Kiểm soát, ngăn chặn hành vi chuyển giá để trốn thuế

Kiểm soát, ngăn chặn hành vi này sẽ góp phần chống thất thu NSNN cũng như bảo đảm sự công bằng, minh bạch cho mọi DN làm ăn chân chính. Ðể làm được điều này, không chỉ các cơ quan quản lý nhà nước (QLNN) chuyên ngành cần nhiều nỗ lực mà còn cần cả sự vào cuộc mạnh mẽ, quyết liệt hơn nữa của các bộ, ngành và địa phương.

Bài 1: Gian nan đấu tranh chống chuyển giá

Thời gian qua, các hành vi chuyển giá của các DN FDI để trốn, tránh nghĩa vụ nộp thuế đã và đang diễn ra tại Việt Nam dưới nhiều hình thức, phương thức tinh vi, phức tạp với mức độ vi phạm nghiêm trọng. Tuy nhiên, để phát hiện được chính xác những hành vi vi phạm này là công việc không hề dễ dàng...

Thủ đoạn tinh vi

Công ty TNHH Hualon Corporation Việt Nam do liên doanh Ma-lai-xi-a - Ðài Loan - British Virgin Island thành lập là DN FDI được cấp phép đầu tư trong lĩnh vực kinh doanh vật liệu may mặc, bao bì, có trụ sở sản xuất tại khu công nghiệp Sóng Thần (Ðồng Nai). Năm 2013, tại DN FDI này, cơ quan thanh tra thuế đã làm rõ chiêu chuyển giá bằng cách nâng khống giá trị một dây chuyền máy móc cũ kỹ có giá thực chỉ 400 nghìn USD lên thành 16 triệu USD (gấp 40 lần giá trị thực). Tổng giá trị phải điều chỉnh giá sau thanh tra ở công ty này lên tới 1.156,8 tỷ đồng, trong đó, phải giảm số lỗ phát sinh trong giai đoạn 2006-2009 là 621,1 tỷ đồng, giảm chuyển lỗ của giai đoạn trước năm 2006 vào giai đoạn 2006-2009 và giảm tiếp chuyển lỗ sang năm 2010 là 335,2 tỷ đồng, tổng số thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) bị truy thu lên tới 78,1 tỷ đồng.

Ðây chỉ là một trong số nhiều DN FDI thực hiện hành vi chuyển giá bị các cơ quan chức năng Việt Nam phát hiện. Trong lĩnh vực chế biến hàng nông sản, tại tỉnh Lâm Ðồng, kết quả thanh tra thuế cho thấy, các DN FDI đầu tư và sản xuất trà xuất khẩu đều đã có lãi ngay từ năm đầu tiên vào Việt Nam, do đó, từ con số lỗ lũy kế là gần 312 tỷ đồng, các DN FDI này đều phải thừa nhận sự thật đã lãi hơn 1.033 tỷ đồng. Tuy giá trị truy thu thuế vào NSNN trong các vụ việc nêu trên không lớn nhưng đây là những trường hợp điển hình chuyển giá thông qua việc hạ giá xuất khẩu ở các DN FDI sản xuất hàng nông sản.

Trong lĩnh vực xây dựng, kinh doanh bất động sản, một điển hình về hoạt động chuyển giá, tránh nghĩa vụ nộp thuế với Nhà nước là vụ việc của Công ty TNHH một thành viên Keangnam - Vina với giá trị doanh thu phải điều chỉnh tới 1.220 tỷ đồng, số thuế TNDN bị truy thu lên tới 95,2 tỷ đồng.

Không chỉ riêng các DN FDI mới diễn ra hành vi chuyển giá mà theo Tổng cục Thuế, hành vi chuyển giá nhằm tối thiểu nghĩa vụ nộp thuế TNDN còn diễn ra giữa các bên liên kết trong nước. Ðây là hành vi do các tập đoàn kinh tế trong nước lợi dụng chính sách ưu đãi của Nhà nước, thành lập một số công ty con hoạt động trong những lĩnh vực và địa bàn khác nhau (trong đó có những lĩnh vực, địa bàn được ưu đãi thuế TNDN), từ đó tìm cách chuyển lợi nhuận trước thuế từ DN không được ưu đãi thuế sang DN liên kết được ưu đãi thuế; hoặc chuyển lợi nhuận trước thuế từ DN có lãi sang DN bị lỗ thông qua giá chuyển giao sản phẩm và cung cấp dịch vụ giữa các bên để giảm thiểu nghĩa vụ thuế tổng hợp của cả tập đoàn.

