Robot không thể thay thế hoàn toàn con người

- Thưa Giáo sư, có phải ASIMO là robot giống người nhất hiện nay không?

- Thoạt đầu người ta hiểu robot chỉ là người máy nên cố gắng làm robot cho thật giống người cũng vì cái lẽ tự nhiên đó. Phân tích tiêu chí "giống người" nên nhìn từ hai khía cạnh: dáng dấp bên ngoài và chức năng bên trong của con người.

Về dáng dấp bên ngoài thì quả là ASIMO ngày nay đã khá giống người và ASIMO cũng đã bắt chước được nhiều chức năng như người rồi. Chính hãng Honda cũng hy vọng một ngày nào đó ASIMO có thể giống như người hơn nữa.

Còn ASIMO có giống người "nhất" không thì mỗi người sẽ tự có câu trả lời nếu chiêm ngưỡng các loại robot giống người khác như robot QRIO biết chạy của hãng Sony, robot HRP-2B biết nằm xuống và tự đứng dậy của tập đoàn công nghiệp Kawada, robot KHR-1 của KART, Hàn Quốc, robot BHR-1 của Viện công nghệ Bắc Kinh...

Trong số này, ASIMO là robot biết đi đầu tiên và cũng có dáng dấp bên ngoài "đẹp trai" hơn cả. 

- Giáo sư có thể cho biết mục tiêu của việc nghiên cứu robot giống người trên thế giới hiện nay là gì?

- Robot giống người (humanoid robot) đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu sáng tạo nhằm khai thác khả năng của cơ thể con người và để bóng dáng con người luôn bên cạnh con người. Người ta chế tạo robot thành bạn đồng hành, robot chăm sóc người già cô đơn một nhu cầu rất lớn ở nhiều nước phát triển, đặc biệt ở Nhật Bản.

Uớc mơ của những người sáng tạo ra robot giống người đã tác động không nhỏ đến sự ra đời và phát triển robot công nghiệp (industrial robot) đem lại hiệu quả kinh tế lớn. Mặt khác, chính sự phát triển bùng nổ của robot công nghiệp đã tạo nên sự giàu có của xã hội để có thể trích ra phần tiền cho nghiên cứu robot giống người.

Các nhà đầu tư công nghiệp là những người phải luôn luôn tính toán đầu vào đầu ra để nhanh chóng có lợi nhuận cao nhất. Họ phải chắt lọc những thành tựu của khoa học công nghệ robot để áp dụng từng bước, thay thế từng chức năng lao động và ngày càng nâng cấp,  càng thông minh hóa robot trong dây chuyền sản xuất Trong sản xuất, robot ngày càng bắt chước được con người theo những chức năng lao động, kể cả lao động trí óc, nhưng không đòi hỏi có vóc dáng bên ngoài như con người.

- Với sự phát triển vũ bão của nhiều lĩnh vực khoa học công nghệ, robot đang ngày càng tiến gần con người hơn. Liệu có một ngày robot được chế tạo để tấn công con người, thay thế vị trí của con người trên hành tinh như chuyện xảy ra trong các phim viễn tưởng?

- Tại Hội chợ toàn cầu ở New York năm 1939, ông J.M. Barnett đã trưng bày "người máy cơ khí" cồng kềnh có tên là "Elektro". Ngay sau khi cắt băng khai mạc buổi trình diễn của robot Elektro, ông này đã tuyên bố thay cho những lớp người sau này sáng tạo ra các loại robot phức tạp và tinh tế hơn nhiều rằng: "Robot không bao giờ thay thế được con người". Họ là những người chế tạo ra robot, họ hiểu hơn ai hết về chân lý đó.

Theo tôi, chính xác hơn phải nói là robot không thể thay thế hoàn toàn con người. Tất nhiên, càng ngày robot càng làm thay được con người nhiều việc, kể cả việc lao động trí óc. Có những trường hợp, robot có các năng lực kỳ diệu mà con người không thể có được như không biết mệt mỏi, rất dễ dàng chuyển nghề, chịu được phóng xạ và môi trường độc hại chết người, "cảm nhận" được cả sức từ trường, "nghe" được cả siêu âm... Tuy nhiên, xét về tổng thể thì robot không thể so sánh được với con người vì chính con người đã sáng tạo ra nó.

Những thành tựu khoa học công nghệ robot cũng như những thành tựu khoa học công nghệ khác sẽ được con người sử dụng để làm lợi cho con người và cũng không hiếm trường hợp con người lại dùng nó để làm hại chính con người. Robot là sản phẩm của con người làm ra. Con người có dùng nó để chống lại con người không? Câu hỏi đó đặt ra trong mối quan hệ giữa con người với con người chứ không phải giữa robot với con người. Bản thân tôi cho rằng, con người ngày càng làm ra các loại robot giống như người,thông minh như người, sẽ ngày càng ý thức được sự vĩ đại của con người. Quá trình sáng tạo robot  cũng làm cho con người ta ngày càng thông minh hơn, biết tìm ra lời giải đẹp trong khi xử lý các tình huống xung đột và ngày càng xứng với "Con Người" viết hoa, như đại văn hào Macxim Gorki đã từng mô tả.

Thưa Giáo sư, sau khi đi một vòng thế giới tìm hiểu về robot, vấn đề đặt ra là  Việt Nam chúng ta đang ở vị trí nào trong lĩnh vực chế tạo robot nói chung và robot giống người nói riêng?

- Có thể nhận thấy một điều là, hiện nay ở ta robot đã có mặt ở khá nhiều ngành công nghiệp. Ở các nơi đó robot chủ yếu làm các việc như hàn khung xe, vỏ xe, phun sơn, phun men, lắp ráp các linh kiện điện tử, thay đổi các dụng cụ cho các máy cắt gọt, tháo lắp các sản phẩm ở các máy ép nhựa, bốc xếp chai hoặc két bia và nước ngọt...

- Có không ít robot tự chế tạo trong nước nhưng nhiều hơn là loại nhập ngoại. Đó cũng là điều mà các nhà hoạch định chiến lược, chính sách và nhà đầu tư nên suy ngẫm. Ở nhiều nước, việc dùng hàng nội địa đã thành ý thức thường trực của những người thực lòng yêu nước, vượt lên trên những tính toán thiển cận hẹp hòi.

Còn về câu hỏi ta có nghiên cứu robot giống người không thì câu trả lời hiện tại là "chưa". Trở ngại lớn nhất là sự hạn hẹp về kinh phí đầu tư. Công ty Honda tiết lộ là đã đầu tư cho nghiên cứu chế tạo ASIMO khoảng 100 triệu USD và Chính phủ Nhật Bản hỗ trợ 10 triệu USD...

Theo tôi, Việt Nam dù chưa thể nghiên cứu chế tạo robot giống người nhưng vẫn có thể tiếp cận những vấn đề khoa học công nghệ trong hệ thống humanoid robot. Các kiến thức tiếp thu được đang vận dụng vào hai mảng việc. Đó là chế tạo ra các robot thông minh trong công nghiệp để nâng cao chất lượng phục vụ của chúng, hỗ trợ người tàn tật, đau yếu.