn vì quanh năm không bao giờ có bão lụt do nằm ở phía tây lục địa châu Phi (được lục địa che chắn như bức tường chống bão) với gần 1.600 km bờ biển Ðại Tây Dương có rất nhiều tôm cá; ngư dân có thể đi biển 365 ngày trong năm vì không có bão, việc đánh bắt gần bờ rất thuận tiện và có hiệu quả cao. Về mặt địa hình, có ba vùng rõ nét: vùng ven biển Ðại Tây Dương, phía nam là sa mạc, phần phía bắc là duyên hải thuận tiện cho phát triển nông nghiệp; tiếp đến phần giữa đất nước theo chiều dọc bắc - nam là vùng đồng bằng cao nguyên và vùng rừng núi rộng hàng chục triệu héc-ta thuận tiện cho việc trồng cây lương thực, cây công nghiệp và chăn nuôi...; vùng rừng núi có hàng chục triệu héc-ta rừng nguyên sinh với nhiều loại gỗ quý; tiếp đến là vùng phía đông giáp với Dăm-bi-a gồm các tỉnh đồng bằng có hàng triệu héc-ta canh tác; thuận tiện cho việc trồng lúa nước và các loại cây lương thực. Một thế mạnh nổi trội của Angola là có nhiều tài nguyên khoáng sản như dầu lửa với sản lượng khai thác 2 triệu thùng/ngày (đứng thứ hai sau Ni-giê-ri-a ở vùng châu Phi, nam sa mạc Xa-ha-ra), kim cương (đứng thứ năm thế giới; tập trung ở hai tỉnh Lun-đa Bắc và Lun-đa Nam), vàng, sắt, đồng, urani, bô-xít, phốt phát, kẽm, chì, khoáng chất... nằm rải rác khắp đất nước, song tập trung nhiều nhất ở miền Bắc và miền Ðông.

Về lịch sử chính trị, xã hội, Mozambique và Angola là thuộc địa cũ của Bồ Ðào Nha. Thực dân Bồ Ðào Nha đã để lại một di sản nghèo nàn, lạc hậu cho hai nước này sau 5 thế kỷ đô hộ. Nhân dân hai nước đều có truyền thống đấu tranh bất khuất, đều có phong trào đấu tranh vũ trang giải phóng dân tộc chống thực dân, đều giành được độc lập dân tộc vào năm 1975 (Mozambique là ngày 29-6-1975 và Angola là ngày 11-11-1975). Hai Ðảng cách mạng dân tộc tiến bộ cầm quyền ở hai nước từ năm 1975 đến nay là Ðảng FRELIMO (lấy tên từ Phong trào giải phóng Mozambique) và Ðảng MPLA (lấy tên từ Phong trào nhân dân giải phóng Angola). Sau khi giành được độc lập, cả hai nước đều trải qua thời kỳ nội chiến kéo dài nhiều năm (ở Mozambique là 17 năm, từ năm 1975 đến năm 1992, ở Angola là 27 năm, từ năm 1975 đến năm 2002). Sau mấy chục năm chiến tranh và nội chiến kéo dài, đất nước Mozambique và Angola bị tàn phá nặng nề, cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội gần như không còn gì. Hai nước phải bắt đầu quá trình xây dựng lại đất nước, duy trì hòa bình, hòa hợp dân tộc, khôi phục và phát triển sản xuất, cải cách kinh tế, cải thiện đời sống nhân dân, từng bước hội nhập kinh tế quốc tế.

Trong hội đàm và làm việc với đoàn công tác Việt Nam, lãnh đạo cấp cao Ðảng và Chính phủ hai nước đều khẳng định: Tuy thời gian xây dựng trong hòa bình mới được ít năm, song với sự nỗ lực phấn đấu của Ðảng, Chính phủ và nhân dân hai nước, bạn đã đạt được những thành tựu bước đầu đáng khích lệ như duy trì được môi trường hòa bình, hòa hợp dân tộc, chính trị - xã hội ổn định, kinh tế có mức phục hồi và phát triển khá (trong 5 năm gần đây, GDP của Mozambique tăng trưởng bình quân hằng năm từ 7 đến 8%; GDP của Angola tăng hằng năm 2 con số; vị trí Ðảng cầm quyền của FRELIMO và MPLA được củng cố vững chắc (hiện hai Ðảng nắm bộ máy hành pháp và đa số tuyệt đối ở Quốc hội). Tuy vậy, bạn cũng nêu rõ hai nước đều vẫn ở tình trạng nghèo nàn, lạc hậu, kém phát triển (hơn 60% dân số ở mức nghèo, thu nhập bình quân đầu người của Mozambique 355 USD/năm; của Angola khoảng gần 2.000 USD/năm, nhưng khoảng cách giàu nghèo rất lớn), còn rất nhiều việc cần làm để xóa đói, giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là vùng nông thôn, cải thiện đời sống nhân dân, hội nhập quốc tế. Trong quá trình này, hai nước bạn cần đến kinh nghiệm và hợp tác quốc tế, trong đó có kinh nghiệm và sự hợp tác của Việt Nam, nhất là những kinh nghiệm về xóa đói, giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết vấn đề an ninh lương thực quốc gia, công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong hơn 20 năm đổi mới của Việt Nam (theo bạn đánh giá là thành công đầy ấn tượng).

