Ngày lễ Độc lập qua con mắt một người nước ngoài

Thiếu tá Archimedes LA Patti chính là ngưòi chỉ huy đơn vị OSS (Office of Strategic Services - Cơ quan phục vụ chiến lược Mỹ)  đến Hà Nội  chiều ngày 22-8-1945 với nhiệm vụ thu thập tin tức tình báo, trợ giúp và phối hợp quân đội Trung Hoa Dân Quốc (Quân đội Tưởng Giới Thạch) tổ chức giải giáp quân đội phát-xít Nhật bại trận và giải quyết vấn đề tù binh chiến tranh. 

 Trong  hồi ký "Why Vietnam?" (Tại sao Việt Nam?) được xuất bản 35 năm sau, Patti  có kể lại cảm xúc của mình trong lần gặp đó như sau: "... Mặc dù tôi đã tỏ ra khách quan và thận trọng một cách cố ý, không để mình dính vào những khía cạnh chính trị của vấn đề Ðông Dương, nhưng sự chân thành, thái độ thực tế và sự hùng biện của ông Hồ đã gây cho tôi một ấn tượng khó phai mờ được...  Ðó là một con người thông minh, thấu hiểu những vấn đề của đất nước mình, một con người biết điều và tinh tế". 

Trước ngày Lễ độc lập, chính Patti  là người đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh cho xem và trao đổi ý kiến về nội dung của bản Tuyên ngôn Ðộc lập do Người soạn thảo. Ngày 2-9-1945, cùng với nhóm công tác của mình, Patti  đã có mặt tại Quảng trường Ba Ðình và đã miêu tả một cách chi tiết, sinh động và hấp dẫn về sự kiện lịch sử này trong những trang viết của thiên hồi ký "Why Vietnam?":

"Từ sớm tinh mơ, dân chúng Hà Nội như các bầy ong, từng đoàn lúc lớn lúc nhỏ, lũ lượt dần dần kéo đến cạnh Quảng trường Ba Ðình.

Ở nhiều chỗ là một khối dân chúng các làng ngoại ô. Ði theo trong biển người đó, có cả những toán nhân dân miền núi với y phục địa phương của họ, và nông dân trong những bộ khăn áo cổ truyền.

Giữa các khối khác nhau, người ta dễ dàng nhận ra các tổ chức của công nhân, sơ-mi trắng, quần dài hoặc quần soóc trắng hoặc xanh. Phụ nữ mặc áo dài trắng hay màu sáng, tay khoác nón.

Cho đến tận trưa, cả toán OSS của chúng tôi lăn lộn ngoài phố, chụp ảnh, ghi chép về các nhóm người, các sự kiện, các khẩu hiệu, biểu ngữ, áp phích... Có nhiều khẩu hiệu bằng tiếng Pháp, Anh, một số bằng tiếng Việt Nam: "Việt Nam của người Việt Nam", "Hoan nghênh Ðồng Minh", "Hoan nghênh Phái đoàn Mỹ", "Thà chết, không nô lệ"...

... Ðội danh dự và công tác bảo vệ được giao cho bộ đội bảo vệ, lực lượng được huấn luyện, trang bị, có kỷ luật nhất của họ. Mũ bấc, đồng phục ka-ki, quần soóc, tất cao, họ trưng bày các vũ khí mới một cách hãnh diện, lúc trong tư thế "đứng nghiêm", lúc "nghỉ". Ở đó còn có các đơn vị tự vệ dân quân, mặc lẫn lộn quần áo nhà binh Pháp hoặc Nhật hoặc quần áo ngắn xanh hay đen, mang theo mọi loại vũ khí cũng lộn xộn từ súng kíp, gươm, dao dựa, mã tấu có cán gỗ dài và cả gậy tày..., có thứ hình như họ mới lấy ở đình, chùa ở các làng ra. Tất cả dựng lên một cảnh tượng sinh động đến kinh ngạc.

Mặt trời đã lên cao. Không khí oi bức, nhưng đôi lúc cũng có cơn gió nhẹ thổi làm phất phới cả cái biển cờ trên quảng trường. Cao trên cột trước lễ đài, lá cờ đỏ với ngôi sao vàng lớn phấp phới bay.

Bất chợt có tiếng còi và các hiệu lệnh quân sự phát ra từ các đội hình. Ðội danh dự và các đơn vị bộ đội đứng thẳng và chăm chú theo dõi có người đã bắt đầu xuất hiện trên lễ đài. Mấy phút sau, nổi lên tiếng hô "Bồng súng chào!". Quần chúng bỗng im lặng trong khi các vị chức quyền tìm chỗ đứng vào đường sau cái bao lơn được trang trí bằng mầu trắng và đỏ. Trên lễ đài, mọi người đều bận đồ trắng, thắt ca-vát và để đầu trần, trừ một người nhỏ nhắn mặc áo ka-ki mầu sẫm  - Ðó là Hồ Chí Minh.

 Ông Hồ đứng yên mỉm cười, nhỏ nhắn trong tầm cỡ, nhưng vĩ đại trong sự hoan hô của nhân dân ông. Ông giơ tay ra hiệu im lặng và bắt đầu đọc bản Tuyên ngôn Ðộc lập:

"Mọi người sinh ra đều bình đẳng. Tạo hóa đã ban cho chúng ta những quyền bất khả xâm phạm, trong đó có quyền sống, quyền được tự do và quyền được hưởng hạnh phúc".

Ông Hồ dừng lại đột ngột và hỏi người nghe: "Ðồng bào có nghe rõ tôi không?". Quần chúng hô vang đáp lại: "Rõ!". Thực là một nghệ thuật diễn thuyết bậc thầy! Từ lúc đó, quần chúng lắng lấy từng lời. 

Ông Hồ tiếp tục: "Những lời nói bất hủ này là từ trong bản Tuyên ngôn Ðộc lập của nước Mỹ năm 1776. Nói rộng ra điều đó có nghĩa là: Tất cả nhân dân trên trái đất này sinh ra đều bình đẳng; mọi dân tộc đều có quyền sống; hưởng hạnh phúc và được tự do".

Sau đó, quay về bản Tuyên ngôn của Cách mạng Pháp 1791, nói về quyền con người và quyền công dân, ông Hồ nói Bản Tuyên ngôn đã công bố: người ta sinh ra phải được tự do và có quyền bình đẳng. Ðó là những chân lý không thể chối cãi được.

Mãi đến tận khuya hôm đó, báo chí địa phương mới cung cấp cho chúng tôi một bản nguyên văn lời tuyên bố của ông Hồ. Chúng tôi dịch và chuyển ngay bằng điện đài cho Côn Minh. Tôi cũng gửi kèm theo bằng đường hàng không bài tường thuật và nhận định của tôi...

Ðầu tháng 10-1945, cơ quan OSS đã bị Tổng thống Tru-man giải thể,  L.A.Patti  bị triệu hồi về Mỹ. Trước khi Patti  lên đường, tối ngày 31-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mời Patti  dự bữa tiệc chia tay và dành cả buổi tối hôm đó để trò chuyện và tâm sự cùng Patti , một con người luôn được Chủ tịch Hồ Chí Minh quý mến và thực sự coi như một người bạn chân thành và thân thiết. Cuộc chia tay đã để lại trong hồi ức của Patti  những ấn tượng không thể phai mờ.