Nâng cao hiệu quả bảo hộ, khai thác và bảo vệ tài sản trí tuệ

Tạo hành lang pháp lý cho chủ sở hữu trí tuệ trong tiến trình hội nhập

Chiều 26/10, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ hai, các đại biểu Quốc hội khóa XV thảo luận trực tuyến về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.

Các đại biểu đánh giá cao công tác chuẩn bị của cơ quan soạn thảo, cho rằng các điều khoản trong dự án Luật đã được xây dựng tương đối cụ thể, sát với yêu cầu thực tế, tạo hành lang pháp lý cho chủ sở hữu trí tuệ, đáp ứng yêu cầu cấp thiết phát triển kinh tế - xã hội, phù hợp với tiến trình hội nhập quốc tế của đất nước.

Từ điểm cầu tỉnh Bắc Kạn, đại biểu Hà Sỹ Huân phát biểu nhấn mạnh, sở hữu trí tuệ là yếu tố quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội vì tài sản trí tuệ có giá trị lớn trong nền kinh tế tri thức, là nguồn lực cho phát triển sản xuất, kinh doanh và là công cụ cạnh tranh hiệu quả của doanh nghiệp và nền kinh tế.

Đại biểu Huân ghi nhận, qua 16 năm thi hành, Luật Sở hữu trí tuệ đã phát huy vai trò trong việc điều chỉnh các quan hệ pháp luật đối với loại tài sản đặc biệt này. Tuy nhiên, bối cảnh phát triển hiện nay đã có nhiều thay đổi so với năm 2005. Việt Nam không còn thuần túy là nước “sử dụng tài sản trí tuệ” mà đang chuyển mạnh sang là nước tạo ra tài sản này phục vụ cho mô hình tăng trưởng theo chiều sâu. Do vậy, đại biểu nhất trí việc tiếp tục sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ, nhằm đáp ứng yêu cầu cấp thiết đối với phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Công Hoàng (Thái Nguyên) cũng nhấn mạnh ý nghĩa quan trọng của việc cần thiết sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ. Theo đại biểu, dự thảo Luật có ý nghĩa rất quan trọng đối với Việt Nam khi tham gia các hiệp định thương mại tự do, tiêu biểu là hai hiệp định CPTPP và EVFTA mà Việt Nam đã là thành viên, tạo nền tảng cơ sở vững chắc để Việt Nam tham gia “cuộc chơi” mang tầm vóc quốc tế, để chúng ta không bị lúng túng dẫn đến thua thiệt khi bước vào sân chơi này.

Phát huy tốt nhất sức sáng tạo trong phát triển các ngành công nghiệp

Tuy nhiên, đại biểu Hoàng cũng bày tỏ băn khoăn đối với một số quy định trong dự thảo, trong đó, có vấn đề còn ý kiến khác nhau được Chính phủ xin ý kiến Quốc hội về quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí là kết quả nhiệm vụ khoa học, công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước.

Đại biểu lựa chọn phương án giao quyền đăng ký cho tổ chức chủ trì thực hiện nhiệm vụ đó một cách tự động và không phải bồi hoàn, trừ các trường hợp, lĩnh vực thuộc quốc phòng và an ninh quốc gia.

Theo đại biểu Hoàng, đây là quy định đã thỏa mãn được mục tiêu khuyến khích đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học của nước ta, đồng thời "cởi trói" cho các chủ nhiệm đề tài khoa học trong quá trình đưa kết quả nhiệm vụ khoa học vào thực tiễn.

Cơ bản thống nhất cao với dự thảo Luật, đại biểu Dương Bình Phú (Phú Yên) nêu quan điểm bảo hộ quyền tác giả cần phù hợp với điều kiện phát triển của Việt Nam, để phát huy tốt nhất sức sáng tạo của mọi người trong quá trình phát triển các ngành công nghiệp.

Do đó, theo đại biểu Phú, cần làm rõ chính sách về quyền tác giả trong bối cảnh nâng cao hiệu quả thực thi quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt là mức độ và cách thức bảo hộ, bảo đảm quyền và lợi ích của cộng đồng, thí dụ như liên quan đến văn hóa truyền thống, bảo đảm khai thác hiệu quả đối tượng quyền tác giả tạo ra từ ngân sách.