Quan hệ đoàn kết, hữu nghị và hợp tác nhiều mặt giữa nước ta với hai nước bạn bè truyền thống Mozambique và Angola đã có từ lâu. Ðảng ta có quan hệ với Ðảng FRELIMO và Ðảng MPLA từ thời kỳ ba nước đều tiến hành sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, chống thực dân, đế quốc; đoàn kết, ủng hộ lẫn nhau và cùng giành được thắng lợi hoàn toàn vào năm 1975. Hình ảnh Việt Nam, Hồ Chí Minh, Ðiện Biên Phủ, Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử giải phóng hoàn toàn miền nam in đậm sâu sắc và hiện hữu trong tình cảm của các thế hệ lãnh đạo và nhân dân hai nước Mozambique và Angola. Từ năm 1975 đến nay, quan hệ giữa Ðảng ta với Ðảng bạn tiếp tục được củng cố và tăng cường, đã có nhiều đoàn cấp cao thăm nhau, trao đổi kinh nghiệm, ủng hộ và giúp đỡ nhau trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ở mỗi nước. Về mặt Nhà nước, chúng ta là một trong những nước đầu tiên trên thế giới công nhận và chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Cộng hòa Mozambique (ngày 25-6-1975 - ngày bạn tuyên bố độc lập) và Cộng hòa Angola (ngày 12-11-1975 - một ngày sau tuyên bố độc lập 11-11-1975). Một năm sau, năm 1976, ta lập Ðại sứ quán Việt Nam tại Thủ đô Ma-pu-tô của Mozambique và Thủ đô Lu-an-đa của Angola. Cho đến nay, chúng ta vẫn duy trì và từng bước tăng cường cho Ðại sứ quán nước ta tại hai nước, làm cầu nối cho sự hợp tác nhiều mặt giữa nước ta và hai nước bạn. Trong 34 năm qua, ta và hai nước đã trao đổi nhiều đoàn cấp Nhà nước và Chính phủ thăm nhau (kể cả cấp nguyên thủ quốc gia) để thúc đẩy quan hệ song phương, nhất là quan hệ hợp tác kinh tế, thương mại, văn hóa, giáo dục, y tế, khoa học - kỹ thuật; đồng thời phối hợp chặt chẽ và tích cực ủng hộ lẫn nhau tại diễn đàn Liên hợp quốc, trong Phong trào Không liên kết cũng như tại các diễn đàn quốc tế đa phương khác. Quan hệ đối ngoại nhân dân giữa các tổ chức quần chúng của nước ta với hai nước bạn (thanh niên, phụ nữ, công đoàn, cựu chiến binh...) cũng như các tổ chức hòa bình, đoàn kết, hữu nghị cũng được quan tâm và thúc đẩy, đồng thời phối hợp và ủng hộ lẫn nhau trong các tổ chức và diễn đàn nhân dân thế giới.

