Thách thức đối với ngành giấy Nghệ An

ND - Là tỉnh có tài nguyên rừng đủ để sản xuất bột giấy đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Tuy nhiên, chỗ đứng của các doanh nghiệp giấy Nghệ An cùng việc quy hoạch, trồng rừng nguyên liệu vẫn còn nhiều bất cập.

Doanh nghiệp chưa có vị thế

Theo số liệu điều tra chưa đầy đủ thì diện tích các loại rừng có khả năng làm nguyên liệu giấy ở Nghệ An là hơn 120 nghìn ha. Với trữ lượng gỗ có khả năng làm nguyên liệu giấy là 550.067 m3 cùng 1.596.260 tấn tre nứa. Trữ lượng này có thể làm ra 201.972 tấn bột giấy. Nghệ An còn là tỉnh có diện tích đất trống đồi núi trọc có khả năng trồng rừng nguyên liệu giấy lên đến 131.000 ha. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là số liệu chưa đầy đủ và Nghệ An rất cần có sự điều tra chính xác, tỉ mỉ cũng như quy hoạch đồng bộ về diện tích rừng có khả năng làm nguyên liệu giấy... Không phải ngẫu nhiên mà trước đây ở thành phố Vinh đã từng xây dựng nhà máy gỗ diêm. Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Ðảng và Nhà nước đã xây dựng một số nhà máy giấy ở Nghệ An. Hiện nay, Nghệ An đang chủ trương ưu tiên phát triển ngành công nghiệp chế biến nông - lâm - thủy sản, trong đó tập trung phát triển sản xuất giấy và bột giấy, vì đó là thế mạnh của tỉnh...

Nhưng Nghệ An hiện đang tồn tại một nghịch lý là nhà máy giấy thì thiếu mà nguyên liệu lại để chết già. Trong khi đó hàng trăm nghìn lao động ở các huyện miền núi đang sống dựa vào nghề rừng rất vất vả, thu nhập bình quân đầu người đạt thấp. Trong lúc nhu cầu bột giấy mới đáp ứng 45% sản xuất ở trong nước (theo nguồn từ Hiệp hội Giấy Việt Nam cho biết). Còn năng lực sản xuất giấy của Nghệ An năm 2007 mới đạt 18.500 tấn/năm, chủ yếu là giấy Kraf. Các doanh nghiệp sản xuất giấy công suất nhỏ, chưa thật sự có chỗ đứng trong ngành công nghiệp của tỉnh. Ðáng kể có Công ty cổ phần Giấy Sông Lam, hiện dự án đầu tư dây chuyền sản xuất giấy Kraf, thiết bị công nghệ của Trung Quốc công suất 7.000 tấn/năm cơ bản đã đi vào sản xuất và đang nâng công suất lên 13.000 tấn/năm. Theo ông Hoàng Phùng, Giám đốc Công ty cổ phần Giấy Sông Lam: "Ðiều lo lắng là phải bảo đảm đủ 60 nghìn tấn nứa, gỗ nguyên liệu chế biến/năm. Các huyện trong tỉnh nói chung đều tạo điều kiện cho doanh nghiệp thu mua và tạo mối quan hệ tương hỗ giữa bà con vùng nguyên liệu với doanh nghiệp vừa bảo đảm tận thu, vừa bảo vệ được rừng và tăng thu nhập cho bà con. Song vẫn còn một số huyện như Quỳ Châu, Quế Phong... chưa tạo điều kiện thông thoáng cho doanh nghiệp trong việc thu mua, nhất là các hạt kiểm lâm sở tại, cảnh sát giao thông còn gây khó dễ trong việc thu mua lâm sản ngoài gỗ". Cũng theo một số lãnh đạo ngành công nghiệp có uy tín trong tỉnh thì: nếu tài nguyên không biết cách khai thác hợp lý thì tiềm năng mãi vẫn chỉ là tiềm năng. Thí dụ như tỉnh chủ trương cho xây dựng một số nhà máy gỗ băm dăm xuất khẩu, là chưa hợp lý. Vì những doanh nghiệp này xuất gỗ dăm sơ chế ra nước ngoài. Trong khi đó, nếu tỉnh cho xây các nhà máy giấy cỡ nhỏ để sử dụng nguồn nguyên liệu trên thì sẽ tạo việc làm cho hàng nghìn lao động, lại vừa thu được ngân sách cho tỉnh và điều quan trọng hơn là tạo "chỗ đứng" cho ngành giấy trong tỉnh phát triển.

Một số cơ sở tư nhân sản xuất giấy quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu cho nên chất lượng sản phẩm chỉ ở mức trung bình và thấp, quản lý mang tính chất "gia đình", "tiểu chủ", đó là Công ty TNHH An Châu, Long Thành, Thiên Phú... chủ yếu là sử dụng nguyên liệu tái chế. Nhìn chung các doanh nghiệp này là sản xuất quy mô nhỏ, thiết bị công nghệ lạc hậu, không thể đáp ứng nhu cầu chất lượng ngày càng cao, nhất là đối với các cơ sở sản xuất giấy bao bì. Theo bà Ngô Thị Huê, Giám đốc Công ty TNHH Giấy An Châu: "Doanh nghiệp sản xuất giấy tái chế, ngoài mục đích không chỉ tạo ra sản phẩm cho xã hội, nộp ngân sách, mà còn tạo việc làm cho 60 lao động. Cũng là ngành giấy nhưng là sản xuất giấy tái chế nhưng phải nộp thuế 10% GTGT là quá cao và làm cho doanh nghiệp khó phát triển".

