Nghịch lý chung quanh việc nhập khẩu muối ăn

Ðể tìm hiểu thực chất vấn đề, chúng tôi đã đi thăm các vùng sản xuất muối, đồng thời gặp gỡ với đại diện các cơ quan chức năng...

Ghi nhận từ đồng muối...

Cuối tháng 6-cao điểm chính vụ sản xuất muối ở miền bắc, chúng tôi có mặt trên đồng muối của HTX muối Tiến Thắng (xã Hải Chính, Hải Hậu, Nam Ðịnh). Không khí oi nồng, nhưng ánh nắng thì yếu ớt. Ðến 15 giờ thì những người dân lạc quan nhất cũng đành thu nước mặn vào thống, để sáng hôm sau lại đổ ra phơi. Trời không có nắng, đồng nghĩa với dân làng muối không có nguồn thu. Và người dân ở đây cộng nhẩm là trong tháng 6, chỉ 6 - 7 buổi có nắng.

Sản xuất muối là nghề chính của người dân Tiến Thắng. Toàn HTX có 555 hộ dân, thì 512 hộ làm muối. Năm 2007, với 142 ngày nắng, toàn HTX thu được 6.000 tấn muối. Theo Chủ nhiệm Huỳnh Quang Tá thì diện tích, sản lượng muối đang giảm rõ rệt. Từ năm 2004 đến nay, mỗi năm HTX sản xuất chừng 6.000 tấn muối, nhưng năm nay, ít nắng và gió, cho nên thời điểm này, mặc dù giá muối tăng gấp hai lần so với cùng kỳ năm trước, nhưng người dân cũng không có nhiều muối để bán. Ðội ngũ thương lái và các chủ thuyền muối thường xuyên túc trực tại các bến sông nằm chờ muối. Sáu tháng đầu năm, toàn HTX mới sản xuất được gần 2.500 tấn muối.

Với mức giá muối khô khoảng 1.200 đồng/kg, tính ra, mỗi ha muối ở Tiến Thắng cho thu nhập hơn 120 triệu đồng/năm. Con số này lớn hơn nhiều so với trồng lúa, nhưng do mỗi hộ chỉ có trung bình ba sào muối, nên thu nhập từ nghề muối vẫn không đủ  sống. Vì vậy, ngoài bảy tháng có nắng, gió để sản xuất muối thời gian còn lại, người dân Tiến Thắng đã làm đủ nghề như đi biển, phụ nề hoặc chăn nuôi.

Theo Chủ nhiệm Tá, năm vừa qua, HTX được Nhà nước đầu tư thí điểm mô hình chuyển chạt lọc ra giữa ruộng muối thành công đã góp phần giảm sức lao động và tăng thu nhập rõ rệt. Tại ruộng muối 900 m2, bác Nguyễn Thanh Bình cho biết, việc nhờ chuyển chạt lọc ra giữa ruộng mà ngày có nắng, ruộng của bác có thể cho thu hoạch 11-12 phương muối, trị giá 250 nghìn đồng cho hai người làm. Chúng tôi hỏi Chủ nhiệm Tá:

- Vì sao chuyển chạt lọc hiệu quả thế mà bà con không làm theo?

- Với thu nhập hiện nay thì người dân làm muối chúng tôi cũng chỉ đủ ăn, trong khi chuyển chạt cũng mất chừng 1-1,5 triệu đồng/chạt.

Bác Phạm Xuân Quỳnh ở xóm Trung Châu cho biết, ngày có nắng, mỗi ngày làm muối, bác thu được chừng hơn 200 nghìn đồng tiền công. Ðây là mức công khá cao, nhưng do sản xuất bấp bênh, ngày có ngày không nên con cái bác đã chuyển nghề đi biển, thành ra ruộng muối rộng 1.400 m2 của gia đình giờ chỉ còn hai vợ chồng bác sản xuất.