Về quan hệ hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư và các lĩnh vực khác, Chính phủ và các bộ, ngành nước ta luôn quan tâm và thường xuyên thúc đẩy. Cho đến nay, chúng ta đã ký với Mozambique những văn bản hợp tác như: Hiệp định khung về hợp tác kinh tế, văn hóa, khoa học công nghệ, Hiệp định về khuyến khích và bảo hộ đầu tư, Hiệp định Thương mại, Hiệp định Hợp tác nông nghiệp và phát triển nông thôn, Hiệp định về hợp tác giáo dục - đào tạo, Hiệp định về hợp tác y tế, Hiệp định về miễn thị thực cho người mang hộ chiếu ngoại giao và hộ chiếu công vụ, Nghị định thư về hợp tác giữa hai Bộ Ngoại giao. Về quan hệ thương mại, đã có bước phát triển khá nhanh: Năm 2003 kim ngạch hai chiều mới chỉ đạt 7,74 triệu USD; đến 2008 đã đạt 36,2 triệu USD; 5 tháng đầu năm 2009 đã lên tới 21,88 triệu USD (ta xuất khẩu gạo, quần áo đạt 20,80 triệu USD và nhập khẩu bông, sản phẩm gỗ và sắt thép phế liệu của bạn đạt 1 triệu USD). Trong hơn 30 năm qua, ta đã cử hàng trăm lượt chuyên gia y tế, giáo dục, nông nghiệp và thủy sản sang giúp Mozambique theo hợp đồng ngắn hạn (2-3 năm) và dài hạn hơn (4-5 năm), cá biệt có trường hợp là 10, 15 và 20 năm, được phía bạn đánh giá cao. Cộng đồng người Việt Nam tại Mozambique còn ít, có khoảng 60 người. Hiện nay, thành phố Hà Nội đang thực hiện Dự án Cải tiến quy trình sản xuất lúa gạo tại tỉnh Dăm-bê-di-a (do Chính phủ Nhật Bản tài trợ với tổng kinh phí gần 8 triệu USD thông qua Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản - JICA). Tỉnh Hà Nam cũng đang thực hiện Thỏa thuận hợp tác nông nghiệp với tỉnh Dăm-bê-di-a của Mozambique, trong đó có việc cử chuyên gia trồng trọt, chăn nuôi, máy nông nghiệp và quy hoạch nông nghiệp sang giúp tỉnh bạn. Theo kế hoạch đã cam kết giữa hai nước, đến cuối năm nay hoặc đầu năm 2010, số chuyên gia Việt Nam làm việc tại Mozambique trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, nông nghiệp, thủy sản, khoa học - công nghệ và một số lĩnh vực khác sẽ tăng lên nhiều hơn.

Với Angola, đến nay chúng ta đã ký kết: Hiệp định khung về hợp tác kinh tế, văn hóa và khoa học - kỹ thuật, Hiệp định Thương mại, Hiệp định hợp tác về giáo dục - đào tạo, Hiệp định hợp tác về y tế, Thỏa thuận hợp tác về nông nghiệp, Thỏa thuận hợp tác về thủy sản, Nghị định thư hợp tác về dầu khí, Nghị định thư hợp tác giữa hai Bộ Ngoại giao, Hiệp định miễn thị thực cho người mang hộ chiếu ngoại giao và công vụ. Quan hệ thương mại mấy năm gần đây tăng khá. Năm 2007, kim ngạch hai chiều đạt 52,84 triệu USD (ta xuất khẩu 49,36 triệu USD). Năm 2008, đạt 156 triệu USD, 5 tháng đầu năm 2009 đạt 42,6 triệu USD. Ta xuất khẩu chủ yếu là gạo (chiếm 80% giá trị xuất khẩu của ta), quần áo, giày dép, xe máy, phụ tùng máy móc, hóa chất; ta nhập khẩu của bạn chủ yếu là sắt thép phế liệu, nguyên liệu, thức ăn gia súc. Từ năm 1980 đến nay, ta đưa nhiều lượt chuyên gia y tế và giáo dục sang Angola theo cả hợp đồng nhà nước lẫn hợp đồng cá nhân, được bạn đánh giá cao về chất lượng và hiệu quả. Hiện nay ta có 320 chuyên gia y tế và giáo dục (y tế là 235 và giáo dục là 85 người) làm việc ở Angola; thời gian tới, ta sẽ tiếp tục cử chuyên gia y tế, giáo dục theo yêu cầu của bạn với số lượng nhiều hơn. Về hợp tác đầu tư, ta đã có 20 doanh nghiệp hoạt động tại nước bạn, trong đó có 5 dự án đầu tư trực tiếp quy mô nhỏ (mỗi dự án khoảng trên dưới 1 triệu USD) sản xuất xe gắn máy (mô-tô), hàng may mặc, hàng điện tử, điện lạnh, nước uống đóng chai, vật liệu xây dựng và xây dựng dân dụng. Cộng đồng Việt Nam tại Angola hiện có khoảng hơn 5.000 người, chủ yếu là làm dịch vụ buôn bán (hệ thống cửa hàng bán buôn, bán lẻ quần áo, giày dép, hàng tiêu dùng), láp ảnh (khoảng gần 100 cửa hàng chụp và rửa ảnh của Việt Nam ở Thủ đô Lu-an-đa và các tỉnh), công nhân xây dựng và sửa chữa nhà ở và một số loại dịch vụ khác (Angola là nước có cộng đồng người Việt Nam đông nhất ở châu Phi).