Cục Thuế TP Hồ Chí Minh đã tham khảo bảy công ty cùng ngành nghề may ba-lô, túi xách xuất khẩu để ấn định mức thuế. Ảnh: CẤN DŨNG.

Số thuế truy thu còn khiêm tốn

Thực trạng nhiều DN FDI tại Việt Nam báo lỗ, trong đó có nhiều DN báo lỗ liên tục trong ba năm nhằm trốn, tránh nghĩa vụ nộp thuế đồng nghĩa với việc NSNN thất thu lớn mỗi năm. Không chỉ vậy, việc trốn nghĩa vụ thuế của các DN có dấu hiệu chuyển giá còn gây mất công bằng trong việc chấp hành nghĩa vụ thuế, tạo sự cạnh tranh không lành mạnh, ảnh hưởng xấu đến môi trường đầu tư, kinh doanh của Việt Nam.

Từ năm 2010, việc tập trung tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra các DN thuộc đối tượng này đã được đẩy mạnh. Ðến nay, cơ quan thuế các cấp đã rà soát, quản lý được hàng nghìn DN phải kê khai thông tin giao dịch liên kết, trong đó, phần lớn các DN đã thực hiện kê khai. Qua bốn năm (từ năm 2010 đến năm 2013) tổ chức thanh tra các DN khai báo lỗ, có dấu hiệu chuyển giá, cơ quan thuế đã giảm lỗ hơn 16,5 nghìn tỷ đồng, truy thu và phạt hơn năm nghìn tỷ đồng, giảm khấu trừ hàng trăm tỷ đồng.

Kết quả thanh tra các DN FDI các năm 2007-2012 đã cho thấy, chỉ với 122 DN FDI tại 23 tỉnh, thành phố thì tổng số tiền bị buộc truy thu là hơn 200 tỷ đồng, điều chỉnh tăng tổng thu nhập chịu thuế là 2.599 tỷ đồng, trong đó, các DN FDI phải tăng thu nhập chịu thuế từ năm 2013 trở đi là gần một nghìn tỷ đồng. Ðáng chú ý, có cuộc thanh tra giá chuyển nhượng đã điều chỉnh tăng doanh thu so với số báo cáo của DN lên 250%. Theo thống kê của Tổ quản lý chuyển nhượng giá (Tổng cục Thuế), năm 2013, chỉ với kết quả thanh tra, kiểm tra tại 14 DN, cơ quan thuế đã điều chỉnh tăng doanh thu, giảm chi phí khoảng hai nghìn tỷ đồng.

"Trong hai tháng đầu năm nay, khi kết thúc thanh tra tại 10 DN, chúng tôi đã điều chỉnh tăng doanh thu của các DN này khoảng hơn 3.500 tỷ đồng. Qua đó, đã xử lý lỗ phát sinh khoảng hơn 700 tỷ đồng, truy thu khoảng 200 tỷ đồng tiền thuế TNDN vào NSNN. Nếu các DN này không còn trong giai đoạn được hưởng ưu đãi thuế TNDN thì số thuế TNDN phải truy thu vào NSNN sẽ lớn hơn rất nhiều" - Phó Vụ trưởng, Phó Trưởng ban Cải cách và Hiện đại hóa (Tổng cục Thuế) Nguyễn Thị Hánh cho biết.

Như vậy, từ báo cáo hằng năm của Tổng cục Thuế, số thuế truy thu vào NSNN từ hoạt động chống chuyển giá lên đến hàng trăm tỷ đồng. Nếu thanh tra, kiểm tra toàn bộ số DN liên kết có dấu hiệu đáng ngờ, chắc chắn số tiền trốn thuế bằng thủ đoạn chuyển giá sẽ lớn hơn rất nhiều. Việc làm thế nào để trả lại sự công bằng cho cộng đồng DN là nhiệm vụ nặng nề của cơ quan thuế, cơ quan tài chính và cơ quan QLNN các cấp nói chung.