Toàn tỉnh Nam Ðịnh hiện có 22 HTX sản xuất muối. Năm nay,  sản lượng muối của tỉnh có khả năng bị giảm mạnh. Hầu hết nông dân không còn muối dự trữ. Tại cánh đồng muối sạch của đội 3 thuộc HTX muối Thống Nhất, xã Hải Ðông, bác Nguyễn Thế Hùng ở xóm Nam Giang cho biết áp dụng công nghệ sản xuất muối sạch sẽ tốn thêm công sức để rửa nề, lọc nước, nhưng bù lại giá bán muối cao hơn hẳn muối thường. 

Theo chủ nhiệm HTX Thống Nhất Vũ Tiến Lâm, đến nay, HTX đã sản xuất được 2.050 tấn muối, giảm 700 tấn so với cùng kỳ năm trước. Việc tiêu thụ muối của bà con hoàn toàn do HTX cùng hai Công ty TNHH Toản Hoa và Vạn Ninh đảm nhận. Toàn HTX ước tính chỉ tồn kho 400 - 500 tấn muối. Anh Nguyễn Văn Chức, một trong những người điều hành Công ty TNHH Vạn Ninh cho biết, vào thời điểm này hằng năm, công ty luôn dự trữ khoảng 2.000 tấn muối phục vụ sản xuất, nhưng giờ cũng chỉ cố gắng thu mua được 1.000 tấn.

Do giá muối những năm trước thấp, phổ biến 300 - 400 đồng/kg, thu nhập của người làm muối vừa đủ để trang trải cuộc sống, nên nghề muối ở Nam Ðịnh đang có xu hướng giảm mạnh. Năm 2007, toàn tỉnh có 821,9 ha sản xuất muối, giảm 65 ha so với năm 2006, trong đó gần 50 ha bỏ hoang. Từ năm 2003 đến nay, tỉnh đã chuyển 125 ha muối sang nuôi trồng thủy sản. Do diện tích giảm, cho nên dù năng suất  muối tăng 5 tấn/ha so với năm 2006, nhưng sản lượng muối năm 2007 vẫn giảm 2.500 tấn.

Nhập khẩu vì thiếu muối?

Sản xuất muối sạch tại HTX Thống Nhất (Hải Hậu, Nam Định).

Ngày 10-12-2007, UBND tỉnh Ninh Thuận có Quyết định số 330 về việc thu hồi đất tại xã Phước Diêm, huyện Ninh Phước để xây dựng dự án Cụm công nghiệp Dốc Hầm - Cà Ná. Ðối với ngành muối ở Việt Nam, đây là một thông tin buồn, bởi Cà Ná là đồng muối công nghiệp lớn, được xây dựng từ thời Pháp thuộc, hiện là nơi cung cấp sản lượng muối công nghiệp chính cho cả nước, đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và đưa vào quy hoạch phát triển ngành muối.

 Bộ NN và PTNT có công văn  phản đối, đồng thời đề nghị Chính phủ chỉ đạo UBND tỉnh Ninh Thuận giữ nguyên cánh đồng muối này. Tuy nhiên, việc đồng muối Cà Ná bị xóa xổ là nguy cơ khó tránh khỏi. Còn tại Khánh Hòa, một đồng muối 22 ha cũng vừa được quy hoạch phát triển khu công nghiệp. Tại Bạc Liêu, diện tích muối từ 5.000 ha đã giảm còn 2.100 ha...

Trên đây chỉ là vài minh chứng cho thấy tình trạng các địa phương lo tập trung phát triển công nghiệp, phá vỡ quy hoạch ngành, khiến diện tích sản xuất muối sụt giảm. Trao đổi ý kiến với chúng tôi, Thứ trưởng Bộ NN và PTNT Diệp Kỉnh Tần cho biết: "Chúng tôi rất lo lắng vì điều này phá vỡ quy hoạch phát triển muối đến năm 2010 và năm 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, theo đó sẽ tăng diện tích sản xuất muối cả nước đạt 14.500 ha vào năm 2010, sản lượng 1,3 triệu tấn. Nhưng thực tế thì đúng là chúng ta đang thiếu muối, kể cả muối ăn".

