Những năm qua, công tác bảo tồn, phát huy các giá trị di sản tại làng cổ Phước Tích góp phần giữ gìn nét văn hóa truyền thống, từ đó thu hút du khách trong nước và nước ngoài đến tham quan, trải nghiệm.
Hiện nay, tại làng cổ Phước Tích đã triển khai các loại hình dịch vụ du lịch: Tham quan nhà vườn, trải nghiệm làm bánh, làm gốm, đạp xe, đi thuyền trên sông Ô Lâu, thả đèn hoa đăng và tham quan du lịch; nhiều nhà vườn tham gia dịch vụ nhà vườn cổ... Thành phố Huế đang làm hồ sơ nâng hạng di tích quốc gia làng cổ Phước Tích trở thành di tích quốc gia hạng đặc biệt.
BẢO TỒN, PHÁT HUY GIÁ TRỊ LÀNG CỔ
Cách trung tâm thành phố Huế 40 km về hướng bắc, làng cổ Phước Tích mang trong mình vẻ đẹp nguyên sơ của một làng quê Việt Nam, là một trong ba ngôi làng của Việt Nam được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Thành lập vào năm 1470 dưới thời Vua Lê Thánh Tông, làng Phước Tích có diện tích khoảng 49 ha.
Lúc đầu, làng có tên gọi là Phúc Giang như mong muốn một vùng gần sông nước nhiều phúc lộc. Đến thời Tây Sơn, Phúc Giang được đổi thành Hoàng Giang, để nhớ đến dòng họ khai canh lập làng. Đến đời Vua Gia Long, làng được đổi tên thành Phước Tích, như là mong muốn của người dân được tích lũy phúc đức cho con cháu.
Với vẻ hiền hòa, yên bình và từ hơn 550 năm nay có dòng sông Ô Lâu huyền thoại bốn mùa trong xanh, bao bọc lấy ngôi làng, Phước Tích như một bức tranh quê đặc trưng không chỉ ở dáng dấp bên ngoài với cây đa, bến nước, sân đình… mà còn ở những trầm tích di sản và nét văn hóa mà những con người ở Phước Tích xây dựng và bồi đắp qua bao thế hệ.
Với ước mong đó, các thế hệ con dân của làng đã tiếp nối truyền thống ông cha lao động sáng tạo xây dựng một làng quê tươi đẹp với những nét văn hóa cổ kính, cảnh quan kiến trúc của làng mang đậm triết lý phương Đông, văn hóa làng nghề, dòng họ, thôn, xóm…
Theo thống kê của cơ quan chức năng, đến nay ngôi làng vẫn còn lưu giữ nhiều giá trị di sản vật thể vô giá như quần thể di tích kiến trúc dân gian độc đáo gồm 27 ngôi nhà rường cổ và 10 nhà thờ họ, phái cổ được chạm khắc những họa tiết, hoa văn tinh xảo.
Hàng chục các đình, chùa, miếu... mang đậm nét tín ngưỡng của người dân xứ Huế cũng như miền trung. Đặc biệt, hệ thống các di tích, đình, chùa, đền, miếu, nhà thờ và quần thể nhà rường cổ dày đặc loại “ba gian hai chái” và “một gian hai chái”, hệ thống kiến trúc gỗ tinh tế, bàn ghế, tràng kỷ... được chạm khắc kỹ lưỡng, hệ thống đường sá, cây xanh nối liền nhau một cách tự nhiên và sinh động…
Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính cho rằng: “Cấu trúc và tổ chức không gian làng Phước Tích có thể được coi là điển hình cho mô hình cư trú nơi thôn quê, mang đậm chất không gian làng quê của người Việt ở vùng Bắc Trung Bộ. Đó là cấu trúc mở với những căn nhà trong vườn, nhà vườn vẫn còn được lưu giữ nguyên vẹn các giá trị truyền thống”.
Theo Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thị xã Phong Điền Hồ Đôn, những năm qua, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản được các ngành, các cấp và nhất là từ trung ương quan tâm và sự ủng hộ của đông đảo nhân dân, cho nên hệ thống di tích được trùng tu, tôn tạo, trong đó việc bảo quản di vật, cổ vật và tài sản thuộc di tích được tăng cường bên cạnh công tác quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị cũng được chú trọng.
Thực hiện đề án “Chính sách bảo vệ và phát huy giá trị nhà vườn Huế đặc trưng” tại làng cổ Phước Tích, Ủy ban nhân dân huyện (nay là thị xã) Phong Điền triển khai cải tạo, trùng tu được 23/25 nhà vườn trong danh mục phê duyệt, trong đó có 13 nhà loại I và 8 nhà loại II, 2 nhà loại III với tổng số tiền hơn 15 tỷ đồng.
Bên cạnh đó, Dự án hạ tầng kỹ thuật du lịch làng cổ Phước Tích với tổng mức đầu tư hơn 20 tỷ đồng cũng được triển khai trong những năm qua với các hạng mục như: nâng cấp hệ thống điện chiếu sáng quanh làng, hệ thống điện ngầm vào tận nhà dân, đường lát gạch, bãi đỗ xe du lịch… Nhờ đó, hoạt động đón tiếp khách du lịch có nhiều khởi sắc, công tác lữ hành có nhiều chuyển biến.