Sẽ có nhà máy giấy quy mô?

Chủ đầu tư Dự án sản xuất bột giấy công suất 130.000 tấn/năm tại Nghệ An là Công ty cổ phần XNK Giấy Anteco Nghệ An. UBND tỉnh đã cấp phép đầu tư và địa điểm xây dựng nhà máy tại xã Nghi Quang (Nghi Lộc). Việc xây dựng nhà máy bột giấy ở Nghệ An cần tính toán sao cho nhà máy vừa có công suất vừa đủ để bảo đảm không thiếu nguyên liệu; và lựa chọn xây nhà máy bột giấy để chuyển về các nhà máy trung tâm tái chế thành giấy trắng, đây là bài toán vừa đạt hiệu quả kinh tế vừa tránh được ô nhiễm môi trường. Dự án trồng rừng nguyên liệu cho nhà máy được tiến hành ở 127 xã thuộc tám huyện: Con Cuông, Anh Sơn, Thanh Chương, Ðô Lương, Tân Kỳ, Nghĩa Ðàn, Yên Thành và Quỳnh Lưu với diện tích 67.900 ha... Gần đây, UBND tỉnh Nghệ An đã tiếp tục cấp phép đầu tư dự án FDI trồng rừng nguyên liệu giấy cho Công ty Innov Green Nghệ An, thuộc Tập đoàn Green Elite (Trung Quốc), với mức đầu tư lên tới 60 triệu USD. Thời gian của dự án là 50 năm. Dự án trồng 190 nghìn ha rừng nguyên liệu được thực hiện ở bốn huyện vùng cao Nghệ An: Quỳ Châu, Quế Phong, Tương Dương và Kỳ Sơn... Các vùng nguyên liệu của các dự án này sẽ góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế cây trồng, làm cho nhiều người lao động ở các huyện quy hoạch vùng nguyên liệu sẽ có thêm việc làm và thu nhập, góp phần xóa đói, giảm nghèo cho người dân, giảm diện tích đất trống đồi núi trọc, bảo vệ môi trường...

Theo dự báo của các chuyên gia ngành giấy thì ở Việt Nam hiện nay đã bắt đầu có những nhà máy giấy 100% vốn của nước ngoài, quy mô khoảng 100.000 tấn/năm, đương nhiên sản phẩm của những dây chuyền này sẽ có sức cạnh tranh với các nhà máy giấy Việt Nam. Tuy vậy, các dự án sản xuất giấy và trồng rừng ở Nghệ An muốn thành công thì điều tiên quyết đòi hỏi các nhà đầu tư không chỉ có nguồn lực tài chính mạnh mà còn phải có giải pháp, cơ chế chính sách phù hợp để tập trung giải quyết một số khó khăn đặt ra. Vì qua một số cuộc hội thảo gần đây, một số chuyên gia ngành giấy vẫn còn băn khoăn: Nhà đầu tư ngành giấy ở Nghệ An cần phải tính toán kỹ những khó khăn sẽ xảy ra, nếu trồng rừng nguyên liệu như vậy để cung cấp cho nhà máy 130.000 tấn/ năm như dự án Anteco Nghệ An đề ra mà bố trí ở tám huyện trong tỉnh là dàn trải, lại thêm vận chuyển xa, đầu tư nếu thấp theo kiểu quảng canh thì hiệu quả đầu tư sẽ không cao, hiệu quả sử dụng đất thấp. Bên cạnh đó về sản lượng rừng trồng và suất đầu tư cho trồng rừng phải cao và hợp lý bảo đảm hiệu quả. Nhà đầu tư cần phải xây dựng vùng nguyên liệu tập trung để đầu tư thâm canh như kinh doanh cây cao-su, bông... thì mới đạt hiệu quả, tạo sự hợp lý giữa đầu vào và đầu ra để bảo đảm lợi nhuận thu được cao. Ðó là chưa kể các nhà lập dự án phải tính đến đặc điểm trồng rừng nguyên liệu giấy ở Nghệ An là đất quá phân tán, manh mún, độ dốc lớn, tầng đất mỏng, cơ sở hạ tầng giao thông kém và đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, tập quán sản xuất lạc hậu, sống chủ yếu dựa vào phá rừng, lại thêm gió tây, hỏa hoạn cháy rừng hoặc lũ lụt sẽ gây thiệt hại cho vùng cây nguyên liệu, điều đó cũng sẽ rất khó khăn trong việc thâm canh trồng rừng. Hơn nữa, trồng rừng nguyên liệu giấy còn đòi hỏi một đội ngũ cán bộ lâm sinh giỏi và chu kỳ khai thác cây nguyên liệu dài (từ 7 đến 9 năm) mới khai thác được. Hơn nữa đặc điểm đối với ngành công nghiệp giấy yêu cầu là phải có năng lực quản lý hoàn chỉnh từ khâu trồng cây nguyên liệu cho đến chế biến, gia công giấy và kinh doanh ở tầm vĩ mô.