Cùng tiến nhưng chưa vượt trội

ND-Diễn ra từ ngày 8-12-2009 tại TP Hồ Chí Minh, Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 16 (LHPVN), thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng yêu điện ảnh nước nhà và cũng là mối quan tâm lớn của các đơn vị sản xuất phim. Sau năm ngày tranh tài và diễn ra nhiều  hoạt động sôi nổi, LHPVN 16 đã khép lại bằng lễ trao giải tại Nhà hát Hòa Bình tối 12-11. Bộ phim Ðừng đốt của đạo diễn Ðặng Nhật Minh được nhận giải Bông sen vàng ở thể loại phim truyện nhựa...

Tính chuyên nghiệp được nâng cao

99 tác phẩm dự thi ở năm thể loại phim cho thấy sự cố gắng về số lượng của các hãng phim trong một LHP đầu tiên của định kỳ hai năm một lần (trước đây ba năm một lần), và trong bối cảnh  kinh phí có nhiều khó khăn. Số lượng phim ít, tuy nhiên nhìn chung chất lượng ở các thể loại phim đều có sự tiến bộ, đa dạng về đề tài, phong phú về cách thể hiện. Các nhà làm phim phản ánh chân thực, toàn diện và khá sâu sắc về hiện thực cuộc sống với những thành tựu, tiềm năng, hy vọng và cả những vấn đề cần cảnh báo trong quá trình đất nước đang đổi mới và hội nhập. Phim Việt Nam trong vài năm qua đã có mặt trên trường quốc tế một cách khá chững chạc. Không ít phim có sự tìm tòi về ngôn ngữ biểu hiện, về cách tiếp cận hiện thực. Ðặc biệt đáng ghi nhận là tính chuyên nghiệp của các công đoạn làm phim được nâng lên cao hơn trước.

Mảng phim tài liệu và khoa học nhìn chung có nội dung phong phú, cách thể hiện đa dạng, có nhiều tìm tòi, phát hiện mới. 43 bộ phim tài liệu dù chất lượng chưa phải đồng đều nhưng đã thấy được cái nhìn khái quát trên bình diện xã hội rộng lớn mà người nghệ sĩ muốn đề cập. Nếu như nhóm phim tài liệu chân dung cá nhân, chân dung tập thể hướng đến ca ngợi tài đức, phẩm hạnh và tình tương thân tương ái của các nhân vật được phản ánh, như một góc nhân văn đầy sức sống, đem lại niềm tin yêu cuộc đời cho người xem thì một số bộ phim tài liệu có tính luận đề lại bàn sâu các vấn đề đang nóng trong đời sống xã hội; hoặc đi theo nhân vật để tìm hiểu và phân tích những điều đang diễn ra trong đời sống, thậm chí là trong suốt cuộc đời của nhiều con người. Những bộ phim này đã thể hiện được phần nào cách làm phim hiện đại hơn, đó là kiệm lời bình, để cho chính hiện thực cuộc sống và nhân vật trong đó lên tiếng, rồi ghi hình và thu âm đồng bộ, tạo được hiệu quả khá rõ về "một cuộc sống đang hiển hiện bên cạnh bạn". Tuy nhiên, vẫn còn phim được làm theo cách cũ, ở đó, các tác giả cũng đã tìm được vấn đề cần bàn thảo, cần giải quyết, song cách diễn giải chủ yếu vẫn bằng lời, hình chỉ mang giá trị minh họa, phụ trợ chứ chưa có những chi tiết hình ảnh đặc sắc, nâng lên thành chi tiết nghệ thuật để phục vụ ý tưởng muốn thể hiện. 10 bộ phim khoa học lại có phần thú vị hơn với hai dòng khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Những vấn đề về môi sinh, ô nhiễm khí hậu, nước ngầm, đất cát; tới sự sống của các loài sinh vật, động vật trong thiên nhiên đã được người làm nghề nghiên cứu, thể hiện kỹ lưỡng, mạch lạc và khoa học, có giá trị đối với đời sống.

