Bài toán khó giải
Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân có ba bãi xỉ với tổng diện tích hơn 156ha. Đến nay, có hai bãi xỉ đã đầu tư, đang vận hành chôn lấp tro xỉ. Bãi thải xỉ Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 1 có diện tích bãi xỉ hơn 59ha, sức chứa theo thiết kế là 7,46 triệu tấn. Bãi thải xỉ Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 đang dùng chung cho Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 4 và 4 mở rộng có diện tích bãi xỉ hơn 38ha, sức chứa khoảng 8,6 triệu tấn.
Hằng năm, Trung tâm Điện lực Vĩnh Tân phát sinh khoảng 1,8 triệu tấn tro xỉ. Ông Nguyễn Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, để xử lý và tiêu thụ lượng tro xỉ này, Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 ký ba hợp đồng giai đoạn 2023-2026 cam kết tiêu thụ toàn bộ tro xỉ phát sinh; Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 4 ký ba hợp đồng tiêu thụ, vận chuyển và lưu trữ tạm. Những năm qua, các đơn vị đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, giúp tỷ lệ tiêu thụ tro xỉ tăng dần qua từng năm. Hai năm gần đây, các đơn vị không chỉ tiêu thụ hết lượng tro xỉ phát sinh mà còn đẩy mạnh xử lý tro xỉ lưu trữ, giảm tồn lũy kế xuống còn 7,6 triệu tấn.
Ông Phan Ngọc Cẩm Thành, Phó Tổng Giám đốc Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 1 cho biết, tính đến hết ngày 31/8, lượng tro xỉ của nhà máy tại bãi xỉ là khoảng 4,56 triệu tấn, chiếm 43,5% dung tích lưu chứa. Ngoài ra, doanh nghiệp đã chi 187 tỷ đồng để tiêu thụ hơn 5,2 triệu tấn tro xỉ trong giai đoạn từ năm 2020 đến nay, đạt tỷ lệ tiêu thụ hơn 52% tổng khối lượng tro xỉ phát sinh kể từ khi vận hành.
Bên cạnh đó, đơn vị đã bắt đầu tiêu thụ được hơn 189.000 tấn tro bay ẩm, chủ yếu để làm nguyên liệu sản xuất xi-măng. Nhằm tiếp tục thúc đẩy việc tiêu thụ tro xỉ, Vĩnh Tân 1 đã mời tư vấn hoàn thành thẩm tra báo cáo nghiên cứu khả thi về việc đầu tư dây chuyền và thiết bị để tái xử lý và tiêu thụ tro xỉ. Hằng năm, công ty phấn đấu đạt mục tiêu tiêu thụ khối lượng 150.000 đến 200.000 tấn tro bay và xỉ đáy lò.
Hiện nay, các nhà máy đang kết hợp với một doanh nghiệp dùng tro xỉ để sản xuất vật liệu xây dựng. Ông Vũ Văn Chiến, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Sông Đà Cao Cường cho biết, doanh nghiệp đưa vào hoạt động nhà máy xử lý tro xỉ công suất 750.000 tấn/năm, sản xuất ra xi-măng tro bay, vữa khô trộn sẵn, keo dán ốp lát gạch đá... để phục vụ cho ngành xây dựng trong nước và xuất khẩu. Song song đó, công ty hoàn thành hệ thống kho chứa, xuất, nhập hàng tại cảng quốc tế Vĩnh Tân để phục vụ xuất khẩu.
Giai đoạn 2, công ty đầu tư tổ hợp sản xuất xanh để tạo ra các sản phẩm chất lượng cao theo mô hình kinh tế xanh, tuần hoàn khép kín đầu tiên tại Việt Nam, góp phần vào mục tiêu cam kết Net Zero vào năm 2050. Bên cạnh giải quyết vấn đề môi trường, công ty tạo việc làm cho lao động địa phương.
