Năm nào cũng vậy, cứ tối mồng 5 tháng Giêng, các thành viên Đội hát sắc bùa Phú Lễ xã Phong Nẫm (huyện Giồng Trôm) kết hợp Đội hát sắc bùa Bảo tàng tỉnh Bến Tre lại tập trung tại sân khấu ngoài trời (Bảo tàng tỉnh Bến Tre) để biểu diễn phục vụ người dân. Cùng với đờn ca tài tử, nói thơ Vân Tiên, hát sắc bùa đã cuốn hút nhiều người đến nghe, xem các nghệ nhân biểu diễn.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Chấn (70 tuổi), Đội trưởng Đội hát sắc bùa Phú Lễ xã Phong Nẫm cho biết: “Đây là năm thứ tư Đội hát sắc bùa từ xã Phong Nẫm lên thành phố Bến Tre biểu diễn phục vụ người dân vào tối mồng 5 tháng Giêng. Anh em trong đội làm đủ thứ nghề để mưu sinh, nhưng tất cả đều chung niềm đam mê bảo tồn nghệ thuật truyền thống của ông cha để lại và mong muốn truyền dạy lại cho lớp trẻ tiếp tục giữ gìn loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian độc đáo này”.
Năm nay, Đội hát sắc bùa Phú Lễ xã Phong Nẫm biểu diễn 3 bài, gồm: Mở cửa rào, Khai môn, Rước xuân, các nghệ nhân vừa hát, vừa biểu diễn nhạc cụ rất độc đáo. Nghệ nhân Nguyễn Thị Hiền, 65 tuổi ở xã Phong Nẫm, huyện Giồng Trôm, là thành viên nữ duy nhất trong đội cho biết:
“Trước đây tôi tham gia hát đờn ca tài tử, đến năm 2014, trong xóm thành lập đội hát sắc bùa, tôi xin tham gia học và được các nghệ nhân truyền dạy, rồi đi biểu diễn. Tôi đam mê nghệ thuật truyền thống của cha ông cho nên quyết tâm học hỏi, đến nay tôi biểu diễn được cả đờn ca tài tử và hát sắc bùa dịp lễ, Tết hay ở các khu du lịch ”…
Theo nhiều nhà nghiên cứu, nghệ thuật hát sắc bùa Phú Lễ ra đời vào thế kỷ 18 do ông Trần Văn Hậu (con rể ông Hồ Đức Quang, người xã Phú Lễ, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre) khi làm quan tại Bình Định thấy điệu hát sắc bùa độc đáo mới đưa về truyền dạy cho người dân xã Phú Lễ hát. Sau đó, nghệ thuật hát sắc bùa được trao truyền sang các địa phương lân cận.
Nghệ thuật hát sắc bùa Phú Lễ có ba phần cơ bản, gồm: Nghi lễ; hát chúc tụng, giúp vui và giã từ; mỗi phần có nhiều bài như: Mở cửa rào, khai môn, rước xuân, tiên sư, chúc làm ruộng, chúc nghề dệt vải, lý lơ thơ, giã từ... So với các địa phương khác trong cả nước, hát sắc bùa Phú Lễ có phần khác biệt như:
Nhạc cụ có thêm cây đờn cò, trống cơm; mỗi thành viên trong đội vừa là nhạc công, vừa là diễn viên và hát theo lối cái kể, con xô; số lượng thành viên trong đội ít nhất là bốn người, mỗi thành viên sử dụng một loại nhạc cụ khác nhau.
Thông qua hình thức truyền miệng, ông bầu có nhiệm vụ tổ chức tập dượt toàn đội, đồng thời sáng tác bài mới đáp ứng nhu cầu chúc tụng nghề nghiệp và hát giúp vui để hướng dẫn cho đội trước khi vào mùa phục vụ. Đến khoảng năm 1970, nghệ thuật hát sắc bùa Phú Lễ hầu như bị mai một vì rất ít người biểu diễn.
Sau đó, cố Nghệ nhân Lư Văn Hội (1956-2019), nguyên Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh Bến Tre, cùng các nhà nghiên cứu cất công sưu tầm nghệ thuật diễn xướng hát sắc bùa Phú Lễ để dạy lại cho các thế hệ sau này.
Đến năm 2017, nghệ thuật hát sắc bùa Phú Lễ được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Tỉnh Bến Tre đã tập trung bảo tồn, phát triển loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian độc đáo này, nhất là truyền dạy cho thế hệ trẻ.
Toàn tỉnh Bến Tre hiện có 5 đội hát sắc bùa Phú Lễ thường xuyên tập dượt, biểu diễn, nhưng chỉ có khoảng 20 nghệ nhân thường xuyên biểu diễn. Trưởng phòng Trưng bày (Bảo tàng tỉnh Bến Tre) Lê Nguyễn Tuấn Lê cho biết, hát sắc bùa biểu diễn trong cộng đồng như ngày xưa không còn nữa cho nên các nghệ nhân chủ yếu biểu diễn ở các lễ hội cúng đình, điểm du lịch khi có nhu cầu và dịp Tết.
Trong đó, Đội hát sắc bùa Phú Lễ xã Phong Nẫm vẫn còn duy trì sinh hoạt, tập dượt vào ngày thứ năm hằng tuần và ngày 30 (âm lịch) hằng tháng, hai đội hát sắc bùa Bảo tàng tỉnh và xã Phong Nẫm cùng phối hợp biểu diễn phục vụ người dân.
Gần đây, tỉnh Bến Tre rất quan tâm bảo tồn di sản văn hóa hát sắc bùa Phú Lễ nhằm tránh bị mai một. Trung tâm Văn hóa-Điện ảnh tỉnh Bến Tre đã tìm cách cải biên theo hướng sân khấu hóa để đưa nghệ thuật hát sắc bùa Phú Lễ đến gần hơn với công chúng.
Đồng thời, đã đưa các loại hình nghệ thuật dân gian như: Đờn ca tài tử, hát dân ca, hát sắc bùa Phú Lễ... vào các tiết ngoại khóa ở trường học nhằm giúp học sinh thêm hiểu về loại hình nghệ thuật độc đáo của cha ông.
Giám đốc Trung tâm Văn hóa-Điện ảnh tỉnh Bến Tre Nguyễn Hoài Anh cho biết, năm vừa qua, Trung tâm phối hợp Tỉnh đoàn Bến Tre tổ chức truyền dạy, hướng dẫn thực hành diễn xướng dân gian hát sắc bùa Phú Lễ cho đoàn viên, thanh niên tại tất cả các huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh.
Các buổi học đã khái quát cơ bản về loại hình diễn xướng dân gian hát sắc bùa Phú Lễ và hướng dẫn thực hành, qua đó nhằm tiếp tục bảo tồn và phát huy các giá trị vốn có, tiêu biểu của loại hình nghệ thuật truyền thống này…
