Hộ kinh doanh trước bước ngoặt chuyển đổi thuế

Từ thói quen ước lượng đến yêu cầu minh bạch dữ liệu

Trong nhiều năm, thuế khoán vận hành trên nền tảng ước lượng, doanh thu được xác định theo mức dự kiến và ổn định trong cả kỳ kinh doanh. Hộ kinh doanh hầu như không cần chứng từ đầu vào, sổ sách hay theo dõi tồn kho, việc làm ăn dựa nhiều vào kinh nghiệm và cảm tính hơn là số liệu.

Khi chuyển sang kê khai, nhiều vấn đề lập tức phát sinh, hộ kinh doanh trước kia vốn quen “nhìn hàng hóa để đoán doanh thu” thì nay mọi giao dịch đều phải ghi nhận đầy đủ, từng khoản mua nguyên liệu, chi phí vận hành, tiền công lao động đều phải có chứng từ làm căn cứ.

Chuyên gia kinh tế, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiến nhận định việc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai thuế đối với hộ kinh doanh nếu làm tốt sẽ mang lại những lợi ích như tăng minh bạch, công bằng trong hệ thống thuế, vì thuế khoán thường áp đặt mức cố định cho mọi hộ kinh doanh, bất kể doanh thu, lợi nhuận thực tế, nghĩa là những hộ doanh thu thấp, thậm chí khi kinh doanh lỗ hoặc không có doanh thu (dịch bệnh, thiên tai…) vẫn phải đóng thuế cố định. Việc chuyển sang chế độ kê khai thuế giúp phản ánh sát thực doanh thu-lợi nhuận công bằng hơn. Với chế độ kê khai thuế, đòi hỏi hệ thống sổ sách, hóa đơn, chứng từ đầy đủ, giảm thiểu rủi ro gian lận thuế, thất thu thuế và hạn chế phát sinh tiêu cực trong lĩnh vực thuế.

Phát biểu tại Tọa đàm “Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi thuế khoán sang kê khai” do TheLEADER và HKDO tổ chức sáng 10/12, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Thuận - Chủ tịch Hội các Nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam nhận định, việc chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai là yêu cầu tất yếu của nền kinh tế số. Ông cho rằng hệ thống thuế hiện đại chỉ phát huy hiệu quả khi doanh thu và chi phí được phản ánh đúng bản chất, hạn chế khoảng cách giữa quản lý và thực tế.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra điểm nghẽn lớn nhất không nằm ở việc tuân thủ, mà ở sự hạn chế về kỹ năng quản trị tài chính của phần lớn hộ kinh doanh. Họ phải làm quen với một chuỗi quy trình gồm: Đăng ký kinh doanh, định danh thuế, phát hành hóa đơn điện tử, ghi sổ kế toán và nộp báo cáo đúng thời hạn. Đây là phương thức vận hành hoàn toàn mới, đòi hỏi thời gian và sự hỗ trợ đầy đủ từ nhiều phía.

Luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI nhìn nhận hệ thống thuế cũ chỉ phản ánh được 10-20% thực tế kinh doanh, trong khi cơ chế mới hướng tới mức độ minh bạch 80-90%. Điều này sẽ mang lại lợi ích lớn cho quản lý Nhà nước, nhưng nhiều hộ kinh doanh sẽ gặp vướng mắc trong quá trình triển khai.

Cần một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện hộ kinh doanh

Theo các chuyên gia, điều khiến nhiều hộ kinh doanh lo lắng không phải nghĩa vụ thuế tăng hay giảm, mà là nỗi sợ làm sai. Họ lo thủ tục phức tạp, sợ bị phạt khi không hiểu quy định, sợ mất thời gian và chi phí cho kế toán hay phần mềm quản lý. Bởi vậy, bài toán đặt ra hiện nay không chỉ nằm ở truyền đạt chủ trương, mà ở việc thiết kế một hệ sinh thái hỗ trợ đầy đủ, đơn giản và dễ tiếp cận.

Luật sư Trương Thanh Đức cho rằng nhiều hướng dẫn hiện nay vẫn dùng ngôn ngữ kỹ thuật, khó áp dụng cho hộ kinh doanh nhỏ. Theo ông, cần có các bộ tài liệu đơn giản hóa theo từng loại hình, minh họa bằng thí dụ thực tế để người dân tự hình dung và vận hành đúng.

Một yêu cầu quan trọng khác là tách bạch dòng tiền kinh doanh và dòng tiền cá nhân. Việc sử dụng chung tài khoản ngân hàng khiến nhiều hộ kinh doanh đối mặt nguy cơ bị ấn định doanh thu hoặc bị coi toàn bộ giao dịch là thu nhập. Việc mở tài khoản riêng phục vụ kinh doanh; đồng thời khai báo với cơ quan thuế, không chỉ giúp kê khai chính xác mà còn tạo hồ sơ tài chính để tiếp cận vốn ngân hàng.

