Trong cái nóng oi bức của buổi trưa, chúng tôi bị cuốn hút ngay vào "vương quốc" tò he của anh Ðặng Văn Mười đang bày bán tại góc vỉa hè đường Nguyễn Sơn, quận Tân Phú, TP Hồ Chí Minh. Khi nói đến "lý lịch" của nghề này thì anh mỉm cười tâm sự: Cái anh "tò" này xuất hiện ở quê tôi đã từ rất lâu rồi, tôi là đời thứ tư của họ Ðặng theo nghề này đấy. Công nghệ chế biến sản phẩm cũng khá công phu vì nguyên liệu chính để làm tò he là bột gạo nếp. Bột được xay từ gạo nếp bắc, sau đó được bỏ vào nồi và luộc cho đến khi chín tới. Nếu bột chín quá thì sẽ ướt và nhão, sống quá thì khô, nặn sẽ dễ nứt. Sau khi hoàn thành xong giai đoạn này thì người ta sẽ nắm bột thành từng vắt và nhuộm bốn mầu cơ bản là vàng, đỏ, đen và xanh. Mầu phải được chế biến từ thực vật như: hoa lè, củ nghệ, cây nhọ nồi, lá chàm, lá riềng... nhằm tránh độc hại cho trẻ em khi chúng đem ăn.
Chỉ cần một ít bột nếp mầu với cây tre nhỏ, dài chừng 40 cm, dưới đôi bàn tay tài hoa và khối óc sáng tạo của anh thì những hình ảnh dễ thương thường hay đọng lại trong trí tưởng tượng trẻ thơ của các em nhỏ dần hiện ra ngay trước mắt. Nào là hình Tôn Ngộ Không, Ðường Tăng, Ðô-rê-mon hay những con vật như rồng, phượng, sư tử, lợn, gà ... có nguồn gốc từ những câu chuyện cổ tích đầy mầu sắc được bày bán trên cái bàn gỗ nhỏ trông thật vui mắt. Nhìn những ánh mắt trẻ thơ đang say sưa dõi theo từng động tác vê vê, nắn nắn khéo léo của người thợ nặn tò he mới thấy hết được sức hấp dẫn, lôi cuốn của cái nghề này.
Trước đây đồ chơi cho trẻ em rất hiếm. Tan học, đứa nào được bố mẹ mua cho một con vật hay hình ảnh nào đó được làm bằng bột pha phẩm mầu xanh, đỏ là thích lắm. Chính vì thế mà những người nặn tò he hay ngồi ngay trước cổng trường, nhất là những trường tiểu học và mẫu giáo để bày bán những sản phẩm độc đáo của mình. Nhiều khi lũ trẻ chẳng có tiền mua nhưng xúm lại quanh hòm đồ nghề, dõi theo đôi bàn tay khéo léo đang nặn những con vật với ánh mắt rất ngưỡng mộ, cũng khiến cho người thợ cảm thấy vui. Thế nhưng ngày nay, những thứ trò chơi hiện đại hơn đã dần thay thế thú vui dân dã đó. Trẻ em giờ thích chơi ô-tô, siêu nhân, máy bay hay game online hơn là những món đồ vật thủ công gần gũi với khí trời và hơi thở trong lành nơi đồng quê nên nghề truyền thống này đã gặp không ít khó khăn trong việc duy trì và phát triển.
Với ánh mắt xa xăm, anh Mười thổ lộ với chúng tôi: "Thời buổi giá cả đắt đỏ như thế này, mỗi que tò he chỉ bán với giá năm, sáu nghìn đồng, lãi hai nghìn, mà mỗi ngày bán được mấy que đâu. Chúng tôi vào đây kiếm thêm thu nhập bằng nghề này chỉ là một phần, một phần nữa là muốn giữ lại cái nghề lâu đời này". Hồn cốt của tò he, những tác phẩm nghệ thuật chứa đựng vẻ đẹp tinh tế và đậm nét văn hóa của làng quê Việt Nam bây giờ đang phải chịu sức ép của gánh nặng mưu sinh thật cơ cực và bấp bênh. Thoáng buồn, nhưng những người dân như anh Mười vẫn tiếp tục gắn bó đời mình với những cây tò he và thỉnh thoảng đâu đó trên phố phường đông đúc người ta vẫn bắt gặp hình ảnh ngộ nghĩnh đầy mầu sắc ấy bước ra từ huyền thoại trong những câu chuyện cổ tích thời xưa bé, hiện rõ dưới đôi bàn tay của các nghệ sĩ dân gian với chút niềm vui trẻ thơ rất giản dị giống như chính cuộc sống làng quê chất phác của họ vậy.
