Ở Việt Nam, thiên tai cũng ngày càng gia tăng, bất thường và khốc liệt, gây thiệt hại nặng nề đến tính mạng, tài sản, đời sống, sản xuất của người dân. Trong vòng 20 năm trở lại đây, trung bình mỗi năm thiên tai đã làm hơn 300 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế 1-1,5% GDP.
Những kỷ lục thiên tai chưa từng có
Dù chưa hết năm 2024, song từ đầu năm đến nay, tình hình thiên tai ở nước ta xảy ra rất khốc liệt, cực đoan với nhiều loại hình thiên tai, tại khắp các vùng, miền trên cả nước.
Theo ghi nhận, đến nay, đã xảy ra 9 cơn bão, 1 áp thấp nhiệt đới, 232 trận mưa lớn gây ngập úng, lũ, lũ quét, sạt lở đất; nhiều trận dông lốc, động đất và gió mạnh, sóng lớn trên biển.
Theo báo cáo mới nhất của Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, các loại hình thiên tai đã gây thiệt hại lớn về người và tài sản, cơ sở hạ tầng, ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất của nhân dân.
Tính đến đầu tháng 12, thiên tai đã làm 514 người chết và mất tích; 2.207 người bị thương.
Về nhà ở, đã có 6.905 nhà sập, đổ; 294.813 nhà bị hư hỏng, tốc mái. 338.955 ha lúa, hoa màu, 300.103 ha cây trồng khác bị ảnh hưởng, thiệt hại; 56.886 con gia súc, 5.321.084 con gia cầm bị chết, cuốn trôi.
Về thủy lợi, 502,4 km đê, kè, kênh mương; 94,8 km bờ sông, bờ biển bị sạt lở, hư hỏng. Ngoài ra còn nhiều thiệt hại về nuôi trồng thủy sản, tàu thuyền, giao thông… Ước tính tổng thiệt hại hơn 87.485 tỷ đồng, gấp hơn 9 lần năm 2023.
Trong số gần 90.000 tỷ đồng thiệt hại do thiên tai gây ra trong năm chủ yếu do cơn bão số 3 có tên quốc tế Yagi xuất hiện vào đầu tháng 9. Ðây là cơn bão mạnh nhất trong 30 năm trên Biển Ðông và trong 70 năm qua đổ bộ trên đất liền nước ta.
Bão số 3 tăng cấp nhanh, thời gian duy trì siêu bão lâu, không giảm cấp theo quy luật thông thường, hoàn lưu bão cũng bất thường khi gây mưa rất lớn ở 26 tỉnh, thành phố khu vực Bắc Bộ, gây ra lũ lịch sử trên nhiều tuyến sông.
Chỉ tính riêng cơn bão số 3 đã làm 345 người chết và mất tích; gần 2.000 người bị thương; gần 400.000 căn nhà bị hư hỏng, ngập nước, hàng trăm nghìn héc-ta cây nông nghiệp, thủy sản bị ngập úng hư hỏng và rất nhiều thiệt hại khác về tài sản. Ước tính tổng thiệt hại hơn 81.700 tỷ đồng. Nếu so với tổng thiệt hại do thiên tai năm 2024 thì riêng bão Yagi đã chiếm tới 93,39%.
Trong đợt thiên tai do bão số 3 gây ra đã cho thấy, đây là một trong những đợt thiên tai nghiêm trọng, khốc liệt chưa từng có trong rất nhiều năm qua ở Bắc Bộ, là trận lũ lớn nhất kể từ năm 1971 trên toàn bộ lưu vực Ðồng bằng sông Hồng, sông Thái Bình; xảy ra gần như đồng thời các loại hình thiên tai đặc biệt nguy hiểm (bão rất mạnh, lũ lớn, đặc biệt lớn; ngập lụt và lũ quét, sạt lở đất, ngập lụt xảy ra trên diện rộng); tác động, ảnh hưởng nặng nề đến hầu hết các hoạt động kinh tế xã hội, thiết chế hạ tầng từ vùng biển đến đồng bằng, trung du và miền núi.
Ngoài những kỷ lục về bão mạnh, mưa, lũ lớn, năm 2024 còn được nhìn nhận là năm xảy ra rất nhiều vụ sạt lở đất hết sức nghiêm trọng. Do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 3 gây mưa lớn, sáng 10/9/2024, một trận lũ quét và sạt lở đất kinh hoàng xảy ra tại thôn Làng Nủ, xã Phúc Khánh, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai, đã vùi lấp toàn bộ thôn làng, nơi có 33 hộ dân với 168 người cư trú. Trận sạt lở đã khiến 52 người chết.
Trước đó, vào ngày 13/7/2024, sạt lở bất ngờ trên tuyến đường Quốc lộ 34, tại vị trí Km10+900 thuộc địa phận thôn Tả Mò, xã Yên Ðịnh, huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang vùi lấp một chiếc ô-tô khách chạy tuyến Hà Giang-Bảo Lâm, khiến 11 người chết, 4 người bị thương.
Chưa đầy 1 tháng sau, trong 2 ngày 4 và 5/8/2024, liên tục xảy ra sạt lở ở Lạng Sơn và Sơn La khiến 3 người chết và 2 người bị thương. Ðây là lời cảnh báo về sự nguy hiểm của loại hình thiên tai này và tầm quan trọng của công tác phòng chống thiên tai, ứng phó sạt lở đất một cách kịp thời, hiệu quả.
Nhận định về tình hình thời tiết từ nay đến đầu năm 2025, Phó Giám đốc Trung tâm dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia Hoàng Phúc Lâm cho biết: Các đợt mưa lớn sẽ tiếp tục xuất hiện tại khu vực Trung và Nam Trung Bộ trong đầu tháng 12/2024. Mùa mưa ở khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ có thể kết thúc muộn hơn bình thường. Từ tháng 12/2024 sang tháng 5/2025 còn khoảng 2-3 cơn bão/áp thấp nhiệt đới hoạt động trên khu vực Biển Ðông và ảnh hưởng đến đất liền nước ta, khả năng tập trung nhiều ở khu vực Trung Bộ và các tỉnh phía nam.
Cuộc chiến trường kỳ với thiên tai
Nước ta là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai và biến đổi khí hậu. Ðể chủ động phòng chống và giảm đến mức thấp nhất thiệt hại do thiên tai gây ra cần một chiến lược dài hạn, mang tầm vĩ mô, nhất là sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị.
Ðiều này đồng nghĩa với việc công tác phòng chống thiên tai ở Việt Nam phải được ưu tiên hàng đầu, ở trạng thái sẵn sàng và xác định là công việc trường kỳ, lâu dài, đòi hỏi luôn đề cao cảnh giác và sẵn sàng mọi phương án phòng ngừa.
Thực tế cho thấy, thiên tai là loại hình gây thiệt hại cho tính mạng và tài sản của một quốc gia nhiều hơn bất cứ loại hình nào. Theo Văn phòng Giảm nhẹ rủi ro thiên tai của Liên hợp quốc, trong vòng 20 năm qua, trên toàn thế giới, các loại hình thiên tai đã tăng lên khoảng 75%, làm hơn 1 triệu người chết và ảnh hưởng đến hơn 4 tỷ người dân, thiệt hại kinh tế gần 3.000 tỷ USD.
Trong khi đó, Việt Nam là 1 trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất từ biến đổi khí hậu. Ước tính, trong 20 năm qua, ở nước ta, các loại thiên tai đã làm hơn 13.000 người chết, thiệt hại kinh tế hơn 6,4 tỷ USD.
Theo Trung tâm dự báo Khí tượng-Thủy văn quốc gia, từ đầu năm 2024 đến nay, thiên tai tiếp tục diễn biến bất thường, khó dự báo. Sau các đợt nắng nóng gay gắt, hạn hán, xâm nhập mặn kéo dài, thời gian gần đây liên tiếp xảy ra các cơn bão mạnh, gây mưa lớn, sạt lở đất, ngập lụt cục bộ tại nhiều nơi trên địa bàn cả nước, nhất là tại các tỉnh miền núi.
Trước những diễn biến ngày càng bất thường của thiên tai, để có giải pháp cả trước mắt và lâu dài, Chính phủ đã đề ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2025 giảm 30% thiệt hại về người đối với các loại hình thiên tai có cường độ, quy mô tương đương đã xảy ra trong giai đoạn 2015-2020. Các tỉnh miền trung-Tây Nguyên, khu vực chịu ảnh hưởng của hầu hết các loại thiên tai thường xảy ra ở nước ta với tần suất cao hơn và mức độ khốc liệt hơn các khu vực khác.
Ðể làm tốt công tác phòng chống và giảm đến mức thấp nhất thiệt hại do thiên tai gây ra cần nâng cao năng lực công tác dự báo, cảnh báo, nhất là dự báo mưa lớn cục bộ, lũ, lũ quét, sạt lở đất.
Cùng với đó, nhanh chóng hoàn thiện Chương trình phân vùng rủi ro thiên tai, xây dựng bản đồ phân vùng sạt lở đất, lũ quét tỷ lệ lớn, chi tiết đến cấp xã. Ðồng thời triển khai thực hiện hiệu quả quỹ phòng chống thiên tai, kịch bản phòng chống thiên tai, khắc phục hậu quả thiên tai, đề xuất, kiến nghị trang thiết bị phòng chống thiên tai...
Các bộ, ngành, địa phương liên quan cần quan tâm chỉ đạo các công tác về hệ thống quan trắc, giám sát chuyên dùng phục vụ công tác chỉ đạo điều hành, hồ chứa, đê điều và xử lý sạt lở bờ sông, bờ biển, đường giao thông, các công trình cơ sở hạ tầng ảnh hưởng đến thoát lũ, nhà ở an toàn trước thiên tai, nâng cao nhận thức, kỹ năng ứng phó của cộng đồng, nâng cao năng lực tham mưu phòng chống thiên tai…
Với quan điểm chỉ đạo: Phòng chống thiên tai là nhiệm vụ quan trọng của cả hệ thống chính trị, là trách nhiệm và nghĩa vụ của toàn dân, toàn xã hội, gồm ba giai đoạn là phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai. Thiết nghĩ, các bộ, ngành từ Trung ương đến địa phương cần nhanh chóng hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách, bảo đảm đồng bộ, thống nhất, minh bạch, khả thi; nâng cao nhận thức về thiên tai, rủi ro thiên tai, tăng cường quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng; nâng cao năng lực phòng chống thiên tai và cứu hộ cứu nạn; xây dựng, hoàn thiện các quy hoạch, kế hoạch phòng chống thiên tai và phương án ứng phó thiên tai...
Ngay từ đầu năm đến ngày 29/11/2024, Thủ tướng Chính phủ ban hành một nghị quyết, một chỉ thị, 33 công điện chỉ đạo ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai. Cũng trong thời gian trên, Ban Chỉ đạo, Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo quốc gia về Phòng, chống thiên tai và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành 182 công điện, văn bản chỉ đạo ứng phó thiên tai, vận hành hồ chứa và bảo đảm an toàn hạ du khi hồ xả lũ.
Trong bối cảnh quy mô dân số và nền kinh tế của nước ta đang tăng trưởng nhanh, yêu cầu bảo đảm an toàn trước thiên tai đặt ra ngày càng cao. Ðó là những thách thức đối với công tác phòng chống thiên tai trong thời gian tới, nhất là khi tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng làm cường độ thiên tai trung bình có xu thế gia tăng, tần suất thiên tai lớn xuất hiện dày hơn, xuất hiện nhiều đợt thiên tai cực đoan trái với quy luật trước đây.
Bám sát nguyên tắc "Chủ động phòng ngừa, ứng phó kịp thời, khắc phục khẩn trương, có hiệu quả, trong đó lấy phòng là chính" luôn là định hướng để các ngành, địa phương thực hiện các giải pháp phòng, chống thiên tai.