Nhìn lại 30 năm hợp tác kinh tế, thương mại, khoa học - kỹ thuật, giáo dục, y tế với Mozambique, Angola (và khoảng 30 nước châu Phi khác), ta đã đạt được một số kết quả tích cực trên nhiều lĩnh vực. Song nhìn chung, các dự án hợp tác vẫn ở mức nhỏ bé, manh mún, ngắn tầm, ngắn hạn và còn thấp xa với mong muốn của hai bên. Nhiều dự án, nhất là về trồng lúa, khi chuyên gia và cán bộ kỹ thuật của ta về nước thì lại bị giảm sút. Ðể khắc phục tình trạng trên, mấy năm gần đây, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu các bộ, ngành đẩy mạnh hợp tác trên nhiều lĩnh vực với các nước bạn; đã thông qua "Chương trình hành động quốc gia thúc đẩy quan hệ Việt Nam - châu Phi giai đoạn 2004 - 2010" và giai đoạn 2009 - 2020. Tháng 4-2008, Tổng Bí thư Nông Ðức Mạnh đã có chuyến thăm hữu nghị chính thức Mozambique và Angola, thỏa thuận với lãnh đạo cấp cao Ðảng và Nhà nước bạn về việc nâng khuôn khổ quan hệ giữa  nước ta với hai nước lên tầm "Quan hệ đoàn kết, hữu nghị truyền thống; đối tác toàn diện, bình đẳng, cùng có lợi; ủng hộ và hỗ trợ lẫn nhau cùng phát triển", mở ra giai đoạn mới trong quan hệ hợp tác giữa nước ta với Mozambique và Angola.

Chuyến thăm Mozambique và Angola vừa qua của Ðoàn công tác, đại diện Ðảng ta là để cụ thể hóa Thỏa thuận cấp cao nhân chuyến thăm hai nước năm 2008 của Tổng Bí thư Ðảng ta, cũng như cụ thể hóa "Chương trình hành động quốc gia thúc đẩy quan hệ Việt Nam - châu Phi của Chính phủ ta giai đoạn 2004 - 2010", trong đó có Mozambique và Angola. Qua làm việc với các đoàn cấp cao của hai Ðảng FRELIMO và MPLA và Chính phủ hai nước và đi thăm thực tế ở một số tỉnh của hai nước, thấy rõ có nhiều tiềm năng to lớn của cả hai nước cũng như cơ hội lớn để mở rộng hợp tác giữa Việt Nam với hai nước trên nhiều lĩnh vực, nhất là về giáo dục, y tế, khoa học - kỹ thuật, nông nghiệp, thủy sản, lâm nghiệp, xây dựng, vật liệu xây dựng, viễn thông, khoáng sản, dầu khí, thương mại... Hiện nay đã có nhiều nước đang đẩy mạnh làm ăn với châu Phi, như Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga, Thái-lan... Hợp tác giữa các nước châu Phi với nhau cũng tăng lên đáng kể. Tuy nhiên, lãnh đạo và nhân dân hai nước đã dành những cảm tình đặc biệt và sự tin cậy cao đối với Việt Nam, mong muốn các bộ, ngành, địa phương, các doanh nghiệp của Việt Nam hợp tác đầu tư, cung cấp chuyên gia, phía bạn sẵn sàng tạo điều kiện thuận lợi cho các đối tác Việt Nam. Ðoàn công tác quan sát trực tiếp kinh nghiệm của một số nước đã và đang đầu tư vào hai nước này, thành công là: đầu tư bằng các dự án lớn (hoặc tương đối lớn) đi kèm theo lao động có kỹ thuật của mình với số lượng lên đến hàng nghìn người, có ngân hàng thương mại trong nước hỗ trợ để hợp tác và phát huy thế mạnh về nguồn tài nguyên, đất đai, lao động và thị trường to lớn trên nhiều lĩnh vực của bạn.

Từ kinh nghiệm đó, nếu làm được như vậy, chúng ta sẽ đáp ứng được mong mỏi của hai nước bạn bè truyền thống, mở rộng đầu tư dần ra những nước khác ở châu Phi, nhất là phát huy kinh nghiệm xóa đói, giảm nghèo, phát triển nông nghiệp, giáo dục, y tế và các lĩnh vực khác mà ta có thế mạnh, góp phần thiết thực giúp các nước bạn bè truyền thống phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo, giải quyết từng bước vấn đề an ninh lương thực quốc gia, đồng thời cũng sẽ góp phần phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nước ta.

TRƯƠNG TẤN SANG,
Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư