Theo người dân, vùng đất của họ là khu vực bãi bồi hàng chục năm qua. Tuy nhiên, tình trạng khai thác cát trái phép kéo dài và diễn ra rầm rộ hằng đêm khiến cho đê bao ngăn triều cường, bảo vệ các khu nuôi tôm sạt lở xuống sông.
Sạt lở do khai thác cát trái phép
Đêm nào cũng vậy, ông Nguyễn Văn Chí, 70 tuổi, ấp Tân Đông, xã Tân Thạnh cùng các con thay phiên nhau túc trực ở khu đất của mình để ngăn chặn những người hút cát trộm gần bờ. Ông Chí bức xúc nói: “Gia đình tôi có hơn 2ha đất ven sông Cửa Đại. Khi cải tạo đất để chuyển sang nuôi tôm, phần diện tích đê bao ven sông còn lại hơn 20m. Tuy nhiên, khoảng tám tháng qua, việc khai thác cát trái phép diễn ra quá nhiều đã gây sạt lở bờ sông hơn 5m. Nhìn đất sạt lở xuống sông mà rơi nước mắt. Chúng tôi nhiều lần báo chính quyền địa phương, cơ quan chức năng nhưng tình trạng khai thác trái phép này vẫn chưa xử lý triệt để, thậm chí còn rầm rộ hơn”.
Gần đó, ông Mai Thành Long có 1,8ha đất chuyên nuôi tôm cũng bị sạt lở gần 8m ở bờ sông. Ông Long nói: Trước đây, việc khai thác cát trái phép ở khu vực này rất ít, nhưng gần đây, tàu, ghe tập trung về số lượng lớn, hằng đêm, khai thác cát trái phép diễn ra ngang nhiên. Lực lượng chức năng có mặt thì các ghe, tàu hút cát trái phép ngừng, nhưng họ vừa rút đi thì lại tiếp tục hút, thậm chí còn nhiều hơn.
Người dân nơi đây đã nhiều lần đưa chúng tôi đi thực tế các điểm “nóng” khai thác cát trái phép. Một ngày giữa tháng 3/2023, chúng tôi vừa rời bến một đoạn, thì chứng kiến hàng chục phương tiện tàu gỗ, tàu vỏ thép có trang bị máy hút cát chạy từ các nhánh sông nhỏ di chuyển ra điểm bơm hút cát trái phép tại đuôi Cồn Bà, đoạn giáp giữa ấp Tân Đông (xã Tân Thạnh) và ấp Giồng Keo (xã Phú Thạnh) của huyện Tân Phú Đông.
Các tàu vỏ thép chở cát có khối lượng từ 1.000-1.500m3 cũng neo đậu dọc theo tuyến sông này để chờ “ăn hàng”. Phương tiện chở chúng tôi di chuyển được khoảng 3km, một khu vực bơm hút cát, san cát lên tàu hiện ra với số lượng vài chục chiếc. Tiếng máy nổ vang cả đoạn sông. Khi tiến lại gần, ánh đèn pin, đèn công suất lớn rọi thẳng vào mặt chúng tôi.
Càng về khuya, tình hình khai thác cát trái phép càng trở nên nhộn nhịp hơn. Các ghe, tàu đua nhau đưa vòi hút cát. Họ tạo một vòng cung bao quanh khu vực các tàu vỏ thép đang neo đậu san cát. Khoảng 45 phút đến một giờ, ghe hút cát trái phép san cát xong thì tiếp tục di chuyển đến vị trí cách đó vài trăm mét để tiếp tục hút. Quy trình như thế diễn ra hằng đêm và liên tục trong nhiều tháng qua.
Nhiều ngày sau đó, chúng tôi cùng người dân lại tiếp tục đến những điểm “nóng” trước đó, phương thức, hành vi bơm, hút cát trái phép vẫn diễn ra như các lần trước.
Cần xử lý triệt để
Quá bức xúc trước việc khai thác cát trái phép, gây sạt lở nghiêm trọng bờ sông và làm đảo lộn cuộc sống do tiếng máy nổ inh ỏi hằng đêm, người dân thường xuyên điện thoại báo cho lãnh đạo tỉnh, huyện, xã. Tuy nhiên, việc khai thác cát trái phép vẫn diễn ra. Chủ tịch UBND xã Tân Thạnh Nguyễn Trung Kiên cho biết: Chúng tôi có nắm được thông tin khai thác cát trái phép xảy ra trên địa bàn. Xã cũng đã chỉ đạo lực lượng tích cực phối hợp cơ quan chuyên môn của huyện tăng cường kiểm tra và xử lý nghiêm.