Bên cạnh đó, công ty có đề tài khoa học “Nghiên cứu xử lý, ứng dụng chất nạo vét của cảng quốc tế Vĩnh Tân và trung tâm điện lực Vĩnh Tân kết hợp cùng tro xỉ nhiệt điện để làm cấu kiện bê-tông phục vụ kè biển và các công trình biển đảo” và “Thiết kế, chế tạo, lắp đặt, hoàn thiện nhà lắp ghép thấp tầng dành cho người lao động có thu nhập thấp trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng và các tỉnh khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên”.
Ngoài ra, Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 4 còn thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường tại bãi xỉ như: phun nước dập bụi, phủ lưới nhựa che bề mặt bãi xỉ; khi đổ tro xỉ thực hiện san lấp, lu lèn bãi xỉ và thực hiện phun nước giữ ẩm bãi xỉ; thực hiện rửa xe vận chuyển khi ra vào bãi tro, xỉ.
Khuyến khích dùng tro xỉ làm vật liệu xây dựng
Theo Nghị định 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ, tro xỉ được phân định là chất thải rắn công nghiệp thông thường đáp ứng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng, san lấp mặt bằng.
Ông Thiên Thanh Sơn, Giám đốc Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 cho biết, tại Quyết định 216/QĐ-BXD ngày 28/3/2019 của Bộ Xây dựng về việc ban hành Chỉ dẫn kỹ thuật “sử dụng tro xỉ nhiệt điện đốt than vào san lấp” có một số yêu cầu rất khắt khe như lớp lót HDPE tối thiểu 2mm; thí nghiệm nước rỉ; thí nghiệm bức xạ;... Điều này đồng nghĩa, chủ đầu tư khi sử dụng tro xỉ để san lấp phải tiến hành phân tích nước, phóng xạ của khu vực san lấp, nước rỉ trước khi ra môi trường phải bảo đảm yêu cầu đối với tiêu chuẩn nước thải tương ứng. Điều này làm tăng chi phí cho chủ đầu tư có nhu cầu sử dụng tro xỉ làm vật liệu san lấp.
Giám đốc Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 Thiên Thanh Sơn kiến nghị, bộ, ngành liên quan cần sớm ban hành quy chuẩn, hướng dẫn kỹ thuật khi sử dụng tro xỉ làm vật liệu đắp nền trong thi công đường cao tốc; sử dụng tro xỉ hoàn nguyên các khu vực đã kết thúc khai khoáng; xem xét điều chỉnh Chỉ dẫn kỹ thuật tại Quyết định 216 nhằm khuyến khích các chủ đầu tư sử dụng tro xỉ làm vật liệu san lấp.
Ông Nguyễn Anh Tuấn, Tổng Giám đốc EVN cho biết, nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu, đánh giá tro xỉ có chất lượng phù hợp để sản xuất vật liệu xây dựng, phụ gia khoáng xi-măng, bê-tông hay gạch không nung. Tuy nhiên, thị trường tiêu thụ ít, do thói quen dùng vật liệu truyền thống chưa thay đổi và giá vật liệu không nung chưa có lợi thế cạnh tranh.
Trước đó, Bộ Xây dựng đã có văn bản chỉ đạo các Ban Quản lý dự án nghiên cứu, lựa chọn hạng mục phù hợp để sử dụng tro xỉ. Đến nay, chưa có dự án giao thông sử dụng vật liệu xây dựng này làm nền đường. Bên cạnh đó, do chưa có văn bản quy định chi tiết về định mức, đơn giá, quy trình thi công và nghiệm thu khi sử dụng tro xỉ làm vật liệu, nên chủ đầu tư không có cơ sở để tính toán tổng mức đầu tư và quyết toán công trình.
Để tối ưu chi phí, ông Nguyễn Anh Tuấn, Tổng Giám đốc EVN kiến nghị, Nhà nước cần sớm xây dựng quy định tái sử dụng tro xỉ trong sản xuất gạch không nung, vật liệu san lấp, nền đường và xuất khẩu; ưu tiên áp dụng tại các công trình giao thông, xây dựng, san lấp trên địa bàn gần nhà máy. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cần sớm ban hành hướng dẫn chi tiết về định mức, đơn giá, quy trình thi công và nghiệm thu cho việc sử dụng tro xỉ làm vật liệu.
