Xã Thượng Long cách thị trấn huyện Yên Lập vài cây số, nằm sâu trong thung lũng núi, thuộc vùng an toàn khu trước đây của tỉnh Phú Thọ. Mảnh đất này từng diễn ra những trận đánh ác liệt chống thực dân Pháp, sau đó trở thành nơi tập kết của đồng bào tản cư. Nay, xã Thượng Long là điểm sáng của huyện Yên Lập trong thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở và cải thiện đời sống nhân dân.
Từ thành phố Việt Trì đến xã Thượng Long khoảng 70 km nhưng phải đi mất hơn hai tiếng, vì hai con đường chính dẫn vào thị trấn huyện Yên Lập đều hỏng nặng, cách trung tâm huyện 30 km xe cộ chỉ đi với tốc độ hơn 20 km/giờ.
Từ một xã nghèo ở vùng cao, đất rộng đến gần ba nghìn ha với gần sáu nghìn dân, chủ yếu là đồng bào Mường, Dao, Thượng Long đang chuyển mình lên giàu mạnh. Xã đã có trụ sở mới, hội trường mới, trường mầm non vừa được khánh thành. Những con đường đất đá trước kia đang được trải bê-tông. Các phương tiện của dân như xe máy, ti-vi mầu, điện thoại di động cũng nhiều lên. Khi chúng tôi đến xã, trời đổ mưa khá to nhưng không khí ở UBND xã rất nhộn nhịp. Nhà làm việc của bộ phận "một cửa" tấp nập người ra vào, cán bộ, công chức xã người nào việc nấy khẩn trương, quy củ.
Trong buổi làm việc với Ðảng ủy xã, khi nói về động lực thúc đẩy Thượng Long có những bước phát triển như hiện nay, các đồng chí trong thường trực Ðảng ủy đều có chung một nhận xét là lòng dân đồng thuận trong các công việc của cộng đồng. Bí thư Ðảng ủy, Chủ tịch HÐND xã Hoàng Tiến Quý cho biết, Ban chỉ đạo thực hiện Quy chế dân chủ của xã tuyên truyền các văn bản của Ðảng, Nhà nước về thực hiện dân chủ đến tất cả 249 đảng viên, 213 cán bộ khu dân cư trong toàn xã. Xã vừa tuyên truyền qua hội họp, loa truyền thanh, gửi văn bản, vừa niêm yết các văn bản tại trung tâm xã và khu dân cư để không chỉ đảng viên mà người dân cũng nắm được nội dung cơ bản của Quy chế dân chủ ở cơ sở, Pháp lệnh thực hiện dân chủ. Thời gian qua, chính quyền xã tập trung triển khai cải cách thủ tục hành chính, đổi mới cách tiếp dân, coi trọng giải quyết đơn thư khiếu nại của dân, đồng thời công khai các nội dung, kế hoạch, khoản thu, chi để người dân được biết, bàn và tham gia quyết định. Lịch tiếp nhận đơn thư kiến nghị của xã vào thứ 4 và thứ 6 hằng tuần, nhưng khi nào có dân đến là Thường trực ủy ban xã bố trí tiếp. Xã cũng công khai nhiệm vụ, quyền hạn của cán bộ, công chức trực tiếp giải quyết công việc của dân để nhân dân tiện liên hệ.
Người dân Thượng Long được bàn và tham gia ý kiến xây dựng cơ sở hạ tầng. Theo đó, các khu dân cư tổ chức họp dân để thảo luận, quyết định mức đóng góp, phương án triển khai, bầu ban giám sát đầu tư. Cụ thể, người dân đã đóng góp nhiều ý kiến vào dự thảo kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch sử dụng đất, lựa chọn công trình xây dựng nông thôn mới thông qua hình thức họp cử tri trong toàn xã và tham vấn tại khu dân cư. Nhờ đó, xã đã hoàn thành và đưa vào sử dụng nhiều công trình có chất lượng như trạm y tế, trường học, đường giao thông nông thôn, các công trình thủy lợi, các nhà văn hóa khu.
Công việc nổi bật, có hiệu quả rõ trong thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở tại Thượng Long là người dân thực hiện giám sát. Từ đầu năm đến nay, ngoài việc giám sát các nội dung theo quy định, hội đồng nhân dân, ban thanh tra nhân dân, ban giám sát đầu tư cộng đồng, các tổ chức và cá nhân đã giám sát việc xây dựng nông thôn mới, giám sát việc phân bổ các nguồn trợ cấp, giám sát việc quản lý và sử dụng các quỹ, khoản đầu tư theo chương trình Dự án 134, 135 và 229. Dân đã tiến hành bình xét hộ nghèo công khai, minh bạch từ khu dân cư nên không xảy ra vướng mắc, khiếu kiện. Kết quả bình xét được công khai trên bảng thông báo tại khu dân cư và trong các cuộc họp dân. Qua bình xét, từ đầu năm tới nay, có sáu hộ nghèo được ưu tiên vay vốn sản xuất, 123 hộ được cứu đói giáp hạt, cấp 586 triệu đồng đến đúng hộ nghèo, hỗ trợ tiền điện 68,16 triệu đồng cho 568 hộ... Là thành viên Ban giám sát đầu tư cộng đồng, Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc xã Nguyễn Văn Việt khẳng định, nhân dân đủ năng lực giám sát các công trình, dự án nếu được nhà thầu thi công cung cấp đầy đủ các loại giấy tờ liên quan như bản vẽ thiết kế, chủng loại vật liệu... Thực tế những công trình có sự giám sát của người dân luôn đạt chất lượng tốt hơn.