Theo báo cáo của Bộ NN và PTNT, năm 2008, cả nước sẽ sử dụng 1,34 triệu tấn muối, trong đó sử dụng ăn uống 530 nghìn tấn, dự trữ quốc gia 40 nghìn tấn, phục vụ công nghiệp hóa chất 230 nghìn tấn... Ðể đáp ứng nhu cầu này, đầu năm 2008, Bộ dự kiến cả nước sản xuất 1,1 triệu tấn, cộng với 50 nghìn tấn tồn kho từ năm trước, nên thiếu hụt hơn 200 nghìn tấn. Chính vì vậy, Bộ đề xuất Chính phủ cho nhập khẩu 230 nghìn tấn muối, trong đó 190 nghìn tấn muối công nghiệp, 40 nghìn tấn muối ăn để đề phòng tình trạng thiếu muối ăn ở miền núi. T

uy nhiên, thực tế sản xuất sáu tháng đầu năm cho thấy, do thời tiết không thuận lợi, nhiều nơi ở phía nam có mưa sớm và nhiều. Nhiều địa phương, sản lượng muối chỉ đạt 70%, có nơi như Bình Ðịnh chỉ đạt 50% cùng kỳ năm trước. Sản lượng muối  năm nay của cả nước có khả năng chỉ đạt khoảng 940 nghìn tấn.

Vì vậy, Bộ vừa đề nghị Chính phủ cấp thêm hạn ngạch nhập 200 nghìn tấn, trong đó có 100 nghìn tấn muối ăn. "Chúng tôi đề phòng sau tháng 9 có thể sẽ thiếu muối ăn, vì vậy đề nghị  nhập khẩu thêm  để bình ổn giá cả và thị trường muối". Thứ trưởng Diệp Kỉnh Tần giải thích.

Về việc dư luận cho rằng, nhập khẩu muối là để hưởng lợi về giá, Thứ trưởng Diệp Kỉnh Tần cho biết: Hiện nay, muối ăn chúng ta nhập chủ yếu từ Ấn Ðộ với mức giá thấp nhất trên thị trường thế giới cũng khoảng 70 USD/tấn. Về đến Việt Nam, trừ chi phí kho, bãi, vận chuyển và thuế, một kg muối ăn nhập khẩu đã khoảng 1.600 đồng/kg, cao hơn giá muối ăn ở trong nước, làm sao có chuyện hưởng lợi? Minh chứng là mặc dù đã cấp hạn ngạch nhập 40 nghìn tấn muối ăn, đến nay, các đơn vị mới nhập vài nghìn tấn. Chúng tôi đang thúc các doanh nghiệp cố gắng nhập khẩu càng sớm càng tốt.

Cần cải tạo hạ tầng và bảo đảm diện tích đồng muối

Như vậy, lý do nhập khẩu muối ăn đã được lãnh đạo Bộ NN và PTNT giải thích. Tuy nhiên, một nghịch lý thật khó chấp nhận là nước ta, với tiềm năng bờ biển dài, nhiều nắng gió, hoàn toàn có thể đưa muối trở thành mặt hàng xuất khẩu, giờ lại đối mặt với nguy cơ thiếu muối. Ðây là nguy cơ chúng ta phải đối mặt trong nhiều năm tới, khi nhu cầu sử dụng, nhất là cho chế biến công nghiệp, thủy sản ngày càng tăng, trong khi diện tích muối lại giảm. Vì sao có nghịch lý này?

Hiện nay, cả nước có 120 xã ven biển  sản xuất muối với gần 70 nghìn lao động nghề muối, liên quan cuộc sống của 250 nghìn người dân. Ðặc thù của nghề muối là phụ thuộc lớn vào thời tiết, mức độ rủi ro cao. Từ nửa cuối năm 2007 trở về trước, giá muối luôn ở mức thấp, dưới 500 đồng/kg.Với năng suất hiện nay (muối phơi cát đạt khoảng 100 tấn/ha; phơi nước đạt 50 tấn/ha) và mức giá như trên, thu nhập của người làm muối rất thấp, khoảng trên dưới một triệu đồng/người/năm. Do thu nhập thấp, người dân ven biển, nhất là các lao động chính không còn mặn mà với nghề. Tại các tỉnh phía bắc, 75-80% số lao động nghề muối là người già, phụ nữ và trẻ  em.