Giám đốc Ban Quản lý Di tích kiến trúc nghệ thuật làng cổ Phước Tích Đoàn Quyết Thắng cho biết, hệ thống kiến trúc nhà rường cổ có hàng trăm năm tuổi đã tạo nên dấu ấn đặc sắc, những giá trị độc đáo của ngôi làng di sản. Phước Tích vẫn còn bảo lưu khá nguyên vẹn nhiều ngôi nhà rường cổ thuộc nhà thờ họ và nhà ở của dân.
Tất cả nhà rường đều hơn 100 năm tuổi, được chạm khắc những họa tiết hoa văn cực kỳ tinh xảo với những hình ảnh tứ linh, bát bửu, mai, lan, cúc, trúc, mây cuộn... Không dừng lại ở những giá trị nghệ thuật, nhà rường còn là biểu tượng cho truyền thống của sự nối tiếp nhiều thế hệ trong gia đình, dòng họ. Ngoài ra, hệ thống các công trình đình, chùa, miếu và các dấu tích văn hóa Chăm Pa cũng mang vẻ đẹp giao hòa, được tô điểm bởi những hàng cây thẳng tắp, xanh mướt.
LẬP HỒ SƠ DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT
Phước Tích của ngày xưa nức tiếng với nghề gốm và gần đây, khi nơi đây trở thành một điểm du lịch nổi tiếng ở Huế, một số lò gốm đã được “đỏ lửa”, hồi sinh để phục vụ khách tham quan. Sản phẩm gốm Phước Tích ngày càng cải tiến về mẫu mã và chất lượng, được tung ra thị trường.
Những lò gốm đã góp phần đưa làng cổ trở thành một điểm dừng chân tìm hiểu, trải nghiệm của du khách gần xa Sản phẩm gốm Phước Tích xưa hiện vẫn được nhiều nhà trong làng lưu lại như trách, chậu, om, niêu, âm, tộ, cối tiêu, bình vôi, chum, ghè… Nhiều vật dụng trong Hoàng cung triều Nguyễn hiện còn được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật cung đình Huế có gốc gác từ làng gốm Phước Tích.
Theo ông Đoàn Quyết Thắng, hiện làng cổ Phước Tích đang triển khai nhiều tour du lịch trải nghiệm cùng ăn, cùng ở, cùng làm việc với người dân địa phương; các hoạt động chợ quê, trải nghiệm các làng nghề truyền thống… Song, để phát triển du lịch bền vững tại làng cổ Phước Tích, mang lại sự đổi mới cho vùng đất này là điều không hề dễ.
Khoảng cách từ nội thành Huế về làng cổ Phước Tích quá xa cho nên cần sự kết nối tour tuyến với các doanh nghiệp hoạt động lữ hành. Hoạt động truyền thông quảng bá du lịch cho làng cổ cũng gặp nhiều khó khăn, việc trùng tu lại các di tích vẫn hạn chế, vì thế người dân rất mong doanh nghiệp cùng tham gia đóng góp, tiếp thêm sức sống cho làng cổ Phước Tích cũng như các làng nghề truyền thống tại địa phương.
Các chuyên gia và nhà quản lý cho biết, sau 15 năm được xếp hạng di tích quốc gia, việc phát triển du lịch, dịch vụ ở làng cổ Phước Tích vẫn chưa phát triển; cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ du lịch chưa đáp ứng nhu cầu của khách. Kinh phí đầu tư phát triển du lịch hạn chế, chưa chủ động nguồn kinh phí trong hoạt động du lịch.
Chất lượng sản phẩm du lịch còn thấp, trình độ nguồn nhân lực phục vụ du lịch còn thiếu và yếu về nghiệp vụ. Phần lớn dân làng hiện nay là người già sống neo đơn cho nên khó khăn trong việc kế thừa, gìn giữ hệ thống nhà rường cổ quý giá.
Bà Phan Thị Thu Minh, Giám đốc Công ty Du lịch Hoàng Anh chia sẻ: “Đến với Phước Tích, du khách chỉ đi dạo vòng quanh làng, rồi sau đó quay lại với lò gốm cũ để cùng trải nghiệm làm nghề với người dân.
Tuy nhiên, sự trải nghiệm công việc làm gốm chưa được hấp dẫn và phát huy được giá trị thực của nó, trong khi đây là mô hình rất thích hợp cho phát triển du lịch cộng đồng. Hoạt động lưu trú homestay chưa phát triển và có chất lượng như mong muốn, các sản phẩm truyền thống địa phương ít được đầu tư khai thác...”.
Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có công văn gửi Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) về việc thống nhất lập hồ sơ Di tích quốc gia đặc biệt đối với di tích làng cổ Phước Tích.
Trước đó, để tiếp tục phát huy giá trị và phát triển các loại hình du lịch ở Phước Tích, Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) đã có Quyết định về việc phê duyệt Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích kiến trúc nghệ thuật Làng cổ Phước Tích.