Không để xác định hành vi chuyển giá

Mặc dù các hành vi chuyển giá diễn ra dưới nhiều hình thức, thủ đoạn khác nhau nhưng nhiều DN FDI và DN trong nước đều có chung đặc điểm là thực hiện thông qua các DN liên kết. Phó Vụ trưởng Nguyễn Thị Hánh cho biết, các hình thức chuyển giá của các DN liên kết tại Việt Nam có những dạng thức cơ bản là: chuyển giá thông qua chuyển giao tài sản giữa các bên liên kết (thông qua góp vốn đầu tư bằng tài sản, mua, bán nguyên liệu, vật tư, hàng hóa, công cụ, dụng cụ, tài sản cố định); chuyển giao công nghệ; cung cấp dịch vụ nội bộ tập đoàn; thông qua chi trả lãi vay vốn... Với nhiều hình thức như vậy đủ để thấy công tác thanh tra chống chuyển giá phức tạp, đòi hỏi trình độ cao và điều kiện làm việc hiện đại...

Khẳng định tính khách quan, cẩn trọng của công tác thanh tra giá chuyển nhượng, Phó Vụ trưởng Nguyễn Thị Hánh phân tích: Việc DN kê khai thua lỗ có nhiều nguyên nhân khác nhau. Có thể do hoạt động thực tế của DN gặp nhiều khó khăn, điều kiện thị trường không thuận lợi nhưng cũng có thể do các DN này đã sử dụng chiêu bài chuyển giá, kê khai lãi thành lỗ. Nhiệm vụ của thanh tra thuế là phải làm rõ vấn đề này. Tuy nhiên, để chứng minh được các DN này có thật sự chuyển giá hay không, và hành vi chuyển giá này gây ảnh hưởng đến mức độ nào cho NSNN thì không hề dễ dàng, bởi cơ quan thuế chỉ có thể đưa ra kết luận khi đã thu thập được thông tin đầy đủ và toàn diện về các hoạt động thực tế của DN cũng như hoạt động thực tế của bên thứ ba (các DN độc lập). Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, trung bình một vụ thanh tra chống chuyển giá thường mất khoảng một năm do phải thu thập khá nhiều thông tin, dữ liệu chi tiết. Từ đó, để đánh giá các DN kê khai thua lỗ có phải là do chuyển giá hay không, ngành thuế phải có thời gian và tập trung nguồn lực để tiến hành thanh tra các DN này thì mới có được kết luận chính xác.

Theo nhận định của Tổng cục Thuế, dù đã rất cố gắng nhưng trong giai đoạn từ năm 2010 trở về trước, ngành tài chính vẫn chưa có bộ phận chuyên trách quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá, mà thường được thực hiện phân tán và lồng ghép với các chức năng quản lý thuế khác. Khi đó, năng lực quản lý hạn chế, một số cơ quan thuế chưa thực sự chủ động, hệ thống thông tin, dữ liệu còn thiếu, công tác thanh tra, kiểm tra chưa rộng khắp, chưa mang tính chuyên sâu... Tổng cục trưởng Thuế Bùi Văn Nam khẳng định: "Một nguyên nhân quan trọng khác là chúng ta vẫn thiếu một chế tài xử lý đủ mạnh để giải quyết vấn đề chuyển giá, trốn thuế, hay nhìn rộng hơn, chúng ta còn thiếu những quy định pháp luật chuyên biệt, có giá trị pháp lý cao về vấn đề này".

Năm 2012, với việc đưa nội dung quản lý chuyển nhượng giá vào các dự thảo Luật Quản lý thuế, Luật Thuế TNDN, Luật Doanh nghiệp sửa đổi, bổ sung... cho thấy quyết tâm luật hóa quy định về hoạt động này của Ðảng, Nhà nước và các cơ quan QLNN chuyên ngành. Bắt đầu từ đây, nhiệm vụ chống vi phạm trong quản lý chuyển nhượng giá không chỉ là nhiệm vụ của riêng ngành tài chính mà còn là nhiệm vụ chính trị của các cấp, ngành, địa phương. Ngay khi cơ quan QLNN triển khai mạnh mẽ công tác thanh tra, kiểm tra đối với các DN có nghi vấn, số lượng DN FDI kê khai thua lỗ đã giảm xuống rõ rệt, nhiều DN chuyển từ kê khai lỗ sang kê khai lãi, nộp thuế TNDN và số lượng DN tự nguyện kê khai thông tin giao dịch liên kết cũng gia tăng.

Tuy nhiên, với những khó khăn, vướng mắc cùng những hạn chế mà cơ quan QLNN gặp phải hiện nay, để làm được tốt công tác quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá thì còn cần nhiều giải pháp hiệu quả hơn, bài bản hơn.

(Còn nữa)