Qua điều tra, khảo sát, đánh giá tác động ô nhiễm bom, mìn, vật nổ (BMVN) còn sót sau chiến tranh ở Việt Nam do Trung tâm công nghệ xử lý bom, mìn (Bộ Tư lệnh Công binh) thực hiện, cho thấy tại năm tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên - Huế có tới 99,9 đơn vị cấp xã đã thực hiện điều tra, khảo sát còn bị ô nhiễm BMVN, trong đó Nghệ An là 99,9%; các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế có 100% số xã, phường, thị trấn bị ô nhiễm.
Theo thống kê chưa đầy đủ, số thương vong do BMVN gây ra trong thời gian từ ngày 5-8-1964 (đối với miền bắc) và từ ngày 1-5-1975 (đối với miền nam) đến hết ngày 31-12-2004 là 104.298 người (gồm cả nhân dân và các lực lượng vũ trang), trong đó số người chết 42.135, bị thương 62.163. Nếu tính trung bình mỗi năm trên cả nước có 3.807 người chết và bị thương, trong đó 1.535 người chết và 2.272 người bị thương do BMVN gây ra (tuy vậy, những năm gần đây số thương vong thực tế do bom mìn hằng năm đã giảm).
Ngay sau khi chiến tranh kết thúc, từ tháng 5-1975 đến tháng 5-1977, Nhà nước, nòng cốt là quân đội đã phá gỡ khoảng 2,9 triệu quả mìn, đạn pháo, bom bi; thu nhặt khoảng 7,4 triệu vật nổ các loại và 5.329 tấn bom, giải phóng gần 100 nghìn ha đất, đưa dân về quê hương sinh sống. Những năm 80 của thế kỷ XX, Nhà nước cấp kinh phí mở các chiến dịch rà phá bom, mìn (RPBM) ở biên giới tây nam và phía bắc, đã thu gom và phá hủy khoảng 346.000 quả mìn, giải phóng 10 nghìn ha đất. Từ năm 1991 đến 1998, các lực lượng, chủ yếu là quân đội đã thu gom, hủy khoảng 2,7 triệu BMVN các loại, giải phóng hơn 10 nghìn ha đất. Từ năm 1999 đến nay, công tác RPBM được tập trung vào khu vực đường vành đai biên giới, các công trình xây dựng trọng điểm của Nhà nước, công trình dân sinh và phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Những năm gần đây, hằng năm Nhà nước phải chi khoảng 300 tỷ đồng cho việc RPBM. Tuy vậy, theo số liệu thống kê của Bộ Tư lệnh Công binh, từ năm 2005 lại đây mỗi năm cũng chỉ rà phá BMVN được khoảng từ 10 đến 15 nghìn ha. Với năng lực, quy mô, tiến độ thực hiện như hiện nay, để làm sạch bom mìn ở 63 tỉnh, thành phố với diện tích khoảng 6,6 triệu ha bị ô nhiễm trên đất liền, chúng ta phải mất khoảng 440 năm nữa mới hoàn thành và với khoản ngân sách 165.000 tỷ đồng. Ðây là số kinh phí rất lớn đối với một đất nước vừa thoát nghèo như Việt Nam. Vì vậy, việc thu hút tài trợ quốc tế là rất quan trọng, nhằm đáp ứng công tác RPBM sau chiến tranh ở Việt Nam.
Hiện nay, hằng năm chính phủ Mỹ dành 70 triệu USD hỗ trợ hơn 40 nước bị ô nhiễm BMVN, trong đó Israel và Ai Cập là những nước nhận được viện trợ nhiều nhất. Ðối với nước ta, từ sau chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Bin Clinton (tháng 11-2000), thực hiện cam kết giúp Việt Nam khắc phục triệt để BMVN sau chiến tranh, thông qua Ðại sứ quán của Hoa Kỳ tại Việt Nam, Vụ Rà phá mìn nhân đạo thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ và Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương đã chuyển giao cho Công binh Việt Nam các trang bị phục vụ RPBM, tổng giá trị khoảng 10 triệu USD, tính đến năm 2006 (theo công bố của Mỹ là 36 triệu USD vì tính cả chi phí dịch vụ, vận chuyển và các dự án hỗ trợ khác).
