Khởi nghĩa Lam Sơn bắt đầu từ năm 1418 và kết thúc vào năm 1427. Sau 10 năm nằm gai nếm mật, lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Lê Lợi cùng nghĩa quân đã giải phóng Thăng Long, chấm dứt 2 thập kỷ bị đô hộ bởi nhà Minh.
Ngày 15/4/1428 âm lịch, Lê Lợi lên ngôi vua, mở ra một triều đại mới, thời đại mới trong lịch sử phát triển đất nước - thời đại có nền hòa bình lâu dài, đất nước phát triển toàn diện.
Ngoài sự nghiệp lẫy lừng, Vua Lê Thái Tổ còn để lại một giai thoại đẹp, đó là truyền thuyết hồ Gươm. Tương truyền, khi dựng cờ khởi nghĩa, Lê Lợi nhận được gươm thần để đánh giặc.
Sau khi đất nước hòa bình, vua cùng bầy tôi đi thuyền trên hồ Tả Vọng (hồ Hoàn Kiếm). Tại đây, vua gặp rùa thần từ dưới nước ngoi lên nhắc chuyện trả gươm. Vua Lê Thái Tổ đã tháo gươm trao lại cho rùa thần.
Từ giai thoại đó, hồ Tả Vọng được đặt tên là hồ Hoàn Kiếm, hay hồ Gươm.
Tưởng nhớ Vua Lê Thái Tổ, bên hồ Hoàn Kiếm có Khu tưởng niệm Vua Lê Thái Tổ được đặt tại số nhà 16 phố Lê Thái Tổ (phường Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội).
Khu tưởng niệm hiện nay có tượng đài Vua Lê Thái Tổ và đình Nam Hương – nơi thờ Vua Lê Thái Tổ và các vị thần khác.
Từ năm 2007, hướng tới Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội, Ủy ban nhân dân quận Hoàn Kiếm đã phối hợp với Hội di sản văn hóa Thăng Long-Hà Nội nghiên cứu Đề án “Tổ chức lễ hội truyền thống trong khu phố cổ và khu vực hồ Hoàn Kiếm" với 14 Lễ hội (trong đó có 7 lễ hội quy mô cấp quận, 7 lễ hội quy mô cấp phường).
Trong đó, Lễ hội Vua Lê đăng quang được tổ chức quy mô cấp quận 5 năm 1 lần. Lễ hội Vua Lê đăng quang được Ủy ban nhân dân quận Hoàn Kiếm tổ chức lần đầu tiên vào năm 2008, đúng dịp kỷ niệm 580 năm Ngày vua Lê Thái Tổ đăng quang.
Kỷ niệm 595 năm ngày Vua Lê Thái Tổ đăng quang, Quận ủy Hoàn Kiếm, Ủy ban nhân dân quận Hoàn Kiếm tổ chức lễ hội với nhiều nghi thức tâm linh, hoạt động văn hóa nghệ thuật tại Khu tưởng niệm Vua Lê Thái Tổ và không gian hồ Hoàn Kiếm trong 3 ngày, từ 2 đến 4/6 (tức 15 đến 17/4 âm lịch).
Trong đó, tối 2/6 sẽ diễn ra nghi thức dâng hương, khai mạc lễ hội.
Các ngày 3 và 4/6 sẽ diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật như: Triển lãm tranh dân gian Hàng Trống tại đình Nam Hương, số 16 phố Lê Thái Tổ, triển lãm ảnh về vẻ đẹp hồ Hoàn Kiếm tại khu vực bờ hồ Hoàn Kiếm trước tượng đài Vua Lê Thái Tổ…
Ngoài ra còn có các hoạt động: Biểu diễn thư pháp, thi đấu cờ người, biểu diễn võ thuật… tại các khu vực khác ở quanh hồ Hoàn Kiếm.