Do thu nhập thấp, người dân không có điều kiện tái đầu tư sản xuất làm cho hệ thống cơ sở hạ tầng và trang thiết bị sản xuất muối của nước ta xuống cấp trầm trọng, năng suất muối ngày càng giảm. Tại Nam Ðịnh, năm 2000 đã có HTX đạt năng suất 150 tấn muối/ha, nhưng giờ khó có nơi nào đạt được con số này. Trong khi đó, đầu tư của Nhà nước cho ngành nghề này lại thấp. Năm 2007, phần vốn cơ bản của Bộ NN và PTNT đầu tư cho ngành muối chỉ gần 115 tỷ đồng, và các địa phương đầu tư tổng cộng... gần 28 tỷ đồng. Muối là mặt hàng chiến lược của quốc gia, nhưng phải chăng do lợi nhuận từ hạt muối quá thấp, nên không được ngành và các địa phương coi trọng?

Sản xuất muối của nước ta những năm trước đây, cung cầu tương đối cân bằng, khoảng 800-850 nghìn tấn/năm. Hằng năm chúng ta vẫn phải nhập hơn 200 nghìn tấn muối sạch phục vụ một số ngành công nghiệp, vì công nghệ sản xuất trong nước chưa đáp ứng yêu cầu về chất lượng. Qua trao đổi ý kiến với lãnh đạo Tổng công ty Muối Việt Nam và đồng chí Lê Xuân, Cục trưởng Cục chế biến nông lâm sản và nghề muối thuộc Bộ NN và PTNT, chúng tôi nhận thấy một thực tế là số liệu thống kê của các đơn vị này về sản lượng, cân đối cung - cầu khá khác nhau.

Ðiều đó chứng tỏ là giữa các đơn vị này chưa có sự gắn kết. Các đơn vị thành viên của Tổng công ty Muối hiện nay chủ yếu là kinh doanh muối, thị phần ngày càng giảm do không cạnh tranh được với các công ty tư nhân nên không thực hiện được vai trò điều tiết thị trường.

Ông Phạm Năng Phong, Phó Tổng giám đốc cho rằng, hiện nay các dự đoán sản lượng và cân đối cung - cầu, Tổng công ty Muối hoàn toàn phải tự điều tra, trước tiên vì mục tiêu kinh doanh có lãi. "Tôi có cảm giác mặt hàng muối đang bị các cơ quan quản lý Nhà nước lơ là".  Cũng theo ông Phong, hiện nay trên thị trường đang thiếu muối trầm trọng. Do thiếu vốn, Tổng công ty không có khả năng mua muối dự trữ sản xuất.

Theo Thứ trưởng Diệp Kỉnh Tần, với thực tế giá muối và khó khăn của nghề muối hiện nay, thật khó để đạt mục tiêu của quy hoạch phát triển nghề muối đến năm 2010 của Chính phủ.

Do đó, trước mắt, cần phải cố gắng giữ nguyên diện tích đồng muối hiện có, rồi sẽ tăng cường thâm canh, cải tạo cơ sở hạ tầng đồng muối. Chỉ có biện pháp tăng năng suất mới có thể giúp cho sản lượng muối tăng lên. Ðồng thời, Bộ cũng sẽ thúc đẩy nhanh hơn dự án Xây dựng khu sản xuất muối công nghiệp tập trung Quán Thẻ (Ninh Thuận) để hạn chế nhập khẩu muối.

Nhà nước cần có quy hoạch cụ thể về những vùng sản xuất muối, diện tích tính toán sao cho hài hòa giữa các lĩnh vực: xây dựng khu công nghiệp, đô thị, nuôi trồng thủy sản, và nghề muối, nhất là chăm lo đời sống người làm muối.