Năm 2001, Chính phủ Nhật Bản đã hỗ trợ 11,2 triệu USD trang bị thiết bị cắt cây kết hợp phá mìn để phục vụ thi công RPBM dự án đường Hồ Chí Minh. Ngoài ra, một số nước khác thông qua các tổ chức phi chính phủ hoặc tổ chức quốc tế đã có nhiều đóng góp cho việc khắc phục bom mìn còn sót lại sau chiến tranh tại Việt Nam, như Ðức, Australia, Ireland, Ðan Mạch, Anh... Tuy vậy, lượng kinh phí từ nguồn hỗ trợ quốc tế chưa đáp ứng được nhu cầu hoạt động RPBM rất lớn hiện nay.
Nguyên nhân của tình hình trên có nhiều, song thấy nổi lên một số vấn đề: Một là, việc tuyên truyền về hậu quả bom mìn sau chiến tranh chưa nhiều, cho nên nhiều quốc gia chưa thấy rõ thực trạng và nhu cầu bức thiết của Việt Nam, chưa quan tâm việc hỗ trợ, giúp đỡ. Hai là, nhiều nước, nhiều tổ chức quốc tế chưa hiểu rõ cơ chế tiếp nhận và sử dụng nguồn hỗ trợ của nước ta như thế nào, cho nên cũng chưa quan tâm vấn đề này. Ba là, nước ta chưa có đầu mối để xúc tiến các hoạt động thu hút tài trợ đồng bộ từ tuyên truyền, tiếp xúc, trao đổi thông tin, tiếp nhận và sử dụng tài trợ cho hoạt động RPBM.
Xuất phát từ tình hình trên, được phép của Chính phủ, ngày 29-4-2008, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã ra Quyết định số 598 thành lập Trung tâm Hành động khắc phục bom mìn Việt Nam, (VBMAC), có chức năng vận động, tiếp nhận, quản lý và sử dụng tài trợ của các nước và tổ chức quốc tế để tổ chức RPBM còn sót lại sau chiến tranh ở Việt Nam. Nhiệm vụ của VBMAC là: lập dự án RPBM còn sót lại sau chiến tranh ở Việt Nam và vận động các nước, các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ tài trợ để thực hiện dự án; tiếp nhận, quản lý nguồn tài trợ quốc tế và trực tiếp triển khai các hoạt động rà phá bom mìn sau chiến tranh; phối hợp các cơ quan, đơn vị ở trung ương và địa phương triển khai rà phá bom mìn; quản lý nhân lực, cơ sở vật chất, tài chính, tài sản theo quy định của pháp luật.
Ngay sau khi có quyết định thành lập, dưới sự chỉ đạo của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, cơ cấu tổ chức, nhân sự, trang bị và lực lượng của VBMAC được hình thành, kiện toàn; có ba chi nhánh ở miền bắc, miền trung và miền nam. Trụ sở của VBMAC trước mắt được đặt tại 290B Lạc Long Quân, Hà Nội.
Sau khi VBMAC được thành lập, Quỹ ASEAN - Nhật Bản đã cam kết tài trợ 1,5 triệu USD để Trung tâm triển khai dự án RPBM tại một số địa phương của tỉnh Quảng Trị - một trong những địa phương có mật độ bom mìn tồn đọng sau chiến tranh nhiều nhất. VBMAC đang xây dựng kế hoạch trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt và chuẩn bị phối hợp với địa phương để thực hiện dự án vào năm 2009.
Theo Quyết định số 96/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, nhiệm vụ RPBM sau chiến tranh hiện nay do các đơn vị thuộc Bộ Quốc phòng đảm nhiệm. Sau khi thành lập VBMAC, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã đề nghị Bộ Quốc phòng xem xét, cấp phép hoạt động RPBM cho trung tâm để có cơ sở pháp lý trong thực hiện nhiệm vụ. Trung tâm Hành động khắc phục bom mìn Việt Nam sẽ là một lực lượng phối hợp chặt chẽ cùng các lực lượng của quân đội trong quá trình thực hiện mục tiêu chung là khắc phục triệt để hậu quả BMVN sót lại sau chiến tranh tại Việt Nam. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội chủ trương tăng cường tuyên truyền rộng rãi trong và ngoài nước về VBMAC nhằm thu hút nguồn hỗ trợ kinh phí cho hoạt động RPBM, khắc phục hậu quả chiến tranh, phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.