Ở góc độ công nghệ, ông Nguyễn Quốc Toàn, Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phần phần mềm Effect cho rằng, các phần mềm hỗ trợ hộ kinh doanh phải thật đơn giản. Không ai có thể trở thành kế toán chỉ trong vài tuần. Điều cần thiết là xây dựng những ứng dụng dễ sử dụng ngay trên điện thoại di động, dùng ngôn ngữ đời thường, thao tác trực quan và không đòi hỏi hiểu sâu về kế toán. Khi công nghệ trở nên gần gũi, hộ kinh doanh sẽ thấy quá trình chuyển đổi là điều khả thi chứ không phải gánh nặng.

Đi cùng với đó là thói quen dùng hóa đơn điện tử, kể cả khi chưa bắt buộc. Việc thực hiện sớm sẽ giúp hộ kinh doanh quen với quy trình, chủ động khi doanh thu vượt ngưỡng và tự kiểm soát số liệu của mình.

Một nhân tố quan trọng để hỗ trợ hộ kinh doanh là không gian đối thoại. Nhiều hộ ngại hỏi vì sợ bị đánh giá, dẫn đến phụ thuộc vào tin đồn và thông tin sai lệch. Những buổi hướng dẫn theo nhóm ngành, do cơ quan thuế hoặc hội đoàn tổ chức, có thể giúp họ giải đáp từng tình huống cụ thể và giảm bớt sự lúng túng khi bước vào hệ thống mới.

Điều chỉnh ngưỡng doanh thu không chịu thuế

Sáng 10/12, Quốc hội đã thông qua Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) và một số nội dung sửa đổi trong Luật Quản lý thuế. Theo đó, mức doanh thu mà hộ, cá nhân kinh doanh được miễn thuế được nâng từ 200 triệu đồng/năm lên 500 triệu đồng/năm. Đây được xem là bước cải cách mạnh mẽ nhằm giảm gánh nặng về thủ tục và chi phí tuân thủ cho khu vực kinh tế cá thể; đồng thời phù hợp bối cảnh phục hồi sản xuất kinh doanh và việc điều chỉnh mặt bằng giá chung.

Theo quy định mới, hộ và cá nhân kinh doanh có tổng doanh thu không vượt 500 triệu đồng trong năm tài chính sẽ không phải nộp thuế thu nhập cá nhân, cũng như không phải nộp thuế giá trị gia tăng. Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiến đánh giá đây là bước đi phù hợp với thực tiễn, hỗ trợ đúng đối tượng và tạo điều kiện để hộ kinh doanh phát triển bền vững.

Theo ông Hiến, nâng ngưỡng doanh thu không chịu thuế giúp giảm gánh nặng cho nhóm hộ kinh doanh nhỏ; đồng thời khuyến khích họ đầu tư mở rộng và tiến tới chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp. Khi không phải quá lo về nghĩa vụ thuế trong giai đoạn đầu, hộ cá thể có động lực cải thiện cơ sở vật chất, tuyển thêm lao động và tái đầu tư cho hoạt động kinh doanh.

Điều này cũng gắn liền với khả năng tiếp cận vốn. Một trong những rào cản lớn nhất đối với khu vực kinh tế tư nhân nhỏ lẻ là thiếu hồ sơ tài chính. Khi hộ kinh doanh kê khai thuế đầy đủ, họ tạo được lịch sử dòng tiền rõ ràng, giúp ngân hàng có cơ sở thẩm định để cho vay. Báo cáo doanh thu được kiểm chứng trở thành minh chứng quan trọng cho khả năng trả nợ, từ đó giúp mở rộng quy mô kinh doanh một cách có kiểm soát.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiến nhấn mạnh rằng kê khai thuế không chỉ là nghĩa vụ mà còn là cơ hội để hộ kinh doanh chính quy hóa mô hình hoạt động. Điều này giúp họ dễ dàng tham gia chuỗi cung ứng, ký hợp đồng thuê mặt bằng, hợp tác với đối tác lớn và chứng minh năng lực trong bối cảnh thương mại hiện đại.

Sự thay đổi từ thuế khoán sang kê khai không chỉ là sự điều chỉnh cách tính thuế, mà là quá trình chuẩn hóa hoạt động của cả một khu vực kinh tế đóng góp quan trọng vào tăng trưởng. Hộ kinh doanh từ chỗ làm ăn dựa trên cảm tính sẽ chuyển sang mô hình vận hành dựa trên số liệu. Quá trình này cần thời gian, sự thấu hiểu và các công cụ hỗ trợ phù hợp. Nếu thực hiện đúng, đủ và minh bạch, việc chuyển đổi thuế của các hộ kinh doanh sẽ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh chứ không chỉ là yêu cầu tuân thủ. Khi có dữ liệu rõ ràng, hộ kinh doanh sẽ mạnh dạn hơn trước các cơ hội tín dụng, dễ dàng mở rộng quy mô và giảm thiểu rủi ro pháp lý trong dài hạn. Bước chuyển đổi này vì thế không chỉ là thách thức. Nó là cơ hội để khu vực hộ kinh doanh phát triển bền vững hơn, đóng góp hiệu quả hơn cho nền kinh tế và từng bước hòa vào nhịp phát triển hiện đại của đất nước.