Khó đòi nợ bảo hiểm xã hội

Khởi kiện gần 350 doanh nghiệp

Thống kê mới nhất của Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho thấy, hiện các đơn vị sử dụng lao động trên cả nước có số nợ lên tới gần 9.600 tỷ đồng. Trong đó, nợ bảo hiểm xã hội chiếm 7.140 tỷ đồng, nợ bảo hiểm y tế gần 2.460 tỷ đồng.

Đây là thông tin được ông Vũ Mạnh Chữ, Phó trưởng ban Thu của Bảo hiểm xã hội Việt Nam đưa ra trong chương trình thông tin về công tác bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) diễn ra ngày 14-6 tại Hà Nội.

Trong khoản nợ này, hai tập đoàn Vinashin và Vinalines đã chiếm gần 357 tỷ đồng. Cụ thể, số nợ của Vinashin là 340,2 tỷ đồng; Vinalines là 16,7 tỷ đồng.

Ông Chữ cũng nhấn mạnh, nhiều doanh nghiệp để nợ trong thời gian dài, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động. Có trường hợp chủ doanh nghiệp trích từ tiền BHXH, BHTN của người lao động nhưng không nộp. Hay khi các cơ quan thanh tra, xử lý, doanh nghiệp chỉ nộp một ít mang tính chất đối phó rồi hứa sẽ trả dần. Một số trường hợp bị thanh tra lao động ra quyết định xử phạt hành chính về nợ tồn đọng BHXH, BHYT nhưng doanh nghiệp lờ đi, không nộp phạt. Có doanh nghiệp bị kiện vì chậm đóng BHXH, BHYT, nhưng cũng không chấp hành các phán quyết của tòa.

Từ ba năm nay, cơ quan Bảo hiểm xã hội đã thực hiện đưa các doanh nghiệp nợ BHXH và BHYT ra tòa. Đến hết quý 1 năm 2013, 41 tỉnh, thành phố tiến hành khởi kiện 345 đơn vị. Các cơ quan thực thi pháp luật đang thụ lý 250 đơn vị, đã xét xử 50 đơn vị và thi hành án được 45 đơn vị. Số tiền thu hồi về được 31,6 tỷ đồng.

Đại diện của cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam cũng nhấn mạnh, thủ đoạn trốn đóng BHXH, BHYT ngày càng tinh vi. Các doanh nghiệp chậm nộp, trốn đóng BHXH có chiều hướng tăng, dùng nhiều thủ đoạn để trốn tránh trách nhiệm.

Trước hết, người sử dụng lao động không đóng BHXH bằng cách không ký hợp đồng với người lao động, ký hợp đồng lao động dưới ba tháng hoặc dưới 12 tháng để trốn đóng bảo hiểm thất nghiệp, đồng thời thường xuyên thay đổi địa điểm để trốn tránh các cơ quan chức năng.

Ngoài ra, doanh nghiệp thường đóng không đủ số lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc bằng cách báo số lượng không đúng thực tế, chỉ đăng ký đóng BHXH cho một số lãnh đạo quản lý, nhân viên thuộc khối văn phòng.

Doanh nghiệp cũng phổ biến vi phạm đóng không đúng mức quy định, chỉ đóng BHXH trên cơ sở mức lương, tiền công thấp hơn mức thực tế của người lao động, chủ yếu chỉ bằng mức lương tối thiểu vùng.

Có thể khẳng định, việc trốn đóng, chậm đóng BHXH của các đơn vị, doanh nghiệp đã vi phạm pháp luật dân sự, Bộ luật Lao động, Luật BHXH, Luật BHYT, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi hợp pháp của người lao động.

Chiếm dụng tiền BHXH để hưởng lợi

Lý giải về tình trạng này, ông Chữ cho rằng trước hết là do cơ chế, chính sách chưa phù hợp. Đa số doanh nghiệp cố tình nợ BHXH do mức lãi suất chậm đóng thấp hơn lãi suất vay ngân hàng nên chấp nhận chịu phạt để chiếm dụng quỹ BHXH.

Quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực BHXH, BHYT đối với các đơn vị đóng chậm, đóng không đủ số người, đóng không đúng thời gian còn bất cập. Mức xử phạt theo quy định rất thấp, thủ tục xử phạt khá cồng kềnh nên chưa phát huy tính tích cực.

Cơ quan BHXH chỉ có chức năng kiểm tra, không được xử lý vi phạm. Vì vậy, khi phát hiện các đơn vị sử dụng lao động vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT, cũng chỉ có thể phản ánh tới cơ quan chức năng. Đây cũng là nguyên nhân khiến các vụ việc phát hiện được nhiều nhưng xử lý “chẳng được bao nhiêu”.

Ngoài ra, chủ doanh nghiệp cố tình không đóng BHXH hoặc chỉ đăng ký đóng BHXH cho một số người trong bộ khung quản lý của đơn vị do họ nắm được tâm lý người lao động cần việc làm, thu nhập và nhận thức về pháp luật chưa đầy đủ. Người lao động mới cần giải quyết thu nhập trước mắt để tồn tại mà chưa cần tích lũy cho tương lai.

Với các cơ quan thực thi pháp luật, cụ thể là tòa án các cấp, đây cũng được coi là loại án mới, ít gặp nên nhiều tòa gặp lúng túng. Các cơ quan này cũng có nhhững quan điểm trái chiều về xử lý vi phạm pháp luật BHXH. Các vụ việc thường bị chuyển lên - xuống giữa các cấp, gây mất thời gian.

Từ đây, đại diện của cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam cũng đề nghị các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, trình Quốc hội sửa đổi những bất cập của Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Bảo hiểm y tế như nâng mức xử phạt hành chính, nâng lãi suất chậm đóng, xem xét đưa vào Bộ luật Hình sự tội danh trốn đóng BHXH, BHYT, giao xử lý hình sự đối với một số hành vi vi phạm Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Bảo hiểm y tế.

Ngoài ra, Ngân hàng Nhà nước cũng cần chỉ đạo các ngân hàng thương mại thực hiện nghiêm túc việc trích tiền từ tài khoản của doanh nghiệp nợ BHXH để đóng theo đúng quy định.

* Đến hết tháng 5 năm nay, cả nước có gần 60,7 triệu người tham gia BHXH, BHYT. Đối tượng tham gia BHXH, BHYT bắt buộc là gần 10,5 triệu người. Ngoài ra, còn có hơn 50 triệu người tham gia BHYT.