Thôn Quan Xuyên, xã Nguyễn Huệ (trước khi sáp nhập thuộc xã Thành Công), huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên đang lưu giữ quần thể di tích lịch sử-văn hóa phong phú, gồm: Đình Quan Xuyên thờ Ngũ vị đẳng thần; miếu Hạ thờ thành hoàng làng Quan Chiếu đại vương Vũ Quang Chiếu; chùa Quan Xuyên; nhà sắc lưu giữ sắc phong, giấy tờ quan trọng của làng… Năm 1989, đình Quan Xuyên đã được xếp hạng di tích "kiến trúc nghệ thuật" cấp quốc gia. Những di tích nêu trên đều có quan hệ mật thiết với lễ hội làng Quan Xuyên, tạo thành một lễ hội hoàn chỉnh.
Ông Đỗ Văn Luyện, người cao tuổi thôn Quan Xuyên cho biết: Lễ hội đình Quan Xuyên gắn liền với tín ngưỡng thờ Ngũ vị đẳng thần; trong đó có Thành hoàng Vũ Quang Chiếu là người làng Quan Xuyên, làm quan đến chức Tham tri Hình bộ và được coi là người sáng tạo ra trò chơi vật lầu ở Quan Xuyên.
Lễ hội đình Quan Xuyên tổ chức vào các năm "Thìn, Tuất, Sửu, Mùi" (3 năm một lần) hội tụ đầy đủ những nét văn hóa đặc sắc vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng. Thời gian tổ chức lễ hội từ ngày 11-13/2 âm lịch. Vào những năm không mở hội lớn, nhân dân địa phương vẫn tổ chức hội lễ quy mô nhỏ, các nghi thức diễn ra vẫn bảo đảm sự trang trọng, thành kính để tưởng nhớ công lao các vị thánh, thần.
Lễ hội hiện còn lưu giữ đầy đủ những nghi thức của phần lễ như: Rước nước từ sông Hồng về đình thờ, tế lễ, rước sắc. Nét đặc sắc nhất là sau phần lễ, phần hội được tổ chức náo nhiệt với màn tranh tài hấp dẫn, độc đáo của trò chơi vật lầu cùng tiếng reo hò, cổ vũ tạo không khí sôi động cho ngày xuân.
Trò chơi vật lầu tổ chức thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó, hữu hảo giữa các cộng đồng. Người dân cùng chung ước vọng về sự bình yên, ấm no, hạnh phúc và mong muốn khởi đầu thật nhiều may mắn cho một năm mới.
Theo truyền thống, trước khi vật lầu sẽ tổ chức vật lão. Tham gia vật lão là hai cụ cao niên đại diện cho làng Thượng và làng Hạ, gia đình song toàn, con cháu đề huề, thành đạt, gương mẫu, được dân làng kính trọng.
Tham gia vật lầu có 72 tráng đinh, là những thanh niên gương mẫu, gia đình hạnh phúc, thành đạt ở trong thôn, được chia làm hai đội làng Thượng và làng Hạ với trang phục đỏ và xanh. Màn vật lầu sẽ diễn ra hai hiệp, mỗi hiệp khoảng 15-20 phút, hoặc đến khi quả lầu được đưa về lỗ lầu của đội mình.
Do quan niệm làng thắng sẽ gặp may mắn trong năm còn làng kia gặp điều không may, cho nên cả hai đội đều cố gắng... hòa để làng mình và làng bạn sẽ không gặp điều chẳng lành. Do đó, các hiệp đấu thường kết thúc với kết quả hòa. Vật lầu ngoài tinh thần thượng võ còn mang tính biểu tượng cao của tín ngưỡng dân gian trong nông nghiệp, rèn luyện sức khỏe. Tuy có tính đua tranh, nhưng không quá quyết liệt, các đô vật tham gia đều vui vẻ, không xảy ra xô xát, ẩu đả.
Theo người dân địa phương lễ hội có từ lâu đời và được gìn giữ cho đến ngày nay. Bởi vậy, dù làm ăn, học tập ở xa quê, mỗi khi làng mở hội, người dân đều thu xếp công việc về trảy hội với tấm lòng thành kính, tri ân công đức của các bậc tiền nhân đã bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ quê hương và báo công những kết quả đã đạt được trong năm qua.
Anh Nguyễn Văn Mạnh, người dân thôn Quan Xuyên cho biết: "Mỗi năm diễn ra lễ hội đình Quan Xuyên, tôi đều tham dự. Tôi vinh dự nhiều lần được chọn tham gia trò chơi vật lầu. Được góp một phần công sức vào lễ hội, ai nấy đều phấn khởi, cảm thấy may mắn, bình an, thuận lợi trong năm đó. Tôi rất tự hào vì lễ hội ở địa phương được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tôi mong muốn nhiều người biết đến lễ hội độc đáo này và tham gia để hiểu thêm về nét đẹp văn hóa địa phương".
Ông Lê Quang Quý thôn Quan Xuyên cho biết: Tự hào về quê hương giàu truyền thống lịch sử, văn hóa, những năm qua, cán bộ, đảng viên và nhân dân tăng cường công tác quản lý, bảo vệ các di tích, gìn giữ lễ hội truyền thống.
Đồng thời, vận động nhân dân tham gia gìn giữ di tích bằng những việc làm thiết thực, như: Bảo vệ và góp công, góp của chỉnh trang khuôn viên; làm vệ sinh môi trường chung quanh di tích; vào các ngày đầu tháng, ngày rằm, nhân dân thành kính thắp hương tại đây... Bên cạnh đó, chúng tôi đẩy mạnh công tác giáo dục giá trị di tích, lễ hội nhằm khơi dậy tinh thần, trách nhiệm, niềm tự hào và trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc...
Ngày 10/12/2024, Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch ký Quyết định số 3993/QĐ-BVHTTDL về việc đưa lễ hội đình Quan Xuyên vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm tự hào, là động lực, nhưng cũng là trách nhiệm của mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân địa phương trong việc tiếp tục gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc của di sản trên địa bàn.