Trong quá trình thực hiện Quy chế dân chủ, khó khăn nhất là các khoản đóng góp của dân và những nội dung dân bàn và quyết định. Do đó, cùng với tuyên truyền, thông tin chính xác để dân hiểu, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể của xã tích cực vận động người dân ủng hộ nhằm đạt mục tiêu, kế hoạch đề ra. Trong việc làm đường bê-tông nông thôn, người dân tự giác giải tỏa để mở rộng đường, đóng góp công sức, vật liệu, tổ chức làm đường, giám sát chặt chẽ, nên chất lượng công trình bảo đảm. Các quy định về nếp sống văn hóa, quy ước an ninh, hương ước xóm được nhân dân tham gia ý kiến và thực hiện có hiệu quả. Xã đã bỏ được hủ tục tổ chức cưới linh đình dài ngày, lăn đường trong đám tang. Chị Dương Thị Hiền, người có 12 năm làm trưởng xóm Tân Tiến cho biết: "Từ đầu năm đến nay, xóm tôi đã có tám buổi họp dân bàn đóng góp các loại quỹ an ninh, y tế, thiên tai, đền ơn, khuyến học, kiên cố hóa trường học, phổ cập giáo dục, nhìn chung, người dân đều đồng tình hưởng ứng. Ngoài ra, xóm còn vận động đóng góp 50.000 đồng/lao động gọi là công xã hội để xây dựng quỹ tu bổ, sửa chữa các công trình của khu, họp xóm thống nhất nội dung chi, sau đó xin ý kiến lãnh đạo xã và triển khai". Từ các buổi họp dân, xóm Tân Tiến đã hoàn thành đường bê-tông nông thôn, sửa chữa, nạo vét kênh mương,... xây dựng xóm làng sạch đẹp, văn minh.
Việc thực hiện hiệu quả Quy chế dân chủ ở cơ sở ở Thượng Long đã đem lại sự đồng thuận khi triển khai các công việc khác. Người dân tin tưởng ở chính quyền, uy tín của tổ chức đảng được nâng cao. Ðại hội vừa qua, Ðảng bộ xã được chọn thí điểm Ðại hội bầu trực tiếp Ban Thường vụ, Bí thư, Phó Bí thư kết quả đúng dự kiến với số phiếu tín nhiệm cao. 14/14 trưởng khu do dân bầu đều là phó bí thư chi bộ, cuộc bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp mới đây cũng đạt kết quả tốt. Trung bình mỗi năm xã kết nạp tám đảng viên mới, chủ yếu là thanh niên, nhờ đó độ tuổi trung bình của đảng viên toàn xã còn 45, thấp hơn so các địa phương khác. Liên tục trong sáu năm qua, tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình đạt 10%, thu nhập bình quân đầu người tăng từ 2,2 triệu đồng năm 2006 lên 4,8 triệu đồng năm 2010, số hộ nghèo giảm nhanh, 90% số hộ có ti-vi, 87% số hộ sử dụng điện, mọi mặt đời sống xã hội đều khởi sắc.
Kinh nghiệm của Thượng Long cho thấy: Ðể thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở địa bàn miền núi, dân tộc thiểu số, cán bộ cơ sở phải có năng lực chỉ đạo, vận động nhân dân, làm việc phải công tâm, nắm bắt đầy đủ thông tin và tập trung xử lý dứt điểm các vấn đề nảy sinh. Trong quá trình chuẩn bị triển khai thực hiện, cấp ủy, chính quyền để dân bàn bạc, đề xuất và giám sát. Ban chỉ đạo thường xuyên lắng nghe, tiếp thu các ý kiến, nhất là các ý kiến từ người dân, đồng thời kiên trì vận động, thuyết phục dân ủng hộ các chương trình, dự án của Nhà nước bảo đảm đúng quy hoạch. Chính quyền xã thực hiện nghiêm việc công khai nhiệm vụ cán bộ chuyên môn, công khai việc xử lý cán bộ vi phạm và các kết quả xử lý đơn, thư của dân; ủy quyền cho các khu dân cư tự quyết định đối tượng nhận hỗ trợ, trợ cấp trên cơ sở họp dân, bàn bạc dân chủ công khai; tạo điều kiện cho dân bàn và quyết định các khoản đóng góp của dân, giám sát các công trình phục vụ cộng đồng...
Từ những kết quả và bài học trong việc thực hiện Quy chế dân chủ ở Thượng Long có thể thấy rằng, thực hiện tốt Quy chế dân chủ mới góp phần tạo ra sự ổn định, đồng thuận xã hội, tạo nên sức mạnh của cộng đồng đẩy lùi tham nhũng, quan liêu, tiêu cực. Dân chủ chính là cơ sở để xây dựng hệ thống chính trị vững chắc, xây dựng xã hội công bằng, văn minh.
