Công trình Đập Đồng Cam nằm trên sông Ba thuộc thôn Phong Hậu, xã Hòa Hội, huyện Phú Hòa (phía bờ Bắc) và thôn Thành An thuộc xã Sơn Thành Đông, huyện Tây Hòa (phía bờ Nam). Từ lúc hình thành ý tưởng cho đến khi hoàn thành công trình này kéo dài trong khoảng 40 năm; trong đó, thời gian xây dựng kéo dài gần 10 năm (khởi công xây dựng vào năm 1924 và được khánh thành vào ngày 7/9/1932).
Khi có hệ thống thủy nông Đồng Cam, toàn bộ sản xuất nông nghiệp ở đồng bằng Tuy Hòa có bước phát triển nhảy vọt. Từ một vùng đồng bằng chỉ sản xuất một vụ bấp bênh trở thành một vùng đồng bằng trù phú với 2 đến 3 vụ lúa, năng suất cao, đem lại đời sống ấm no hạnh phúc cho người dân Phú Yên.
Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, chính nhờ công trình này mà đồng bằng Tuy Hòa được ví như “dạ dày kháng chiến” của vùng tự do Nam Trung Bộ và Tây Nguyên. Thực dân Pháp đã dùng nhiều thủ đoạn để phá hủy hệ thống thủy nông này nhưng quân và dân Phú Yên đã anh dũng “bẻ gãy” cuộc càn quét quy mô của địch tạo nên trận Sông Ba - Trường Lạc nổi tiếng; bảo vệ vững chắc đập đầu mối Đồng Cam và các công trình xung yếu. Từ lâu, hệ thống thủy nông Đồng Cam đã được xem là “mạch sống quê hương” ăn sâu vào ký ức của người dân ở Phú Yên.
Cho đến nay, Đập Đồng Cam vẫn được xem là hình mẫu về kỹ thuật xây dựng công trình thủy nông phục vụ sản xuất nông nghiệp. Không chỉ thế, Đập Đồng Cam là một danh lam thắng cảnh nổi bật trên sông Ba. Những yếu tố tự nhiên trên đây đã làm cho khu vực đập Đồng Cam là một trong những nơi có phong cảnh thiên nhiên hữu tình, hấp dẫn của Phú Yên.
 |
Các đại biểu tham dự Lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia Danh lam thắng cảnh Đập Đồng Cam. |
Đã thành truyền thống, ngày mùng 8 tháng Giêng hằng năm, tỉnh Phú Yên tổ chức Lễ hội Đồng Cam. Hàng nghìn cán bộ, nhân dân đến dâng hương, tham gia Lễ hội để tôn vinh, tưởng nhớ những người đã góp công sức, xương máu để xây dựng nên công trình này.
Với những giá trị lịch sử, văn hóa và cảnh quan thiên nhiên vô cùng ý nghĩa đó, Đập Đồng Cam vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định xếp hạng là Di tích quốc gia danh lam thắng cảnh.
Phát biểu tại Lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia Danh lam thắng cảnh Đập Đồng Cam, ông Tạ Anh Tuấn, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Yên yêu cầu các đơn vị quản lý Đập Đồng Cam và chính quyền các địa phương bảo vệ, gìn giữ lâu dài các giá trị vật chất và tinh thần của di tích.
Công trình này vừa đáp ứng nhu cầu tưới tiêu cho đồng bằng lúa Tuy Hòa, vừa đáp ứng nhu cầu tham quan, du lịch cho người dân. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tăng cường giới thiệu giá trị di tích trên các phương tiện truyền thông, tạo nên một địa chỉ tham quan, du lịch hấp dẫn, ý nghĩa để lại ấn tượng tốt đẹp đối với du khách gần xa…
Nhân dịp này, Công ty TNHH Một thành viên Thủy nông Đồng Cam (đơn vị được giao nhiệm vụ quản lý, vận hành Đập Đồng Cam) đã tổ chức lễ mở nước phục vụ tưới cho sản xuất vụ đông xuân. Năm nay, hệ thống các công trình thủy lợi do công ty quản lý bảo đảm tưới hơn 18.000ha lúa, mía, sắn cho các cánh đồng thuộc 5 huyện thị, thành phố Phú Hòa, Tây Hòa, Tuy An, Tuy Hòa...