Ở mảng phim truyện vi-đê-ô có 11 phim tham dự. Theo đạo diễn, NSƯT Nguyễn Xuân Sơn, Trưởng Ban giám khảo, thể loại này có bước phát triển khá rõ ràng với nhiều đề tài, chủ đề tư tưởng đạt tới độ sâu lắng, đã có những thể hiện đột phá tuy chưa thật rõ nét. Một vấn đề cần cảnh báo trong thế hệ diễn viên trẻ qua thể loại phim này đó là  khuynh hướng  thích trưng diện trong diễn xuất thay vì sự hóa thân hết mình cho vai diễn.

Ở khu vực phim hoạt hình, với 20 tác phẩm, trong đó có những phim hoạt hình nhiều tập, phim thực hiện theo công nghệ 3D, phim được dàn dựng theo công nghệ vi tính và số hóa. Cái mới là bên cạnh các phim chủ yếu phục vụ đối tượng khán giả nhỏ tuổi đã có những phim hoạt hình cho người lớn. Tính hài hước, dí dỏm cũng được đặc biệt chú trọng. Lợi thế của những bộ phim nhiều tập hoặc có thời lượng dài là tạo được điểm nhấn về nhân vật, về cốt truyện. Theo nhà biên kịch Ðinh Thiên Phúc, Trưởng Ban giám khảo thì LHP kỳ này đã xuất hiện một số phim có sự đột biến, có sức trẻ, sự táo bạo trong tìm tòi, thể hiện. Ở thể loại hoạt hình, tâm lý không có giải Vàng của những LHP trước đã được giải tỏa khi Ban giám khảo bắt gặp Thỏ và Rùa của đạo diễn Huỳnh Vĩnh Sơn. Dù đã từng lỡ hẹn với giải Cánh diều vàng dành cho phim ngắn năm trước nhưng tại Bông sen vàng năm nay, Thỏ và Rùa ẵm trọn ba giải thưởng là Bông sen vàng cho phim, Ðạo diễn xuất sắc nhất và Biên kịch xuất sắc nhất.

Phim truyện nhựa chưa có đột phá

Phim truyện nhựa luôn là thể loại thu hút sự quan tâm đặc biệt của giới chuyên môn cũng như đông đảo công chúng tại bất kỳ sự kiện điện ảnh nào. Tại LHP lần này, trong khi các thể loại phim khác có lượng khán giả đến rạp (vé miễn phí) hết sức thưa thớt (thậm chí có phim chỉ có hai khán giả), thì các buổi chiếu phim truyện nhựa luôn kín chỗ, các buổi giao lưu giữa các nghệ sĩ đoàn làm phim truyện nhựa với công chúng luôn diễn ra sôi nổi, hào hứng và hấp dẫn. Hình như sự đòi hỏi về những tác phẩm phim nhựa mang tính dấu ấn, có sự đột phá mới mẻ, độc đáo về nghệ thuật của công chúng với phim Việt Nam luôn cháy bỏng. Tiếc rằng tại LHP lần này các nhà làm phim chưa đáp ứng được khao khát ấy của công chúng. 15 bộ phim trước khi tham dự LHPVN lần thứ 16 dù đã từng  dự các LHP nước ngoài, các sự kiện, diễn đàn quốc tế và cũng đã giành những giải thưởng trong nước và quốc tế trong thời gian qua, tuy nhiên lại chưa một bộ phim nào làm nên "hiện tượng" có sức thu hút mạnh công chúng trong nước.