Bên cạnh đó, cần có một chính sách mới được quy định cụ thể trong Luật Sở hữu trí tuệ về việc Nhà nước phải trực tiếp giao sở hữu một số đối tượng quyền tác giả là kết quả nghiên cứu từ kinh phí của Nhà nước cho tổ chức nghiên cứu để các đối tượng này dễ dàng được khai thác và thương mại hóa. Do vậy, ở Điều 8 chính sách của Nhà nước về sở hữu trí tuệ, đại biểu Phú đề nghị bổ sung chính sách đặc thù về quyền tác giả, góp phần tạo điều kiện phát triển hai lĩnh vực về công nghệ thông tin và công nghiệp văn hóa một cách dễ dàng, thuận lợi và có định hướng cao hơn, đồng thời bổ sung chính sách rõ ràng về các đối tượng quyền tác giả đã được tạo ra trước khi thực hiện chính sách đổi mới.

Không thu hẹp phạm vi xử phạt hành chính xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

Vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm tại phiên thảo luận là các quy định về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đại biểu Nguyễn Văn Huy (Thái Bình) và một số đại biểu khác bày tỏ băn khoăn về phương án không áp dụng biện pháp xử phạt nêu trên mà chỉ xử lý dân sự đối với các hành vi xâm phạm quyền đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, tên thương mại, bí mật kinh doanh và hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Theo các đại biểu, việc này rất dễ dẫn đến khoảng trống, tạo kẽ hở để “lách luật”, gây ảnh hưởng lớn đến môi trường đầu tư kinh doanh của nước ta, đồng thời còn tăng gánh nặng cho tòa án trong tố tụng dân sự. Vì vậy, nhiều đại biểu đề nghị giữ nguyên các quy định hiện hành, tức áp dụng biện pháp xử phạt hành chính đối với tất cả các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, nhằm tiếp tục phát huy vai trò quản lý Nhà nước, đề cao trách nhiệm của cơ quan chuyên môn trong phát hiện kịp thời hành vi vi phạm. Không những vậy, có thể nghiên cứu bổ sung quy định xử lý trách nhiệm hình sự trong trường hợp hành vi vi phạm tái diễn nhiều lần để tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Đồng tình với các ý kiến không thu hẹp phạm vi xử phạt hành chính các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, đại biểu Lê Hoàng Anh (Gia Lai) dẫn số liệu từ Tòa án nhân dân tối cao cho thấy, chỉ tính riêng năm 2020, số vụ xử lý hành chính về hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ là gần 1.700 vụ, trong đó hơn một nửa liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ đối với sáng kiến kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, tên thương mại, bí mật kinh doanh và hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Ở các quốc gia có tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ thì thời gian trung bình để kết thúc một vụ việc là từ 123 đến 200 ngày. Trong khi đó, Việt Nam chưa có tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ và cũng chưa có thẩm phán chuyên trách xử lý các vụ việc có liên quan sở hữu trí tuệ. Nếu bằng biện pháp hành chính của nước ta thời gian qua, thời gian xử lý trung bình trong khoảng từ 30 đến 60 ngày. Như vậy, đại biểu Lê Hoàng Anh nêu ý kiến, nếu không áp dụng biện pháp xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi trên thì hệ thống tòa án của chúng ta sẽ khó có khả năng hoàn thành nhiệm vụ.

Phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề các đại biểu nêu, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh, trên cơ sở tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ báo cáo, đề xuất Chính phủ tiếp thu ý kiến về việc không thu hẹp phạm vi xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ.

Bộ trưởng cũng cho biết, cơ quan soạn thảo sẽ nghiên cứu kỹ để làm rõ cơ chế phân chia hợp lý lợi ích giữa Nhà nước, cơ quan chủ trì và tác giả, để bảo đảm sự cân bằng lợi ích giữa ba chủ thể và đồng thời thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng về vấn đề này tại Nghị quyết số 20 của Hội nghị Trung ương 6, trong đó khẳng định giao quyền sở hữu các kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước cho cơ quan chủ trì nhiệm vụ khoa học công nghệ.

Ngoài các đối tượng trên, sáng chế kiểu dáng công nghiệp và thiết kế bố trí, cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ nghiên cứu để đề xuất Chính phủ tiếp thu, mở rộng đối tượng giao quyền đăng ký bảo hộ cho đơn vị chủ trì đối với giống và cây trồng.

Do dự án Luật Sở hữu trí tuệ là dự án luật có tính chuyên môn sâu và khó, vì vậy, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cho biết, trong quá trình chỉnh lý, hoàn thiện văn bản, cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ tiếp tục phối hợp với các cơ quan hữu quan để triển khai các hoạt động khảo sát, hội thảo, tọa đàm…, nhằm lấy ý kiến thêm từ các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý…, qua đó có cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn thiện các quy định của dự luật một cách chất lượng, trình Quốc hội thông qua trong kỳ họp sắp tới.