Tuy nhiên, việc xử lý chưa triệt để. Huyện đã báo cáo tỉnh để nhờ tăng cường lực lượng nhằm tiếp tục tuần tra, xử lý. Xác định sông Cửa Tiểu, Cửa Đại là một trong những điểm “nóng” về khai thác cát trái phép; vì vậy, huyện Tân Phú Đông đã cử lực lượng công an thường xuyên kiểm tra và xử lý những người này.
Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Bùi Thái Sơn cho biết: Thời gian qua, lực lượng công an huyện đã tuần tra và xử lý hàng chục vụ khai thác cát trái phép. Các phương tiện vi phạm phần lớn từ các địa phương khác đến. Ngoài ra, chúng tôi thường xuyên nhận được cuộc gọi lúc nửa đêm báo về tình trạng khai thác cát trái phép. Tuy nhiên, lực lượng công an đi kiểm tra thì không thấy?...
Trước thực trạng khai thác cát trái phép trên sông Tiền, Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Tiền Giang đã tiến hành nhiều đợt thanh tra, kiểm tra. Tuy nhiên, theo kết quả kiểm tra trong ba tháng đầu năm 2023, chỉ phát hiện ba cá nhân vi phạm khai thác cát làm vật liệu xây dựng thông thường, không có giấy phép trên địa bàn sông Tiền, thuộc huyện Cai Lậy. Sở cũng đã chuyển hồ sơ cho UBND huyện Cai Lậy xử phạt vi phạm hành chính, với số tiền 120 triệu đồng và tịch thu một phương tiện ghe gỗ cùng với 16,17m3 cát…
Đánh giá việc khai thác cát trái phép tại sông Cửa Tiểu, Cửa Đại nói riêng và trên địa bàn tỉnh Tiền Giang nói chung, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Văn Kiệt cho rằng: Khai thác cát trái phép vẫn còn diễn ra lén lút, với quy mô nhỏ, lẻ. Do lợi nhuận từ việc khai thác cát trái phép lớn nên các đối tượng bất chấp pháp luật, dùng nhiều biện pháp để đối phó lực lượng chức năng, gây khó khăn trong quá trình phát hiện, xử lý.
Cụ thể, các đối tượng này thường lợi dụng đêm khuya hoặc tại các tuyến sông giáp ranh giữa tỉnh Tiền Giang, Bến Tre và Vĩnh Long để thực hiện hành vi khai thác cát trái phép. Dưới sông, các đối tượng vi phạm thường bố trí người chạy xuồng máy tốc độ cao, dọc các đoạn sông, nơi các đối tượng đang khai thác cát trái phép để cảnh giới. Khi phát hiện lực lượng chức năng thì thông báo để các đối tượng đang hút cát rút vào neo đậu trong bờ. Trên bờ, các đối tượng thuê người canh phương tiện để kịp thời thông báo cho các đối tượng khai thác cát trái phép biết và có biện pháp đối phó…
Cũng theo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Tiền Giang, quy định xử lý nạn khai thác cát trái phép còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho công tác xử lý vi phạm như phải chứng minh thu lời bất chính từ 100 triệu đồng hoặc khoáng sản trị giá từ 500 triệu đồng trở lên mới truy cứu trách nhiệm hình sự.
Xử lý hành chính cũng rất khó vì trong quá trình điều tra, xử lý, chủ phương tiện đưa ra các hợp đồng cho thuê, mượn tàu, ghe; chủ phương tiện không đứng ra chịu trách nhiệm chỉ đạo những người làm thuê thực hiện hành vi khai thác cát trái phép để tránh bị tịch thu phương tiện. Sau khi xác định giá trị phương tiện vi phạm, buộc người làm thuê phải nộp số tiền tương đương thì hầu như không thu được tiền nộp phạt do các đối tượng làm thuê có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, không có tài sản, thu nhập không ổn định nên khó thực hiện việc cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt theo quy định.
Để ngăn chặn triệt để tình trạng khai thác cát trái phép, các cơ quan chức năng Tiền Giang từ tỉnh đến cơ sở cần có giải pháp phối hợp căn cơ, quyết liệt và mạnh tay xử lý các đối tượng khai thác cát trái phép, đem lại sự an bình cho người dân vùng ven sông Tiền.