15 phim truyện nhựa với ba dòng chính là Nhà nước, tư nhân và Việt kiều đã tạo được bức tranh chung có nhiều mầu sắc thú vị. Cả ba dòng phim này đều có xu hướng xích lại gần nhau, đặc biệt có xu hướng tiếp cận nhiều hơn với khán giả. Theo NSƯT Trịnh Lê Văn, Trưởng Ban giám khảo Báo chí thì phim truyện nhựa lần này chưa có dấu ấn nổi trội để đạt tiêu chí: đổi mới và hội nhập, một tiêu chí  được nêu ra xuyên suốt các hoạt động tại LHP. Sự thiếu vắng yếu tố đột phá đó cũng khiến giải Bông sen vàng trong thể loại này được trao cho phim Ðừng đốt chưa làm hài lòng giới chuyên môn và công chúng, dù bộ phim này ngoài giải cao nhất nói trên, còn được Ban giám  khảo  Báo chí bình chọn là phim hay nhất bởi thỏa mãn các yếu tố như: đậm tính nhân văn về chiến tranh, hài hòa giữa nội dung và nghệ thuật, đồng thời có tác động xã hội sâu sắc. Tuy được đánh giá xuất sắc nhất nhưng Ðừng đốt lại không được nhận giải thưởng quan trọng là giải Ðạo diễn xuất sắc. Vinh dự này thuộc về Bùi Thạc Chuyên với bộ phim gây nhiều tranh cãi trong thời gian qua là phim Chơi vơi. Chơi vơi còn nhận được hai giải thưởng cho quay phim và họa sĩ thiết kế. Cũng tương tự, giải Nữ diễn viên chính xuất sắc nhất đã được trao cho Ðỗ Nguyễn Lan Hà trong Trái tim bé bỏng, thay cho sự phán đoán ban đầu của nhiều người là thuộc về Hồng ánh trong Trăng nơi đáy giếng hoặc Minh Hương vai Ðặng Thùy Trâm trong phim Ðừng đốt. Kết quả Liên hoan phim 16 cũng cho thấy sự khác biệt trong tiêu chí chấm giải của hội đồng nghệ thuật và khán giả. Trong khi những phim do Ban giám khảo chấm thường nặng tính nghệ thuật thì khán giả luôn dành ưu ái cho dòng phim giải trí. Nhận được nhiều nhất số phiếu bầu sau các suất chiếu, 14 ngày phép của đạo diễn Việt kiều Nguyễn Trọng Khoa giành giải Phim hay nhất do khán giả bầu chọn. Nhân vật có tính cách hài hước trong phim cũng giúp diễn viên Bình Minh nhận giải Nam diễn viên phụ xuất sắc.

Nỗ lực đổi mới và hội nhập

Ðiều đáng ghi nhận tại LHP lần này là những cuộc hội thảo về điện ảnh với sự tham gia của các nhà làm phim trong nước và các đại biểu khách mời quốc tế. Các nhà làm phim đã ngồi lại với nhau, cùng nhìn lại thực trạng điện ảnh và tìm ra những lối đi mới cho nền điện ảnh nước nhà trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Hội thảo về phim ngắn, huy động vốn làm phim, hội thảo về công nghệ làm phim HD và công tác chiếu phim lưu động được tổ chức nhằm vào mục tiêu đó. Diện mạo điện ảnh Việt Nam đã từng bước thay đổi qua các thời kỳ nhưng không có nghĩa tất cả những thay đổi đều đi theo đường hướng tích cực. Ðiều đáng trân trọng là các đạo diễn, nhà sản xuất đã tham gia bằng chính chia sẻ và trăn trở có thật của những người trong cuộc.

LHPVN lần thứ 16 đã khép lại. Những tân chủ nhân của Bông sen vàng và các hạng mục khác đã lộ diện. Sau năm ngày diễn ra với nhiều hoạt động, LHPVN lần thứ 16 - một bước tập dượt chuẩn bị cho liên hoan phim quốc tế sẽ được tổ chức tại Hà Nội vào năm 2010 - đã ít nhiều để lại những dấu ấn tốt đẹp trong lòng công chúng.

PHẠM THANH PHONG